Literatuur Zonder Leeftijd. Jaargang 29

[p. 29]

De wereld van Astrid Lindgren in beelden
Pippi Langkous-illustraties in Zweden en Duitsland
Bettina Kümmerling-Meibauer¹

Veel klassiekers die tot de wereldliteratuur voor kinderen behoren, kennen een onlosmakelijke eenheid van tekst en beeld: je kunt je het ene element niet zonder het andere voorstellen. Voorbeelden hiervan zijn Erich Kastners Emiel en zijn detectives (1929)² met de onmiskenbare afbeelding van Walter Trier op het omslag, A.A. Milnes Winnie de Poeh (1924) met de zwart-wit-illustraties van Ernest H. Shepard, Antoine de Saint-Exupüry's filosofische vertelling De kleine prins (1946) met zijn eigen tekeningen van filigraan, en de door Tove Jansson zelf geïllustreerde negen boeken uit de Moemin-reeks (1945-1970).³

Ook bij Astrid Lindgren is dit het geval. De Bolderburen-serie (1947-952) of Ronja de roversdochter (1981) associeert men altijd met het omslag en de tekeningen van de uit Estland afkomstige kunstenares Ilon Wikland (geboren in 1930). Oorspronkelijk werden de Bolderburen-boeken door Ingrid Vang Nyman geïllustreerd, maar zij kreeg geen onverdeeld positieve reacties. De Zweedse literatuurcritica Eva von Zweigbergk noemde de kinderfiguren ‘grijnzende idioten’(Gram, 2003, p. 31). Daarom verzocht de Zweedse uitgever Rabün & Sjögren Wikland om de nieuwe uitgaven van de boeken vanaf 1954 te illustreren. Met deze tekeningen werd Wikland bekend als illustratrice van Lindgrens boeken. Bijna alle volgende oorspronkelijke uitgaven van het werk van Lindgren, zoals Super-

1 Dit artikel is een enigszins bewerkte versie van ‘Astrid Lindgrens Bilderwelt: Pippi Lang-strumpf-Illustrationen in Schweden und Deutschland’, verschenen in KJL&M: Kinder-/Jugendliteratur und Medien in Forschung, Schule und Bibliothek, 59 (4), 2007, pp 19-27. De vertaling is van de hand van Marloes Schrijvers.

2 In deze vertaling zijn ook boektitels naar het Nederlands vertaald. De jaartallen verwijzen echter naar de eerste, oorspronkelijke uitgave in het betreffende land, tenzij anders aangegeven.

3 Zie ook Kümmerling-Meibauer (2006) over het belang van illustraties in kinderboeken.

[p. 30]

detective Blomkwist (1946), Mio, mijn Mio (1954), Karlsson van het dak (1955-68) en De gebroeders Leeuwenhart (1973), werden door haar van prenten voorzien.

Tot nu toe heb ik Pippi Langkous (1945) echter niet genoemd. Opvallend genoeg zijn er bij het beroemdste boek van Lindgren geen illustraties die - internationaal gezien - uitsluitend met deze jeugdliteraire klassieker geassocieerd worden. Integendeel, veel landen binnen en buiten Europa hebben hun eigen beeld van Pippi Langkous. In sommige landen, zoals Duitsland, Engeland, Frankrijk, Nederland of de Verenigde Staten, is er keuze uit wel vier verschillende Pippi's, en wellicht denken veel kinderen en volwassenen zelfs allereerst aan de actrice Inger Nilsson, die in de verfilmingen (1968-1973) van Ole Hellbom de rol van Pippi Langkous speelde.

Hoe deze vele Pippi-figuren tot stand gekomen zijn, hoe de illustraties in de betreffende landen verschillen en welke invloed dit in verband met de vertalingen op de receptie van Lindgrens werk heeft gehad, is tot op heden nog niet in detail onderzocht.⁴ In deze bijdrage ga ik in op de illustraties in de originele Zweedse uitgave en op vier verschillende geïllustreerde uitgaven die in Duitsland verschenen zijn.

4 Zie ook het overzichtsartikel van Kümmerling-Meibauer (1995). Een vluchtig overzicht van de verschillende Pippi Langkous-uitgaven biedt Essen (1977). Harris (1997) concentreert zich op de Zweedse uitgaven en onderzoekt de receptie daarvan vanaf de jaren veertig tot dan toe.

Pippi in Zweden: Ingrid Vang Nyman

De allereerste Pippi-tekening is van de hand van Astrid Lindgren zelf. Voor een manuscript uit 1944, dat voor een prijsvraag werd ingediend, schiep Lindgren het beeld van ‘oer-Pippi’. Met haar veel te grote schoenen, haar lange ledematen en vlechten, haar breed lachende mond, haar te korte, uit verschillende stoffen aan elkaar genaaide hemdjurk en haar merkwaardige lichaamshouding heeft ze hier veel weg van een clown.⁵

De eerste Zweedse uitgave van Pippi werd door de Deense kunstenares Ingrid Vang Nyman (1916-1959) geïllustreerd. Van deze uitgave kennen we allereerst het handzame, bijna vierkante formaat, de stralend gele kleur

5 Het is de verdienste van de Zweedse literatuurwetenschapper Ulla Lundquist dat dit manuscript werd opgemerkt (zie Lundquist, 1979).

[p. 31]

op het omslag en het aan de rand geplaatste portret van Pippi Langkous, die vanaf links oprijst in het beeld en de toeschouwer ondeugend toelacht.⁶ Onderaan het beeld is de aap Meneer Nilsson te zien, die groetend met zijn hoed zwaait. Wanneer we de paginagrote zwart-witillustraties in het boek bekijken, wekken die de indruk in strijd te zijn met de gebruikelijke perspectiefregels. De illustratrice heeft merkwaardig geproportioneerde zaken getekend, die qua verhouding niet bij elkaar aansluiten en evenmin passen in de ruimte waar ze geplaatst zijn. Alles lijkt te bewegen, waarbij de wetten van de zwaartekracht niet langer in acht worden genomen. Afzonderlijke dingen, zoals gouden munten, porselein, koffiekopjes, vogeleieren, stenen en sieraden, worden naast elkaar gearrangeerd als in een stilleven. Waar stillevens in de beeldende kunst echter de natura morte - de afstervende natuur - symboliseren, geldt dat niet voor de illustraties van Vang Nyman: wat afgebeeld is, waaronder ook dieren en personages, is allesbehalve dood of versteend. Integendeel, alles in het beeld is juist onderhevig aan een door Pippi in werking gezette beweging.

6 Evenwel is deze canonieke omslag pas bij de vijfde oplage in 1947 gebruikt. Het omslag van de originele uitgave toont weliswaar ook Pippi en de aap Meneer Nilsson, maar Pippi kijkt hier naar de zijkant. Bovendien zijn de kleuren helderder. De tweede versie van het omslag, waarop Pippi haar paard op haar hoofd draagt, verscheen voor het eerst in 1968 in de Zweedse uitgave (zie ook Bengtsson, 2012, pp. 128-138).

Geïnspireerd door primitieve kunststromingen

De naïeve tekenstijl van Ingrid Vang Nyman, gekarakteriseerd door ononderbroken zwarte lijnen om de objecten, het negeren van perspectiefregels, afwijkende verhoudingen en het overschrijden van grenzen, kaders en ruimtes, wijst erop dat zij zich baseert op moderne kunststromingen uit de eerste helft van de twintigste eeuw.⁷ Europese kunstenaars voelden zich eind negentiende, begin twintigste eeuw aangetrokken door de zogenaamde primitieve kunst, die zich onderscheidt door gestileerde vormen en het ontbreken van een naturalistisch kader. Aan het begin van de twintigste eeuw ontstond daarnaast interesse voor door kinderen gemaakte kunst, die onder andere Paul Klee en Pablo Picasso inspireerde,

7 De modern aandoende illustraties van Vang Nyman sluiten aan bij de tekst van Astrid Lindgren, die door het Scandinavische literaire modernisme zijn beïnvloed. Zie ook Edström (1990), Kåreland (1999), Druker (2007) en Nix (2009).

[p. 32]

evenals voor Japanse schilderkunst.⁸ Deze kunstvormen hebben veel invloed gehad op de avantgarde-schilderkunst van het kubisme, fauvisme, dadaïsme, surrealisme en de naïeve schilderkunst.

Enkele kenmerken van deze stromingen duiken ook bij Vang Nyman op, zoals te zien is op de illustratie van Pippi en twee achtervolgende agenten op het dak. Pippi springt net van het dak in de boom, en terwijl ze al door de lucht zweeft, slaagt ze erin om haar hoofd naar de politieagenten te draaien en hen te plagerig aan te kijken. Haar levendigheid wordt benadrukt door de afgezakte kousen, het losse bandje van haar schoen en de rondwapperende haarlokken. Haar acrobatische toeren contrasteren met de houding van de agenten, die in komische, groteske bewegingen het dak op klimmen en er onzeker uitzien. William Moebius (1985) stelt dat Pippi met haar buitengewone beweeglijkheid bijna een gelijkenis met een aap vertoont, en Nikolajeva (2011) laat zien dat Pippi in de illustraties uitsluitend door haar handelingen en lichaamstaal gekarakteriseerd wordt. De beelden tonen niets van haar gevoelens en haar psychische gesteldheid. Zelfs het huis lijkt in beweging te zijn: ramen en deuren staan open, waarbij de raamkozijnen en openslaande deuren uit hun scharnieren dreigen te vallen, en de muur van de veranda is omgevallen. Alles in het beeld lijkt buiten het kader te vallen en zich te bewegen.

Naar dit principe heeft Vang Nyman bijna alle beelden in de Pippi-boeken ontworpen. In Pippi gaat aan boord (1946) kunnen we binnenkijken in Villa Kakelbont. De voorgevel is weggelaten, zodat de toeschouwer de kamers kan zien: vooraan links zien we de woonkamer, rechts de keuken en door een deur kijken we Pippi's slaapkamer in, waar haar voeten zichtbaar zijn op het hoofdkussen van haar bed. De ruimte is getekend vanuit een centraal perspectief, maar enkele tegenstrijdigheden

8 De interesse in kinderkunst ontstond al rond 1900 als gevolg van bewegingen die kunstonderwijs in Duitsland en Oostenrijk stimuleerden (zie ook Kümmerling-Meibauer, 2013).

[p. 33]

doorbreken de rechte lijnen: de uit hun scharnieren vallende ramen links en rechts, de scheefstaande slaapkamerdeur en het onregelmatig geplakte behang vol vouwen in de woonkamer. Niet alleen hierdoor komt er beweging in het beeld, ook de weergave van Pippi's paard draagt daaraan bij. Het komt vanuit de woonkamer de keuken in, zodat het voorste deel van zijn lichaam al in de keuken is, terwijl hij voor de rest nog bijna eenderde van de woonkamer inneemt. Meneer Nilsson schommelt aan de keukenlamp en rechts in de hoek is een spinnenweb met een omlaaghangende spin te zien. Precies in het midden van het beeld bevindt zich een op het behang geschilderde afbeelding van een dame met hoed en hooggehakte schoenen en bloemen in haar opgeheven rechterhand. Deze schildering verscheen al in het eerste deel over Pippi Langkous: daar houdt de dame in haar linkerhand een dode muis, terwijl de rechterarm nog niet geschilderd is. Pippi knielt ervoor, zwaaiend met haar penseel, om deze behangschildering te voltooien.

De compositietechniek van Vang Nyman is ook duidelijk zichtbaar op een illustratie verderop in Pippi gaat aan boord, wanneer Pippi met de schoolklas een picknick organiseert. Hier kijken we in vogelvluchtperspectief op een rechthoekige tafel, die eruitziet als een geschilderde rechthoek zonder poten en het vlakke van de voorstelling benadrukt. Om de tafel, bijna symmetrisch geordend, zitten de kinderen, bij wie we op de kruin neerkijken of van wie we het omhooggerichte gezicht zien. De blik van de toeschouwer wordt van het bovenste uiteinde van de tafel, waar de lerares zit, naar het onderste uiteinde geleid, waar Pippi net in een stuk brood of koek bijt. Terwijl de andere figuren in verschillende houdingen getoond worden, zit Pippi heel rustig aan tafel. Dat wordt door de volmaakte symmetrie in haar lichaamshouding en lichaamsdelen geaccentueerd. Alle figuren en voorwerpen in deze illustratie zijn vlak: er ontstaat geen dieptewerking. Er ontbreken ruimtelijke voorstellingen, schaduw en bewegingslijnen, die een ruimtelijke indruk tot stand hadden kunnen brengen.

[p. 34]

Pippi's introductie in Duitsland: Walter Scharnweber

Niet alleen in Zweden moest men wennen aan de modernistische tekeningen van Vang Nyman. De Duitse uitgevers Heidi en Friedrich Oetinger waren van mening dat de licht scheefstaande, aziatisch lijkende ogen van de personages te veel van het Duitse lezerspubliek zouden vergen. Op grond daarvan kreeg Walter Scharnweber (1910-1975) de opdracht om de eerste Duitse uitgave van Pippi van nieuwe illustraties te voorzien. Het kleine, vierkante formaat van de Zweedse uitgave werd overgenomen. Toch vallen al meteen op het omslag diverse verschillen op: Pippi heeft nu blauwe in plaats van bruine ogen, en draagt nu een gele in plaats van een blauwe jurk, waaronder ze niet meer üün zwarte en üün bruine kous aanheeft, maar een zwarte en een geel-zwart gestreepte. Het meest opvallende is echter dat Pippi nu een korte blauwe broek met witte stippen draagt. Voor de Duitse uitgevers was een te kort uitgevallen jurk kennelijk te aanstootgevend, zodat in de Duitse vertaling en ook in de illustraties een broek toegevoegd werd.⁹

Tegenover 8 illustraties in de Zweedse editie, bevat de Duitse uitgave van 1949 er 13. Bij de Duitse uitgaven van de andere twee delen is het echter omgekeerd: de Zweedse versie van Pippi gaat aan boord heeft 26 illustraties waar de Duitse er slechts 13 bevat, en de Zweedse uitgave van Pippi in Taka-Tukaland (1948) bevat 33 illustraties, terwijl dat er in de Duitse uitgave minder dan de helft zijn, namelijk 15. De tekeningen van Scharnweber zijn relatief klein: ze beslaan meestal niet meer dan een derde van een bladzijde. Paginagrote illustraties - zoals in de Zweedse uitgave - zijn er niet. Kijken we naar hoe Pippi zelf is weergegeven, dan moeten we vaststellen dat ze op Scharnwebers tekeningen, in vergelijking met die van Vang Nyman, veel van haar charme verloren heeft. Pippi

9 Onwetendheid van de Zweedse originele versie leidde tot de onjuiste conclusies bij het beoordelen van de illustraties van Scharnweber. Zo stelden Hohmeister en Linsmann-Dege (2004, p. 27) dat Scharnwebers weergave van Pippi dichter bij de tekst zou zijn gebeleven dan Vang Nyman.

[p. 35]

maakt een minder levenslustige indruk en neemt een meer statische houding aan. Bovendien heeft Scharnweber een wezenlijk kenmerk van Pippi niet begrepen: haar horizontaal uitstaande vlechten tekent hij altijd naar beneden hangend, waardoor hij Pippi haar dynamiek ontneemt.

Hoewel Scharnweber zich onmiskenbaar heeft laten inspireren door Vang Nymans tekeningen, reduceert hij de momenten van overdrijving en bagatelliseert ze. Dat is ook bij de Duitse vertaling van de tekst gebeurd: leugentjes van Pippi werden ingekort of in het geheel weggelaten, en haar brutale opmerkingen werden in een meer passende woordkeus omgezet (cfr. Surmatz, 2005, p. 157ff). Een ander voorbeeld illustreert dit: waar Pippi in het derde deel van de Zweedse uitgave ondersteboven een ladder afklimt (p. 72), corrigeert Scharnweber dit, zodat Pippi de ladder op de juiste manier gebruikt (p. 77). Aan zijn illustraties, die het Zweedse voorbeeld nauw volgen, voegt hij geen nieuwe ideeën toe.

Ondanks het feit dat Friedrich Oetinger de illustraties van Vang Nyman afgewezen had, werd de illustratrice in Duitsland toch bekend. Ze kreeg naam met de kleurige strips over Pippi Langkous, beginnend met Pippi verhuist naar Villa Kakelbont, voor het eerst in Duitsland uitgegeven in 1970, en later gevolgd door onder meer de prentenboeken Ken je Pippi Langkous?, Pippi in het park en Pippi in Taka-Tukaland, die in Duitsland verschenen in respectievelijk 1961, 1970 en 1971. De charme van de prentenboeken schuilt in het feit dat de oorspronkelijke zwart-witillustraties van Vang Nyman ingekleurd en in een groter formaat gedrukt werden. Ter aanvulling maakte Vang Nyman andere grote illustraties, die een levendig beeld van onbekommerd spelende kinderen laten zien. De stralende primaire kleuren, die niet door kleurschakeringen onderbroken worden, dragen bij aan de opgewekte stemming. Daarentegen maken de bijbehorende teksten van Lindgren bijna een laconieke, terughoudende indruk. Deels laten ze zich lezen als commentaren op de beelden, deels zijn het sterk ingekorte fragmenten uit de oorspronkelijke Pippi Langkous-boeken.

Nostalgische Duitse illustraties: Rolf Rettich

Halverwege de jaren zestig werd Pippi Langkous opnieuw uitgegeven in Duitsland. Rolf Rettich (1929-2009), die door Friedrich Oetinger al eerder

[p. 36]

was gevraagd om Lindgrens boeken over Michiel van de Hazelhoeve te illustreren, maakte voor meerdere nieuwe uitgaven van Pippi Langkous de illustraties. Hij illustreerde onder meer de Pippi Langkoustrilogie, die in 1967 in een verzamelband werd heruitgegeven, en later de prentenboeken Het kerstboomfeest van Pippi en Pippi viert feest, die in Duitsland verschenen in respectievelijk 1981 en 1999. De voornaamste verschillen met de eerste Duitse uitgaven betreffen het formaat van de illustraties, en hun aantal: de verzamelband met de trilogie is dubbel zo groot en wijkt af van de oorspronkelijke vierkante vorm. Het eerste deel bevat 47 tekeningen (tegenover 8 in de Duitse uitgave van 1949), de twee volgende delen bevatten respectievelijk 40 en 36 illustraties. Net als bij Scharnweber domineren op het omslag de kleuren blauw, in de achtergrond, en geel, in Pippi's jurk. Pippi zit echter niet braaf op een koffer, zoals bij Scharnweber, maar maakt een handstand, waarbij ze haar gezicht naar de toeschouwer toekeert.

Hoewel de pentekeningen van Rettich gedetailleerder zijn dan die van Scharnweber, doen ze echter nog niet volledig recht aan het ironische, groteske beeld van Pippi en haar acties. Dat begint al bij hoe Pippi eruit ziet: hoewel ze nu horizontaal uitstaande vlechten heeft, is haar gezichtsuitdrukking nogal eenvormig wanneer we verschillende illustraties vergelijken. Ze heeft een opvallende wipneus, een openstaande, brede mond, wijdopen ogen en haar hele gezicht is bedekt met stippen, alsof ze mazelen in plaats van zomersproeten heeft. Tommy en Annika zijn op bijna alle beelden met een matrozenpakje en een met kant afgezet jurkje en strikjes in het haar eerder feestelijk gekleed.

De voor Rettich typerende gedetailleerde setting, of er nu een kamer of een stad te zien is, een achtervolging door de politie of de redding van kinderen uit het brandende huis, nodigen ertoe uit om even te pauzeren en wat langer naar het beeld te kijken. Tegelijkertijd valt hierbij het nostal-

[p. 37]

gische karakter van de tekeningen op: de huizen, de voorwerpen en de kleding lijken te passen bij het begin van de twintigste eeuw, en niet bij de jaren veertig waarin Pippi Langkous ontstaan is. Met andere woorden, de illustraties zijn gebaseerd op de tijd waarin Lindgren zelf kind was, meer bepaald op de Bolderburen-boeken. Door de details en de liefdevol getekende voorwerpen, hebben de tekeningen een decoratief karakter. De ontembaarheid en het ongewone gedrag en uiterlijk van Pippi worden daardoor gedomesticeerd en passen daarmee beter in de representatie van het alledaagse leven in het kleine Zweedse stadje.

Pippi in de DDR en daarna: Cornelia Ellinger en Katrin Engelking

In de DDR verscheen Pippi Langkous voor het eerst in 1975, dertig jaar na het verschijnen van de eerste Zweedse uitgave. Bij de publicatie verloren de illustraties aan belang. De voornaamste reden voor het late verschijnen is dat Pippi Langkous door de censuurautoriteiten werd afgewezen, omdat het daarin uitgedrukte kindbeeld niet in de socialistische ideologie paste. Pippi was eenvoudigweg te brutaal, chaotisch en opstandig tegenover volwassenen en gezagsdragers. Pas toen Pippi Langkous in andere Oost-Europese talen werd vertaald, kon men in de DDR ook niet meer de ogen sluiten voor deze klassieker.¹⁰ Wel is de DDR-uitgave, waarbij de vertaling van Cäcelie Heinig als uitgangspunt werd genomen, aanzienlijk ingekort en bewerkt. Om slechts een voorbeeld te noemen: als Tommy Pippi vraagt waarom ze achteruit loopt, antwoordt ze in de eerste Duitse vertaling: ‘“Waarom ik achteruit ben gegaan? [...] Leven we niet in een vrij land?”’ (Pippi Langkous, 1949, p. 13). In de DDR-versie van 1975 wordt die laatste vraag echter geschrapt, maar in een heruitgave uit 1988 duikt ze wel weer op.

De illustraties bij deze pocket-uitgave zijn door kunststudente Cornelia Ellinger als afstudeeropdracht gemaakt. Ellinger kreeg als richtlijn dat de DDR-Pippi geen gelijkenissen met de Pippi uit de Bondsrepubliek mocht vertonen. Ellinger heeft een ongewoon omslag gemaakt, dat door een paardenhoofd gedomineerd wordt. Op het hoofd zit de aap, die zijn hoed

10 Roeder (2009) gaat dieper in op de gecompliceerde receptie van Pippi Langkous en andere kinderboeken van Astrid Lindgren in de DDR.

[p. 38]

oplicht, terwijl Pippi, die naar de toeschouwer knipoogt, ondersteboven op de rug van het paard klimt. De blik van de toeschouwer wordt echter vooral naar het paard getrokken, dat toch al opvalt door de gevlekte zwart-witte vacht, zodat Pippi een bijfiguur lijkt. De achtergrond is niet meer blauw, maar wit, en Pippi draagt geen geelzwarte, maar een rood-wit gestreepte kous. Op de binnenkant van het omslag zijn twee kleurige illustraties afgedrukt (Pippi bakt pannenkoeken, Pippi op de jaarmarkt). Bovendien bevat het boek, een compilatie van de eerste twee Pippidelen, acht paginagrote zwart-wit illustraties. Pippi is nogal schematisch getekend, maar de compositie en de verwrongen verhoudingen en perspectieven doen wel vermoeden dat Ellinger zich heeft laten inspireren door de illustraties van Ingrid Vang Nyman.

De honderdste geboortedag van Astrid Lindgren, in 2007, was voor Oetinger de aanleiding om alledrie de delen van Pippi Langkous opnieuw te laten illustreren. Als illustratrice werd Katrin Engelking gevraagd, die eerder al Pippi en de dansende kerstboom (2006) had geïllustreerd. Het bijzondere van deze uitgave in groot formaat is dat ze doorlopend met afbeeldingen in kleur is geïllustreerd, met in totaal 51 afbeeldingen. De grafische stijl, die het werk van Scharnweber en Rettich kenmerkt, wijkt voor een schilderachtige stijl, die gekarakteriseerd wordt door expressieve kleuren en impressionistische penseelstreken. Op het voorblad is Pippi samen met de aap Meneer Nilsson te zien, zittend op een koord, dat gespannen is over een net zichtbare circusmanege. Engelking maakt gebruik van een naturalistische voorstelling,

[p. 39]

waarbij Pippi's bijzonderheid wordt gerelativeerd. Op de meeste afbeeldingen ziet ze eruit als een normaal kind, dat vergenoegd met Tommy en Annika speelt. De neiging tot het weergeven van een idyllische setting is bepalend voor Engelkings beelden. De dwaasheid van Pippi Langkous, haar dynamiek, en zelfs haar ongewone uiterlijk spelen in deze illustraties geen noemenswaardige rol. Ze komen in elk geval niet in de buurt van de innovativiteit en de moderniteit van de tekeningen van Vang Nyman.

Contrasterende beelden: Zweedse opstandigheid versus Duitse idylle

Geen van die vier Duitse illustratoren is erin geslaagd om de ambivalentie van Pippi, haar merkwaardige uiterlijk, haar kracht, haar beweeglijkheid en haar verbeeldingskracht net zo treffend weer te geven als Vang Nyman. Dat de kunstzinnige prestatie van Vang Nyman inmiddels erkend wordt, blijkt uit een vergelijking van alle tot op heden beschikbare internationale uitgaven van Pippi Langkous. In 22 buitenlandse uitgaven zijn haar illustraties behouden, waaronder in vertalingen die zijn verschenen in de drie Baltische staten, Polen, Israël, Italië, Griekenland, Finland, Denemarken, IJsland maar ook in China, Korea en Thailand. In Polen en Spanje werden de eerste uitgaven door een kunstenares uit eigen land geïllustreerd, tot bij nieuwere uitgaven de illustraties van Vang Nyman werden overgenomen. Zelfs de in 2007 verschenen Franse heruitgave is voor het eerst van het werk van Vang Nyman voorzien. Alleen in Duitsland is nog steeds niet besloten om het lezerspubliek vertrouwd te maken met de originele illustraties van Vang Nyman in de Pippi Langkous-trilogie. Tegenwoordig zijn daar de uitgaven met de illustraties van Rolf Rettich en Katrin Engeling verkrijgbaar. Ironisch genoeg geven die een nostalgisch, idyllisch beeld van een personage dat juist vanwege haar opstandigheid en haar ongewone capaciteiten haar zegetocht rond de wereld is begonnen.

[p. 40]

Primaire literatuur

Lindgren, Astrid, Kennst du Pippi Langstrumpf? Vertaald door Margot Franke. Met illustraties van Ingrid Vang Nyman. Hamburg, Oetinger, 1961 (originele Zweedse uitgave 1947).

Lindgren, Astrid, Pippi Långstrump. Met illustraties van Ingrid Vang Nyman. Stockholm, Rabün & Sjögren, 1945.

Lindgren, Astrid, Pippi Langstrumpf. Vertaald door Cäcilie Heinig. Met illustraties van Walter Scharnweber. Hamburg, Oetinger, 1949.

Lindgren, Astrid, Pippi Langstrumpf. Vertaald door Cäcilie Heinig. Met illustraties van Rolf Rettich. Hamburg, Oetinger, 1967.

Lindgren, Astrid, Pippi zieht ein. Vertalers onbekend. Met illustraties van Ingrid Vang Nyman. Hamburg, Oetinger, 1970 (originele Zweedse uitgave 1954).

Lindgren, Astrid, Pippi Langstrumpf. Vertaald door Cacilie Heinig. Berlin, Kinderbuchverlag, 1975.

Lindgren, Astrid, Pippi Langstrumpf. Vertaald door Cacilie Heinig. Met illustraties van Cornelia Ellinger. Berlin, Kinderbuchverlag, 1988.

Lindgren, Astrid, Pippi Langstrumpf. Vertaald door Cäcilie Heinig. Met illustraties van Katrin Engelking. Hamburg, Oetinger, 2007.

Lindgren, Astrid, Ur-Pippi. Met commentaar van Ulla Lundquist. Vertaald door Angelika Kutsch. Hamburg, Oetinger, 2007.

Secundaire literatuur

Bengtsson, L., Bildbibliografi. Astrid Lindgrens skrifter 1921-2010. Stockholm, Salikon förlag, 2012.

Druker, E., ‘The animated still life. Ingrid Vang Nyman's use of self-contradictory spatial order in Pippi Longstocking.’ In: Barnboken, 30 (1-2), 2007, pp. 57-65.

Edström, V., ‘Pippi Långstrump: kaos och postmodernism.’ In: U-L. Karahka & A. Olson (red.): Poesi och vetande: till Kjell Espmark. Stockholm, Norstedt, 1990, pp. 227-234.

Essen, S. von, ‘Hur Astrid Lindgren blivit illustrerad. Ett collage.’ In: M. Ørvig (red.), En bok om Astrid Lindgren. Stockholm, Rabün & Sjögren, 1977, pp. 133-152.

[p. 41]

Gram, M., ‘Ingrid Vang Nyman, barnboksillustratör.’ In: Kungliga biblioteket, 2003, pp. 11-32.

Hallberg, K., ‘Ingrid Vang Nyman har tegnet meget andet en Pippi.’ In: T. Nielsen (red.), Pippi Longstrømpe og meget, meget mere. Vejen, Vejen Kunstmuseum, 2001, pp. 26-44.

Hardenborg, H., ‘Ingrid Vang Nyman. Tecknaren som gav oss Pippi Långstrump.’ In: Barn och Kultur, 37, 1990, pp. 90-95.

Harris, M. ‘“Det är ingen ordning på alting, och man hitter inte vartenda dug.” En läsar- och kontextorienterad studie av text och bild i Pippi Långstrump under tre perioder.’ In: H. Ehriander & B. Hedün (red.), Bild och text i Astrid Lindgrens värld. Lund, Lunds Universitet, 1997, pp. 7-44.

Hohmeister, E. & M. Linsmann-Dege, ‘Pippi Langstrumpf und ihre Illustratoren.’ In: M. Linsmann-Dege (red.), Pippi Langstrumpf: Sommers-prossen & Rattenschwänze. Troisdorf, Bilderbuchmuseum Burg Wissem, 2004, pp. 22-45.

Kåreland, L., Modernismen i barnkammaren. Barnlitteraturens 40-tal. Stockholm, Rabün & Sjögren, 1999.

Kümmerling-Meibauer, B., ‘Internationale Astrid Lindgren-Forschung.’ In: H-H. Ewers, e.a. (red.), Kinder- und Jugendliteraturforschung 1994/95. Stuttgart/Weimar, Metzler, 1995, pp. 126-148.

Kümmerling-Meibauer, B., ‘Illustrations.’ In: J. Zipes, e.a. (red.), The Oxford Encyclopedia of Children's Literature. Bd. 2. Oxford, Oxford University Press, 2006, pp. 276-281.

Kümmerling-Meibauer, B., ‘Childhood and Modernist Art. Libri & Liberi.’ In: Journal of Research on Children's Literature and Culture, 2 (1), 2013, pp. 11-28.

Lundqvist, U., Århundradets barn: Fenomenet Pippi Långstrump och dess föruttsättningar. Stockholm, Rabün & Sjögren, 1979.

Moebius, W., ‘L'enfant terrible Comes of Age.’ In: N.F. Cantor (red.), Notebooks in Cultural Analysis. Bd. 2. Durham, NC, Duke University Press, 1985, pp. 32-50.

Nikolajeva, M., ‘Visualizing People: Multimodal Character Construction in Astrid Lindgren's Work.’ In: B. Kümmerling-Meibauer & A. Surmatz (red.), Beyond Pippi Longstocking. Intermedial and International

[p. 42]

Aspects of Astrid Lindgren's Works. New York, Routledge, 2011, pp. 125-136.

Nix, A., ‘Chaos, Spiel und Akrobatik. Astrid Lindgren im Kontext des schwedischen Modernismus.’ In: S. Blume, B. Kümmerling-Meibauer & A. Nix (red.), Astrid Lindgren - Werk und Wirkung. Frankfurt/M., Peter Lang, 2009, pp. 17-34.

Roeder, C., ‘Archivalisches zur Astrid Lindgren-Rezeption in der DDR.’ In: S. Blume, B. Kümmerling-Meibauer & A. Nix (red.), Astrid Lindgren - Werk und Wirkung. Frankfurt/M., Peter Lang, 2009, pp. 105-122.

Saus und Braus weht der Wind ums Haus: Margret und Rolf Rettich in der Universitätsbibliothek Braunschweig. Katalog. Braunschweig, 1999.

Surmatz, A., Pippi Långstrump als Paradigma. Die deutsche Rezeption Astrid Lindgrens und ihr internationaler Kontext. Tübingen, Francke, 2005.