Musaeus. Kennismakingsnummer

[p. 2]

De legenden over Sint Nicolaas

Sinterklaas staat centraal in deze uitgave. Maar wie was eigenlijk Sinterklaas? Eigenlijk moeten we niet spreken over één Sint Nicolaas, maar twee Nicolazen: met ‘onze’ Sint Nicolaas wordt verwezen naar Nicolaas, bisschop van Myra, maar zijn naamgenoot Nicolaas, bisschop van Pinora, heeft sterk bijgedragen tot zijn roem. In sommige legenden over Sint Nicolaas speelt niet Nicolaas van Myra de hoofdrol, maar zijn naamgenoot Nicolaas van Pinora! Beiden leefden in de Oostromeinse provincie Lykië, de eerste in de vierde eeuw na Christus, de tweede in de zesde eeuw na Christus.

De relikwieën van Nicolaas van Myra zijn in 1087 door zeelieden uit Bari uit Myra gestolen. De Venetiërs, jaloers op de rol van Bari als bedevaartsoord, hebben vervolgens de beenderen van Nicolaas van Pinora gestolen. Deze beenderen werden ook bewaard in de kerk van Myra!

Van de legenden die over Sint Nicolaas bekend zijn en de patronaten die hij door deze legenden toebedeeld heeft gekregen, zullen we de belangrijkste noemen.

Praxis de Stratelatis

Drie officieren worden door de legerleiding ten onrechte beschuldigd. Nicolaas kan tot twee keer toe net op tijd ingrijpen om veroordeling te voorkomen. Nicolaas verkrijgt daarom het patronaat over de onschuldig in gevangenschap lijdende gelovigen.

Praxis de Nautis

Nicolaas helpt zeelieden die in de buurt van Myra in nood verkeren en hem daarom aangeroepen hebben. De zeelieden herkennen hem niet, maar komen na hun tocht in de kerk van Myra en zien daar zijn beeltenis. Zo wordt Nicolaas patroon van de zeelieden.

[p. 3]

Praxis de tribus filiabus

Een man is door geldgebrek gedwongen zijn dochters te prostitueren. Nicolaas hoort dit en gooit drie nachten achtereen een zak geld door het raam (andere versies maken ook wel melding van drie goudklompen door de schoorsteen). Zo kunnen de meisjes een bruidschat betalen. Nicolaas wordt patroon van de armen en van de trouwlustige meisjes.

De Basilio

Kretenzische Arabieren roven een jongetje. Zijn moeder weigert een jaar later het Sint Nicolaasfeest te vieren, omdat dat de dag is dat het kind werd geroofd. Plotseling staat de jongen weer voor haar deur, gered door Sint Nicolaas. Nicolaas wordt patroon van de onschuldige kinderen en van de kinderloze ouders.

Legende van de drie scholieren

Dit is in tegenstelling tot alle vorige legenden, die uit Oost-Europa stammen, een Westeuropese legende. Drie scholieren zoeken onderdak voor de nacht en komen zo in een herberg terecht. Een herbergier vindt goudstukken tussen hun kleren, vermoordt de scholieren en verbergt ze in een pekelvat. Zeven jaar later komt Nicolaas langs en laat hen uit de dood herrijzen. Nicolaas is ook hier de patroon van de onschuldige kinderen.

Een mogelijke oorsprong van het huidige Sinterklaasfeest kan liggen in het Narren- of Ezelsfeest, dat in vroeger tijden op 28 december, de dag van de Onnozele kinderen, werd gehouden. Een onderdeel van dat feest was het ‘knapen-bisschopsspel’, dat inhield dat een jongen verkleed als bisschop mocht voorgaan in een processie van twaalf- tot veertienjarigen en dat de jeugd het die dag te zeggen had in de kerk. Aan het eind van de dag kregen de kinderen geschenken. In de loop van de dertiende en veertiende eeuw is deze traditie verschoven naar 6 december; de nepbisschop werd toen Nicolaas genoemd.

De roe komen we voor het eerst tegen in een andere legende over Sint Nicolaas: de prior van een klooster in Normandië weigerde de responsoriën van

[p. 4]

Nicolaus te laten zingen. Diezelfde nacht kwam de heilige langs en strafte hem door hem met een roe te slaan, zoals een leraar in die tijd wel vaker zijn leerling sloeg. Sint hield pas op toen de prior zelf de responsoriën zong.

Zwarte Piet is de personificatie van niemand minder dan de duivel, die door Nicolaas is overwonnen en mak is gemaakt. Aanwijzingen hiervoor zijn namen voor Sinterklaas' helper in vroeger tijden en verhalen uit Griekenland waar melding wordt gemaakt van Sint Nicolaas' strijd tegen de duivel. Dat is ook de reden waarom Sint Nicolaas op een schimmel rijdt: dit dier staat symbool voor de overwinnaar. Zwarte Piet werd daarom vroeger vaak op een ezel afgebeeld, als teken van de overwonnen vijand.

Toch is het duivelse niet de enige reden voor de kleur van Piet. Het roet van de schoorsteen is de andere reden. Deze schoorsteen is de verbindingsweg tussen de normale wereld en de geestenwereld: het open vuur staat direct in verband met de buitenlucht.

Sinterklaas komt voor de Nederlandse kinderen uit Spanje, i.p.v. uit Klein-Azië. Mogelijke oorzaak kan de band zijn die de Nederlanden altijd met Spanje hebben gehad. Een schip uit Spanje was volgeladen met allerhande koopwaar. Zwarte Pieten werden geassocieerd met Moren, die in Spanje woonden en een Spaans edelman had vaak een Moor in dienst.