Neerlandia. Jaargang 11

Een Amerikaan over Nederland.

In den Bostonschen Christian Register is Rev. J.T. Sunderland bezig aan een reeks artikelen onder den titel: Liberal Religion as a World Movement, en is daarmee genaderd aan: De vrijzinnige godsdienst in Nederland, waarvan hij in 't jongste nummer het eerste gedeelte gaf.

Dat begint aldus:

Nederland is een klein land, reden waarom we zoo licht kunnen meenen, dat het onbeteekenend is. Staat 't zóó met ons, dan vergissen we ons ten zeerste. Ten aanzien van beschaving en hooger leven is 't inderdaad een van de groote landen in de wereld. Motley heeft er veel voor gedaan om ons daarvan op de hoogte te brengen in zijn Rise of the Dutch Republic en andere geschriften. Maar ook hij heeft ons nog niet alles verteld.

Wat is het meest gewichtige dat beschaving kan te voorschijn brengen? Niet groote dingen in letteren of kunst of wetenschap, hoe waardevol dit alles moge wezen. Nog minder machtige legers en vloten of groote stoffelijke rijkdommen. Ver boven dit alles staat, wat belangrijkheid betreft: burgerlijke en godsdienstige vrijheid. Zonder vrijheid is alle ander bezit waardeloos. Met vrijheid komt al het andere. Vrijheid maakt menschen. Niets anders kan haar in dit opzicht vervangen. De vloek der tyrannie, bepaalde-

[p. 150]

lijk van geestelijke tyrannie, is dat zij menschen vernietigt. De ware proef op de grootheid der natiën is niet wat zij bezitten, maar wat ze worden. Haar waarachtig doelwit is de meest volledige, de hoogst denkbare ontwikkeling van haar volk, - heel haar volk. Maar de ontwikkeling der menschheid in waarlijk vollen en breeden zin was nimmer mogelijk en kan niet mogelijk zijn dan op voorwaarde van burgerlijke en godsdienstige vrijheid.

Toets de volkeren der wereld aan dezen maatstaf, wáár staat Nederland dan? Vooraan. Ik ben er zeker van dat we moeten zeggen: aan de spits van alle andere volkeren. Nederland is voor Europa een leidsman ter vrijheid geweest. Duitschland kan daarnaast niet in één adem genoemd worden. Frankrijk volgt Nederland thans met een tusschenruimte van drie eeuwen. Veel van wat Frankrijk voor zijn onderdanen gedaan heeft in 't laatst van de negentiende eeuw, heeft Nederland voor de zijnen gedaan in de zestiende. Engeland kwam niet slechts twee eeuwen achter Nederland aan, maar was Hollands leerling. Aan Holland ontleende 't velerlei onderricht in die vrijheid die op heden door 't Engelsche volk zoo hoog geroemd wordt. Een-en-een-derde-eeuw geleden begonnen de Vereenigde Staten van Amerika hun nationalen loop, fier roem dragend bovenal op burgerlijke en godsdienstige vrijheid. Waar haalden de Vereenigde Staten die van daan? Onze oogen zijn lang verblind geweest, maar thans beginnen we te zien dat wij deze voorrechten te danken hebben aan Nederland veel meer dan aan Engeland of eenig ander land. Zwitserland staat 't dichtst bij Nederland als pionier van staatkundige gewetensvrijheid in Europa, maar zelfs Zwitserland kocht zijn vrijheid voor een minder duren prijs dan Holland te betalen had.

(Herv.)