Literatuur. Jaargang 8

[p. 342]

Signalement

Pronkstukken

In het Koninklijk Paleis te Amsterdam was van 3 juli tot en met 8 september 1991 een van de laatste manifestaties in het kader van Amsterdam-Venetië te zien: een expositie van Venetiaans drukwerk uit Nederlandse openbare en particuliere collecties. De samenstellers van de tentoonstelling, Johannes Offerhaus en Rigo Starink, hadden uit de verzamelingen van de Koninklijke Bibliotheek, Meermanno-Westreenianum, Het Catharijneconvent, de Bibliotheca Philosophica Hermetica, de Universiteitsbibliotheken van Leiden, Amsterdam en Utrecht en het Rijksprentenkabinet ruim honderd topstukken geselecteerd uit de periode circa 1470 tot 1600.

Wie niet in de gelegenheid is geweest deze bijzondere expositie te bezoeken, kan zich nog verlustigen aan de catalogus Venetië, stad van de drukkunst. Pronkstukken uit de vijftiende en zestiende eeuw in Nederlands bezit (48 p.; ill.; ƒ 5,-), samengesteld door Offerhaus en Starink en verkrijgbaar bij de Educatieve Dienst van het Koninklijk Paleis, Nieuwezijds Voorburgwal 147, 1012 rj Amsterdam, 020-6248698.

In het voorwoord bij de catalogus wijst prof. dr. Frans A. Janssen op het belang dat het drukkerscentrum Venetië in de vijftiende en zestiende eeuw gehad heeft. Dank zij de bloeiende economie waren de drukkers daar in staat niet minder dan 17% van de Europese incunabelproduktie voor hun rekening te nemen. In de Venetiaanse drukkersateliers kreeg de nieuwe uitvinding ook haar definitieve vorm, bijvoorbeeld door de toevoeging van de titelpagina. Het voorbeeldige drukwerk uit Venetië had grote invloed op het Franse van de zestiende eeuw en vervolgens op de produkten uit de rest van Europa.

Uiteraard horen bij de pronkstukken, die inhoudelijk de ideeën van humanisme en renaissance uitdragen, drukken van Jenson en Aldus Manutius. De tentoonstelling was en de catalogus is thematisch geordend rondom theologie, klassieken, humanisten, medicijnen, aritmetica, astronomie, rechten, historie, kunsten en reisbeschrijvingen. Naast een algemene inleiding over ‘De boekdrukkunst in Venetië’ bevat de catalogus nog korte uiteenzettingen over ‘Jenson en Manutius’ en ‘Het geïllustreerde boek’.

Uit het onderzoek dat Offerhaus en Starink voor de expositie hebben verricht, bleek dat er in Nederland vrij intensief Venetiaanse drukken zijn verzameld - het geëxposeerde is slechts een klein percentage van wat er in totaliteit in de collecties aanwezig is. Over de veelal particuliere verzamelaars is echter zo goed als niets bekend. De geschiedenis van het Nederlandse boeken verzamelen moet nog geschreven worden, constateert Janssen in zijn voorwoord.

PJV

Veilingterminologie

Voor degene die na een eerste auctiebezoek door de hamerslag van de veilingmeester voor zijn kavel zijn limiet met een onverwacht opgeld overschreden zag, is er nu een naslagwerk verschenen dat hem voor dit soort verrassingen kan waarschuwen: Het veilingwoordenboek. [Een gids voor de veilingbezoeker en antiekliefhebber: veiling- en antiektermen alfabetisch per onderwerp gerangschikt en verklaard] (Groningen: BoekWerk, 1990; 286 p., ills.; ƒ 34,50), samengesteld door Huub van den Boom en Frans Mutsaers. Na een inleiding waarin de gang van zaken bij een veiling wordt uitgelegd, worden in een aantal rubrieken algemene veilingtermen behandeld en terminologie op het gebied van onder meer stromingen en stijlen (barok, biedermeier, dadaïsme, De Stijl), ontstaanswijzen, technieken en materialen (aquatint, droge-naaldets, gravure, houtsnede, perkament, zeefdruk), verschijningsvormen, beeldaspecten en vakuitdrukkingen (oblong, plano), prenten en grafische kunst (blokboek, emblemata, incunabelen, staat), handschriften en kalligrafie (bibliofiel [sic], computerschrift [sic], glossen, gothisch schrift, karolingische minuskel, letterzetter [sic], verluchten).

In hoofdstuk 18 worden ontwerpers, vormgevers, producenten, streken en landen alfabetisch behandeld, onder wie ook de drukkers Blaeu, Gutenberg en Plantijn. Hoofdstuk 19 gaat over symbolen en begrippen (crucifix, mecenas, spotprent), waartoe ook een aantal veel voorkomende thema's en motieven gerekend wordt (Amor en Psyche, annunciatie, Leda en de zwaan). Veilinghuizen in Nederland en België worden in caput 20 alfabetisch op plaatsnaam op een rij gezet (in Haarlem ontbreekt Bubb Kuyper). Een alfabetisch register verwijst naar alle in de diverse hoofdstukken behandelde namen en termen.

In het woord vooraf wordt geen enkele aanspraak op volledigheid gedaan, maar wel heeft men de illusie dat dit werk als basis kan dienen voor verdere studie. Dat lijkt me inderdaad een illusie, want er wordt nergens verwezen naar literatuur. Als bij iedere rubriek een aantal titels was vermeld van handboeken op het desbetreffende gebied had dit woordenboek aan waarde gewonnen.

PJV