Mededelingen van de Stichting Jacob Campo Weyerman. Jaargang 29

[p. 78]

Verschenen boeken en signaleringen

Frits H. Horsten, Doorgaande wegen in Nederland, 16^e tot 19^e eeuw. Een historische wegenatlas, Amsterdam, Aksant, 2005. ISBN 90 5260 158 5. 138 blz. € 60

Deze historische wegenatlas biedt een eerste verkenning van een tot nu toe stiefmoederlijk bedeeld onderzoeksterrein. De atlas beslaat de doorgaande wegen die een verbinding vormden tussen de grote stedelijke centra. Na een zakelijk geschreven schets van de ontwikkeling van het wegennet volgt een beschrijving van de situatie per regio, voorzien van zeven reconstructiekaarten waarop de primaire wegen, waterwegen, steden en havenplaatsen zijn aangegeven aan de hand van de situatie in 1600, 1810 en 1848. Groot formaat, mooi uitgegeven met uiteraard veel kaarten maar ook veel afbeeldingen. Informatief, nuttig handboek en tevens een uitnodiging tot nader onderzoek.

Carin Gaemers

Historische en genealogische tijdschriften, en naslagwerken op cd-rom

Veel lokaal-historische en genealogische tijdschriften zijn inmiddels op cd-rom gezet. Geneashop, de internetwinkel voor de genealoog, heemkundige of geschiedkundige (http://users.skynet.be/geneashop/) verzorgt de verkoop ervan. De lijst cd-roms is indrukwekkend. Een willekeurige greep: Taxandria. Tijdschrift voor Noordbrabantsche geschiedenis en volkskunde, 1894-1943 (€ 45); Bijdragen en medelingen van de Vereniging Gelre, 1898-1998 (€ 45); diverse Historische tijdschriften Noord-Holland, Zuid Kennemerland (€ 45); De Nederlandsche Leeuw, 1883-1983 (€ 56,80).

Bijzonder vermelding verdient de volgende uitgave op cd-rom: A.J. van der Aa, Aardrijkskundig woordenboek der Nederlanden (1839-1851), facsimile op cd-rom 2003. ISBN 90 5802 035 5. Deze is voor € 39 inel. verzendkosten te bestellen bij het Centraal Bureau voor Genealogie, Postbus 11755, 2502 AT Den Haag (tel. [phone]; www.cbg.nl).

Voor de onderzoeker is het helaas nog altijd wachten op historische verenigingen van grote steden als Rotterdam en Den Haag: wanneer zetten zij alle jaargangen van hun jaarboekjes en maandbladen op cd-rom? Historisch onderzoek in steden als Leiden, Amsterdam en - sinds kort - Nijmegen (www.numaga.nl) levert immers dankzij de digitalisering van eerder gepubliceerde artikelen zoveel meer (en zoveel gemakkelijker) informatie op.

Rietje van Vliet

Inventaris van de archieven van stadhouder Willem V 1745-1808 en de Hofcommisie van Willem IV en Willem V 1732-1794. Bewerkt door B. Woelderink. M.m.v. H.J. de Muij-Fleurke. Hilversum, Verloren, 2005. ISBN 90 65508 90 2. 264 blz. € 28,00

Over inventarissen valt, mits zij goed ingericht zijn, niet veel anders te zeggen dan dat zij zeer nuttig zijn. In ons bedrijf zal vaak de vraag opduiken of iets al dan niet in het Koninklijk Huisarchief aanwezig is. Die vraag kan nu voor een groot deel beantwoord worden. In de indexen op persoonsnamen en geografische namen vindt men niet alleen bekende namen als Bentinck, maar ook: Bilderdijk. Bonnet. Colizzi (de musicus), Le Francq van Berkheij, prinses Gallitzin, Van Goens, Kumpel, De Lannoy, Luzac: en nog heel wat andere. [ah]

Suzan van Dijk, Valérie Cossy, Monique Moser-Verrey (eds.), Belle de Zuylen/Isabelle de Charrière. Éducation, Création, Réception. Amsterdam/New York, Rodopi, 2006. ISBN 90 420 1998 0. 343 blz. € 50

Achttien bijdragen aan een Belle-congres uit 2005. Hierbij: André Bandelier over Zwitserse gouverneurs en gouvernantes in de Republiek; Kees van Strien over het ‘Portrait de Zélide’; Helen Metzelaar over ‘The musical careers of Isabelle de Charrière and Jean-Jacques Rousseau; Willem Frijhoff over Belle en de haat-liefde-verhouding tussen de Nederlanden en de Franstalige wereld. [ah]

Abu Bakr Muhammad ibn Tufayl, Hayy ibn Yagzan. Een filosofische allegorie uit Moors Spanje. Uit het Arabisch vertaald en ingeleid door Remke Kruk. Amsterdam, Bulaaq, 2005. ISBN 90 5460 054 3. 150 blz. € 17,50

In 1672 verscheen De natuurlijke wijsgeer of Het leven van Hai Ebn Yokdan (herdruk 1702). De auteurbewerker werd gezocht in spinozistische kringen. Nu verschijnt een vertaling van de tekst die daaraan ten grondslag lag, uit het twaalfde-eeuwse Spanje. Het is het verhaal van het ouderloze jongetje Hayy, op een eiland opgevoed door een gazelle. Hij leert gaandeweg de wereld ontdekken, zoekt de eenwording met god (de opperste waarheid), en discussieert met een op zijn eiland gearriveerde vreemdeling die hem op de hoogte brengt van de orthodoxe ideeën met betrekking tot religie. Men heeft invloed vermoed op de Robinson Crusoë, en op Krinke Kesmes. [ah]

Evelyne M.F. Verheggen, Beelden voor passie en hartstocht. Bid- en devotieprenten in de Noordelijke Nederlanden, 17de en 18de eeuw. Zutphen, Walburg Pers, 2006. Proefschrift Nijmegen. 368 blz. ISBN 90 5730 389 2. € 39,90

Over context, functie en betekenis van deze beeldcultuur; met behandeling van vragen over de gebruikers (in meerderheid vrouwelijke religieuzen en leken), de invloed van deze voorstellingen op het dagelijks leven, de keuze voor bepaalde afbeeldingen, de doelen, de verwantschap met emblematische voorstellingen en de verspreiders. Een vragen oproepende zinsnede met betrekking tot de achttiende eeuw: ‘Inmiddels was de katholieke kerk in de Noordelijke Nederlanden haar idealisme kwijtgeraakt. De scheiding van 1723 verscheurde de katholieken in “rekkelijken” en “preciezen”. Dankzij de herwonnen invloed van de rekkelijken, de regulieren, herwonnen volksdevotionele elementen aan kracht. Daarbij werd niet geschroomd om eerder

[p. 79]

verworpen of gecensureerde voorstellingen opnieuw uit te geven. Prenten werden weer gebruikt en vereerd om hun vermeende magische krachten in plaats van om hun catechetische waarde.’ (p. 259). [ah]

Judith A. Vega, Isabelle de Charrière en de kritiek van de Verlichting. Filosofie - politiek - cultuur. Kampen, Klement, 2005. ISBN 90 77070 80 x. 140 blz. € 14,10

Wat mag dat betekenen: ‘kritiek van de Verlichting?’ Het klinkt Duitsig. Misschien moet ik het lezen in het kader van de stelling ‘Het is gebruikelijk de achttiende eeuw te begrijpen in termen van ofwel een strijd tussen “Verlichting” en “Tegen-Verlichting”, ofwel een tegenstelling tussen Verlichting en Romantiek’ (zie p. 9). Dat is een nogal essentialistisch blokjesdenken, geschreven vanuit een houding die alles precies weet te duiden. Diezelfde pagina: ‘In de tegenstelling tussen Verlichting en Romantiek staat tegenover het aan het Verlichtingsrationalisme [?] toegeschreven objectivisme en systeemdenken nu de waarde van individuele dan wel collectieve zelfexpressie en van de wil, en wordt een zeker spontaan vitalisme het alternatief voor de idealen van universele morele en rationele communicatie.’ Volgen nog honderden zinnen van deze aard en structuur. Het is allemaal niet helemaal onwaar. Na leegschudden van deze zakken vol geleerdigheid zal er altijd wel één echte wijsheid overblijven. Dit zelfgenoegzaam, cyrillisch, intraacademisch cultureel-scholastiek gebazel houdt zich, zoals vaak, niet diepgaand met de teksten en bronnen zelf bezig. Maar de verklaringen - die zijn beslist diepgaand. [ah]

Frank Martinus Arion, De deserteurs, Amsterdam, De Bezige Bij, 2006. ISBN 90 23414 94 2. 224 blz. € 17,90

Roman over vier mannen tijdens de Amerikaanse Onafhankelijkheidsoorlog en de verlichtingsidealen van toen tegenover de praktijk (slavernij). [ah]

Jan Storm van Leeuwen, Dutch decorated Bookbinding in the Eighteenth Century. Hes & De Graaf Publishers, 2006. 4 dln. ISBN 90 61943 69 8. 3200 blz. (Introductie) € 1250

Algemene historische, economische en culturele context van de achttiende-eeuwse boekband in Nederland. De achttiende eeuw betekende de bloeitijd van de vervaardiging van luxe boekbanden in vele steden in Nederland. Alle boekbinderijen (ca. 200) worden beschreven per provincie en stad. Deze informatie is aangevuld met een catalogus van alle banden in de KB en Museum Meermanno-Westreenianum (samen ongeveer 2000) en banden uit andere collecties (ca. 1300) die de auteur in de loop der jaren heeft bestudeerd. Naast de vele zwart-wit en kleurenillustraties, worden ca. 10.000 wrijfsels van boekbandornamenten weergegeven en beschreven. Hierdoor is een uniek naslagwerk ontstaan. [ah]

Rudi Ekkart, Tibout Regters. Schilder van portretten en conversatiestukken. 1710-1768. Leiden, Primavera pers, 2006. ISBN 90 50070 32 2. 144 blz. € 32,50

Prachtige koppen (de rest is veel zwakker) van de nogal onbekende Regters. Hij werkte vanaf 1747 te Amsterdam en maakte vooral portretten en conversatiestukken (‘babbelstukken’). Er zitten ook wat vakbroeders bij: schilders als Ludolf Bakhuyzen de Jonge, een brutale hartenstelende jongeman in dragondersuniform. Topstuk: het portret (1767) van een onbekende jonge vrouw, met een levendige, guitige en intelligente gelaatsuitdrukking. Zij doet in één blik begrijpen waarom dit land wel degelijk Belles voortbracht. Hier ligt dus een Taak voor onze lezers en lezeressen. Zie de catalogus p. 74 (het origineel is nog leuker). [ah]

Jan Buisman, Duizend jaar weer, wind en water in de Lage Landen [...]. Dl. 5: 1675-1750. Franeker, Van Wijnen, 2006. ISBN 90 51941 36 6. 998 blz. € 39,50

Aan de hand van dagboeken en een menigte andere bronnen, waaronder in deze tijd voor het eerst toenemende wetenschappelijker gegevens, wordt jaar na jaar, seizoen na seizoen, een beeld gegeven van het weer. Dat bevat veel: ook branden, overstromingen, kometen, scheepsrampen, stormen, vissterfte, hitte en kou en zo nog het een en ander. Als u dus wilt weten welk weer het was toen uw auteur in Friesland of waar ook reisde, moet u dit werk raadplegen. Zo las ik zelf met interesse, dat eind juli 1677 Willem III bij slecht weer het beleg sloeg om Charleroi, maar op 14 augustis weer vertrok (p. 55). In deze tussenperiode moet Jacob Campo Weyerman aldaar geboren zijn.... Ik heb niet geprobeerd na te zien of er bij zijn overlijden te Den Haag een hevig onweer plaatsvond. Een rijk boek, relatief goedkoop. [ah]

Annelies Verbeek, ‘Menniste Paus’. Samuel Muller (1785-1875) en zijn netwerken, Hilversum, Verloren 2005. ISBN 90 65508 60 0. 364 blz. € 38

Van belang wegens de beschrijving van de opleiding van doopsgezinde voorgangers (vanaf 1735) en het bijbehorende studentenleven, de schetsen van belangrijke figuren uit dit milieu en hun denkbeelden zoals Gerrit Hesselink (1755-1810), de conflicten tussen piëtistische en verlichte stromingen. [ah]

H.J. Beunk, Deugd werd niet beloond. Het korte leven van een Naardense vrijmetselaarsloge (1804-1809), Gouda, De Steensplinter, 2005 (Kubusreeks 8). ISBN 90 57170 21 3. 96 blz. € 17,75

De loge ‘Deugd beloond’ begon in 1804 als loge van koloniale troepen bestemd voor Suriname. Vrij degelijke opgave van oprichting, ontwikkelingen, leden. De leden van het eerste uur waren in 1806 meestal overgeplaatst, maar men rekte het bestaan tot 1809. [ah]

[p. 80]

Anna Enquist, De thuiskomst, Roman, Amsterdam, Arbeiderspers, 2005. ISBN 90 29562 587. 416 blz. € 19,95

In 1775 wacht en wacht Elizabeth, de vrouw van ontdekkingsreiziger James Cook, op diens thuiskomst. De lezer wacht mee en verveelt zich behoorlijk. [ah]

Verder verschenen

Frank Dragtenstein, ‘Trouw aan de blanken’. Quassie van Nieuw Timotibo, twist en strijd in de 18de eeuw in Suriname, red. M. te Boekhorst. Amsterdam. KIT Publishers, 2004. ISBN 90 68321 89 7. 112 blz., € 12,50

James Gleich, Isaac Newton. Een biografie, vert. Patty Adelaar. Amsterdam, De Bezige Bij, 2004. ISBN 90 23414 63 2. 286 blz. € 19,90

Elsbeth Locher Scholten, Peter Rietbergen (red.), Hof en handel. Aziatische vorsten en de VOC 1620-1720, Leiden, kitlv Uitgeverij, 2004. ISBN 90 67182 31 1. VI-350 blz. € 35

Koo van der Wal (red.), Vrijheid, gelijkheid en broederschap? Betekenis en huidige relevantie van het devies van de Franse revolutie, Budel, Damon, 2004. ISBN 90 55735 46 9. 156 blz. € 14,90

Diderot, Dit is geen grap, vert. en nawoord M. de Haan, [Amsterdam], Uitgeverij Voetnoot, 2004. ISBN 90 71877 71 X. 54 blz. € 8

Bibliographia Sociniana. A bibliographical reference tool for the study of Dutch socinianism and antitrinitarianism, samenst. Philip Knijff & Sibbe Jan Visser, red. Piet Visser. Hilversum, Verloren, 2004. ISBN 90 65508 36 8. 314 blz. € 30

Du Deffand, Ook u meneer Voltaire, vert. Rokus Hofstede & Jan Pieter van der Sterre, nawoord Marjan Hof, Amsterdam, Uitgeverij Voetnoot, 2004 (Perlouses 8). ISBN 90 71877 83 3. 42 blz. € 7

Restif de la Bretonne, Anti-Justine, of de wellust der liefde, vert. Martin Ros. Soesterberg, Aspekt, 2004. ISBN 90 59112 77 6. 240 blz. € 16.98 [Oorspr. uitgave: 1798]

Paul Lamp, Drie eeuwen Wedgwood en Nederland, Wedgwood en de betrekkingen met Nederland 1763-2004, Budel, Damon, 2004. ISBN 90 55735 66 3. 222 blz. € 44,90

Edmund Burke, Een filosofisch onderzoek naar de oorsprong van onze denkbeelden over het sublieme en het schone, vert. en aant. door Wessel Krul. Groningen, Historische Uitgeverij, 2004 (Filosofie & retorica 12). ISBN 90 65541 92 6. 250 blz. € 24,95. [Vertaling van de tweede druk van Burkes Enquiry into the origin of our ideas of the sublime and beautiful, 1759].

H.A. Kamphuis, Stad en Lande tijdens de Bataafse Republiek. Bestuurlijke en gerechtelijke verhoudingen in Groningen, 1795-1807, Assen, Van Gorcum, 2005 (Gron. hist. reeks 29). ISBN 90 23240 80 4. 302 blz. € 17,90

Richard G. Maber, Publishing in the republic of letters. The Ménage-Graevius-Wetstein correspondence 1679-1692, Amsterdam, Rodopi, 2005 (Studies in the history of ideas in the Low Countries). ISBN 90 42016 85 X. 174 blz. € 40

J.A. ten Bokkel Huinink, Constantijn Johan Wolterbeek (1766-1845), van adelborst tot admiraal. Maritieme biografie van een achttiende eeuwse marineofficier, Zutphen, Walburg Pers, 2004. ISBN 90 57303 18 3. 136 blz. € 24,95

Jodocus van Lodenstein, Uyt-spanningen. Behelsende eenige stigtelike liederen en andere gedigten. Uitgegeven naar de editie 1676, ed. L. Strengholt e.a. Utrecht, De Banier, 2005. ISBN 90 33605 84 8. 664 blz. € 49,50

Georg Christoph Lichtenberg, Gekleurde schaduwen. Brieven 1770-1799. Samengesteld en ingeleid door Cyrille Offermans, vert. Marion Offermans. Amsterdam, Arbeiderspers, 2005. ISBN 90 29562 81 1. 264 blz. € 24,95

Ryuto Shimada, The intra-Asian trade in Japanese copper by the Dutch East India Company during the eighteenth century. Leiden, 2006. ISBN 90 04150 92 7. XVI+226 blz. € 73

David Hume, Gesprekken over de natuurlijke religie. Vertaald, ingeleid en van commentaar voorzien door Ton Vink. Budel, Damon, 2005. Marginalia 11. ISBN 90 55736 02 3. 168 blz. € 16,90

G. Brinkman, Rumoer in Sint-Petersburg. Het conflict tussen ds. Carp en de kerkenraad van de Hollandse Gereformeerde Kerk omstreeks 1750. Kampen, Kok, 2005. ISBN 90 43520 20 9.182 blz. € 27,50

Kwee Hui Kian, The political economy of Java's Northeast Coast, c. 1740-1800. Elite synergy. Leiden, Brill, 2005. ISBN 90 04150 90 0. XXVI+334 blz. € 73

Paul Begheyn, Gids voor de geschiedenis van de jezuïeten in Nederland 1540-1850. Nijmegen, Valkhof Pers, 2006. Jesuitica Neerlandica 2. ISBN 90 56252 06 2. 294 blz. € 20