Literatuur. Jaargang 21

[p. 4]

[Nieuws]

Een gedicht van de Turkse dichter Fakit Baykurt in de Leidse Slaagwijk

Honderd is te saai voor Leidse muurgedichten

In 1992 verscheen het eerste gedicht op een bakstenen muur. Binnen tien jaar zou het Leidse straatbeeld honderd gedichten rijker zijn. Tenminste: dat was de bedoeling van het project ‘Gedichten en Muren’. Na ruim twaalf jaar staat de teller op 95, maar de organisatoren verwachten begin volgend jaar het project eindelijk wordt afgerond met het aanbrengen van het gedicht De Profundis van Federico. Garcia Lorca. ‘Dat gedicht kwam mij in de loop van het project onder ogen,’ zegt initiatiefnemer Ben Walenkamp, ‘en ik wist meteen dat we hiermee moesten afsluiten.’ Het wordt het 101e gedicht, simpelweg omdat de tekst van Garcia Lorca daar nu eenmaal om vraagt - ‘en honderd is ook wel een erg saai getal’, aldus Walenkamp.

In het project staat de relatie tussen het gedicht en het beeld centraal. De gedichten zijn afkomstig uit alle delen van de wereld en worden in de oorspronkelijke taal door beeldend kunstenaar Jan Willem Bruins op de muren aangebracht. Zo kun je op de Leidse muren bijvoorbeeld het Cyrillische schrift, het Griekse alfabet en Chinese karakters tegenkomen.

Eenmaal leidden de Leidse schilderingen tot protest. Niet zozeer de tekst, een gedicht van Anna Achmatova, alswel de paarse ondergrond waarop die was aangebracht, bedierf het uitzicht van de overburen. Verwijdering van de ‘paarse vlek’ bood uitkomstnaar eigen zeggen was ook de kunstenaar zelf al niet geheel tevreden met het resultaat. In Amsterdam werd afgelopen zomer nog een muurschildering beklad. De afbeelding van een naakte vrouw, bij het gedicht ‘Roosje’ van Jacob van Lennep, was enkele islamitische gezinnen zodanig een doorn in het oog, dat ze daarover al een klacht hadden ingediend bij het stadsdeel. De oplossing die het stadsdeel aanbood - vitrage - volstond voor een van de gedupeerden kennelijk niet.

informatie over het project en foto's van alle voltooide gedichten zijn te vinden op www.muurgedichten.nl

Nooteboom en hussem in het Europees parlement!

‘Normen en waarden’: wat kun je er toch ongelofelijk veel kanten mee op. Ook toen Jan Peter Balkenende piekerde over de invulling van het Nederlandse voorzitterschap van de Europese Unie, boden ze weer uitkomst. Maar: naast dit morele appél krijgt het Nederlandse voorzitterschap ook een culturele boodschap mee.

De Nederlandse permanente vertegenwoordiging in Brussel heeft de stichting Plint gevraagd het gebouw van het Europees parlement in Straatsburg te tooien met Nederlandse gedichten. Plint maakt al 25 jaar poëzieposters, waarop gedichten worden gecombineerd met beeldende kunst. De posters zijn onder meer op scholen erg populair. Ter gelegenheid van haar zilveren jubileum geeft de stichting dit jaar een boek uit met een selectie uit 25 jaar Plint-posters. In Eindhoven, de woonplaats van Plint, wijdt het centrum voor beeldende kunst De Krabbedans er gedurende de maand december een tentoonstelling aan.

Voor het project in Straatsburg is, in overleg met de betrokken ambtenaren, gekozen voor een gedicht van Cees Nooteboom en een van Willem Hussem, afgedrukt op een formaat van drie bij vier meter. Nooteboom is geen onbekende in het buitenland, maar Hussem? Janneke Faber van de permanente vertegenwoordiging legt uit dat het gedicht mede is gekozen vanwege de gedachte die erin wordt verwoord: ‘Het gedicht bevat bijvoorbeeld de woorden “warmte vergt / jaren groei”. Voor ons drukt dat uit dat “elkaar leren kennen” een belangrijke voorwaarde is voor een goede samenwerking, en daar is tijd voor nodig. Vooral met de toetreding van de nieuwe lidstaten is dat opnieuw actueel geworden.’

Nederlandse gedichten in het Europees parlement te Straatsburg

Vertalingen zijn op banieren elders in het gebouw aangebracht, zodat de gedachte zich ook onder de Europese broedervolken kan verspreiden. De doeken zijn half september opgehangen en zullen tot het einde van het jaar (tevens alweer het einde van het Nederlandse voorzitterschap) in Straatsburg blijven.

[p. 5]

Nog heel even bandeloos
Het breviarium Mayer van den Bergh

Het boek als kunsthistorisch voorwerp is een moeilijk ding. Een beeld, daar kun je omheen lopen, een schilderij bekijk je nog altijd het beste met een zekere afstand, terwijl je een juweel of een antieke teennagelknipper in een vitrine nog uitstekend kunt bestuderen. Maar een boek? Daar moet je in bladeren - en dat is nou net wat in een museum níet mag. Vandaar dat een boek in een vitrine altijd zo'n dood voorwerp lijkt: het ligt daar maar, voor eeuwig opengeslagen op pagina zus-en-zo, niemand die het ooit meer zal uitlezen.

Het breviarium Mayer van den Bergh, een vroeg-zestiendeëeuws getijdenboek met prachtige miniaturen uit de bloeiperiode van de Zuid-Nederlandse miniatuurkunst, is dit najaar even bevrijd uit dat keurslijf. Letterlijk, want de katernen zaten lange tijd veel te strak ingebonden in een band uit de vorige eeuw. Omdat dat voor het boekje niet zo goed was, is die band tien jaar geleden verwijderd. Sindsdien is het handschrift onderworpen aan uitgebreid onderzoek, met name naar de bijzonder rijke verluchting van beroemde miniaturisten als Simon Bening en Gheeraert Horenbaut.

Begin volgend jaar krijgt het een nieuwe band. Maar voordat de katernen opnieuw worden ingebonden, wordt het breviarium nog eenmaal in losbladige vorm tentoongesteld in de (pas opgeleverde) nieuwe vleugel van het museum Mayer van den Bergh in Antwerpen. Nu het nog niet is ingebonden, kunnen uiteraard veel meer miniaturen tegelijk worden getoond.

Boek en museum zijn genoemd naar de kunstverzamelaar Fritz Mayer van den Bergh, wiens collectie het hart vormt van het museum. Wanneer het breviarium eenmaal in de nieuwe band zit, verdwijnt het weer in de museumkluis; vanwege de lichtgevoeligheid kunnen dit soort boekwerken alleen sporadisch worden geëxposeerd.

van 16 oktober tot 6 januari in museum mayer van den bergh, lange gasthuisstraat 19 in antwerpen.
meer info op museum.antwerpen.be/ mayervandenbergh

Een pagina uit het breviarium Mayer van den Bergh

Schrijversstemmen
opgedoken uit archieven

Een schrijversvoordracht in een ‘verhalenstoel’ (compleet met knappend haardvuurtje), contemplatieve gedichten vanuit een doodskist, en erotische teksten uit de automatiek. Op tien openbare plaatsen in Antwerpen kunnen bezoekers vanaf half oktober hun oor lenen aan dode en nog levende Vlaamse schrijvers.

De geluids- en beeldfragmenten zijn afkomstig uit het archief van de Vlaamse Radio- en Televisieomroep (VRT), dat in het kader van het project ‘Schrijversecho's’ is doorgespit op zoek naar materiaal waarop schrijvers van zich laten horen. Ook archieven van andere Vlaamse instellingen zijn onderzocht. Volgens Jan Robert van het AMVC-Letterenhuis (ook betrokken bij de Erfgoedcel Antwerpen, die het onderzoek uitvoert) zijn tot nog toe geen echt verrassende ontdekkingen gedaan, maar is er wel veel uniek materiaal opgedoken dat al bijna vergeten was. En het onderzoek wordt nog voortgezet. Het moet uiteindelijk een overzicht opleveren van wat er op dit gebied bewaard is in de audiovisuele collecties van verschillende instellingen in België.

Een aantal van de fragmenten wordt opgenomen in de nieuwe vaste tentoonstelling in het AMVC-Letterenhuis. Verder zou Jan Robert met dit project graag bereiken dat beeld- en geluidsmateriaal vaker wordt betrokken in biografisch onderzoek en in het literatuuronderwijs op scholen. En hij fantaseert hardop over ‘iets als een museum voor het Literaire Woord’. Voorlopig zullen de schrijversstemmen echter nog gewoon in de afzonderlijke archieven blijven.

zie voor meer informatie: www.erfgoednet.be/antwerpen