Neerlandia. Jaargang 56

Leestafel

Geertgen van Leyden, gezegd tot Sint Jans door Jan Verheijen en Anton Pieck; uitg Zuid-Holl. Uitg. Mij; geb. 12.50 gld.

Hier wordt naast de schrijver Jan Verheijen Anton Pieck als de kunstenaar van het beeld genoemd. De een vult inderdaad de ander volkomen aan, waardoor het werk op zulk een voortreffelijke wijze tot zijn recht komt. Maar laten wij naast dit tweetal ook vooral niet vergeten te vermeiden de uitgeefster, de Zuid-Holl. Uitg. Mij. Zij heeft het werk weer op zulk een wijze verzorgd, dat van een luxe-uitgave gesproken kan worden.

Spannend is dit boek geschreven. Wij bevinden ons weer in de Middeleeuwen. Dit glorierijke tijdperk trekt weer aan ons voorbij met al zijn schoonheid. Wij zoeken naar schoonheid in deze chaotische en rusteloze tijd en bij het leven van dit boek beseffen wij weer, dat het leven waard is geleefd te worden.

S.

Zegenrijke aarde door Bernhard Nardh; uit het Zweeds vertaald door J.E. Gorter-Keyser; uitg. Zuid-Holl. Uitg. Mij; geb. 8.90 gld.

Zweedse romans zijn altijd op enigszins gevoelige wijze geschreven.

Hier weer het verhaal van een eenzame boer in een onherbergzaam Zweeds landschap. Hij ziet in het ontginnen van woeste gronden zijn levenstaak. Hij denkt niet aan de spanningen die de wereld rondom hem beheersen. Met terzijdestelling van persoonlijke belangen tracht hij de levenskansen van anderen te vergroten en te zorgen voor een goede menselijke en geestelijke sfeer in zijn omgeving.

S.

Diplomatieke geschiedenis van Nederland door Mr Dr C. Smit. Uitg. Martinus Nijhoff, 's-Gravenhage; prijs 17 gld.

De schrijver behandelt allereerst de verwerving van onze onafhankelijkheid en de diplomatieke geschiedenis van onze Republiek; hij vestigde er de aandacht op, dat bij de vredesonderhandelingen tijdens de tachtigjarige oorlog eerst, o.a. in 1575 te Breda en in 1579 te Keulen, de vrijheid van godsdienst, maar bij de volgende besprekingen de onafhankelijkheid van onze Republiek het belangrijkste punt van de discussie uitmaakte.

Dank zij Willem van Oranje en Johan van Oldebarnevelt, die hulp zochten bij Frankrijk en Engeland, maar tegelijkertijd van de onderlinge naijver tussen deze beide staten gebruik maakten, werd de onafhankelijkheid van onze Republiek bij het twaalfjarig bestand feitelijk reeds erkend.

De schrijver vermeldt hier niet het aandeel van Maurits in de onderhandelingen bij het bestand, hoewel Dr De Pater uiteengezet heeft, dat het toen vooral aan de standvastigheid van

[p. 11]

Maurits te danken was, dat onze Republiek zijn onafhankelijkheid van Frankrijk heeft kunnen bewaren. Dit deeltje uit de Patria Serie, ‘Maurits en Oldenbarnevelt’, door Dr J.C.H. de Pater had m.i. ook genoemd moeten worden bij de bibliografie op bl. 25.

Dr Smit bespreekt de houding van onze Republiek tegenover Engeland en Frankrijk en behandelt daarna de Franse tijd; vervolgens worden besproken het Verenigd Koninkrijk, de Belgische opstand en hoe ons land na de afscheiding van België een kleine mogendheid was geworden. Interessant is ook het hoofdstuk, dat de houding van Nederland behandelt tegenover de groeiende Duitse eenheid. Vooral sinds 1866 kwam er in ons land vrees voor de opkomende macht van Pruisen; Thorbecke zelf gaf hieraan uiting, toen hij in 1867 in de Tweede Kamer opmerkte: ‘Wij hebben te doen met een streven naar militaire grootheid, dat op onderdrukking van de minder machtige moet uitkomen’.

In de laatste hoofdstukken wordt de moeilijke positie van ons land beschreven tijdens de eerste wereldoorlog, de voortgezette zelfstandigheidspolitiek en de mislukking van deze politiek in Mei 1940. Het boek besluit met een hoofdstuk over de Indonesische kwestie.

Dr Smit geeft in zijn boek een zeer goed en leesbaar overzicht van de diplomatieke geschiedenis van ons land.

Dr A.v. Hulzen

Strijd om de grond in het lage Nederland door Dr R.H.A. Cools, Uitg. Nijgh & Van Ditmar, 's-Gravenhage; prijs 9.90 gld.

De schrijver geeft een uitstekend overzicht van de strijd, die reeds sedert de Oudheid in onze lage landen tegen het water gevoerd is. Eerst was het uitsluitend een strijd om het bestaan, toen de bevolking terpen, wierden of woerden opwierp om daar toevlucht te zoeken bij hoge vloeden. Daarna, misschien reeds in de 7de en 8ste eeuw, werden dijken opgeworpen om ook het bouwland en de weidegronden te beschermen. Het water bleef echter een gevaarlijke vijand en in de 15de en 16de eeuw eisten stormrampen, waaronder de Allerheiligenvloed van 1570 de beruchtste werd, talrijke slachtoffers, terwijl grote gebieden verloren gingen of lange tijd ‘rijdende’ bleven.

In de 16de eeuw ging men van de verdediging over tot de aanval en in het Noorderkartier liet Egmond het Egmonder meer en Brederode het Bergermeer droogleggen. In de 17de eeuw, de gouden eeuw, belegden rijke kooplieden en regenten grote sommen in de bedijkingen en droogmakerijen van de Beemster, Purmer, Wormer en Schermer.

De verwaarlozing van de dijken in de 18de eeuw en in de Franse tijd leidde in de 19de eeuw opnieuw tot grote rampen, zoals de overstromingen in 1825 en 1861. Intussen werd de strijd tegen het water toch met toenemend succes ter hand genomen. De droogmakerijen werden niet langer aan rijke particulieren overgelaten; het was thans de Staat, die in 1852 met stoomgemalen de Haarlemmermeer liet droogmalen. De Staat achtte zijn taak hiermede echter geëindigd en zorgde niet verder voor de aanleg van goede wegen of voor een doelmatige bebouwing van het nieuwe gebied. De paarden konden zich hier voorlopig slechts met plankjes onder de poten over de modderwregen bewegen.

Ook de strijd tegen de Zuiderzee werd nu ter hand genomen. Reeds in 1667 had Henric Stevin, de zoon van de bekende wiskundige Simon Stevin, gezinspeeld op de drooglegging van de Zuiderzee; pas in 1887 werd een Zuiderzee-Vereniging gesticht, die aan ingenieur Cornelis Lely de leiding opdroeg van het onderzoek. Toen de eerste wereldoorlog in ons land voedselgebrek veroorzaakte en in 1916 overstromingen van de Zuiderzee het gevaar van het water voor het omliggende land duidelijk aantoonden, werd in 1918 de wet ter afsluiting en gedeeltelijke droogmaking van de Zuiderzee aangenomen. Bij deze droogmaking werden ook eisen gesteld voor de huisvesting, voeding en ontspanning van de bij het werk betrokken arbeiders. Bovendien nam de Staat thans ook de ontginning en het in cultuur brengen van het nieuwe land ter hand.

Het boek van Dr Cools is goed uitgevoerd en geïllustreerd; de laatste foto's herinneren aan de overstroming van de Wieringermeer in 1945 en aan het opnieuw in cultuur brengen van dit gebied.

Het leek me goed, om nog eens de aandacht te vestigen op het boek van Dr Cools, nu de uitgever de prijs van 24.75 verlaagd heeft tot 9.90 gld.

Dr A.v. Hulzen.

Sentimentele Aardrijkskunde door Dr. P.H. Ritter Jr; Uitg. Zuid-Holl. Uitg. Mij. N.V.; geb. 6.90 gld.

Sentimentele aardrijkskunde noemt Dr Ritter dit boek, dat uit twee delen bestaat: ‘Zeeuwse Mijmeringen’ en ‘De Hoorn der Schelde’, dat thans het licht zag.

Dr Ritter houdt er van een blik in het verleden te werpen en op de hem bijzondere wijze datgene te beschrijven, dat tussen droom en mijmering in ligt. Daardoor is hij in staat de tegenstellingen op passende wijze tegenover elkaar te plaatsen, waardoor de werkelijkheid beter tot haar recht komt!

We gaan met hem op reis over de Zeeuwse eilanden met hun onovertroffen vergezichten. Hij voert ons naar de Zeeuwse stadjes en dorpen met hun eigenaardigheden. Hij laat ze ons zien, zoals zij zijn, allemaal even bijzonder, even merkwaardig, even zuiver en groots.

Anton Pieck volgt de schrijver op de voet met zijn plaatjes van stadjes, oude torens, bruggetjes en klederdrachten, waardoor de tekst nog meer wordt verlevendigd.

Dr Ritter heett met dit boek, dat op zijn 70ste verjaardag verschenen is, een rijke bijdrage geleverd om ons nog eens te herinneren aan het vele dat ons kleine Nederland aan verscheidenheid biedt.

S.

Volk in beweging door Prof. Dr P.J. Bouman, Uitg. Van Gorkum & Co., N.V., Assen. Prijs ingen. 3.90 gld.

Gewoonlijk worden de bewoners van een vreemd land beoordeeld naar de wijze, waarop zij zich hier te lande voordoen en de toestanden in een ander land worden vaak naar de hier heersende toestanden afgemeten. Dat de mensen, hun leefwijze en hun omgeving in vreemde landen anders zijn dan bij ons wil er bij vele Nederlanders niet altijd in.

Dit geldt ook voor onze meningen over de Amerikanen. Hun leefwijze, hun gedachtengang, enz. verschillen in vele opzichten van de onze en wij kunnen Prof. Bouman dankbaar zijn, dat hij de moeite heeft genomen de indrukken, die hij als Nederlander in Amerika heeft opgedaan, op papier te zetten.

S.

Onderdrukking en Verzet, aflevering 37.

De heer J. Meulenbelt zet in deze aflevering zijn beschouwing voort over het gewapende verzet. Na de capitulatie van ons leger zien we ook hier in het begin weer allerlei los van eikaar staande, dikwijls uitermate dilettantische pogingen, die betrekkelijk weinig uitwerkten. Na de wegvoering der beroepsofficieren volgde de wederopbouw van de O.D. (Orde-dienst) een mm of meer op militaire leest geschoeide organisatie, die toen onder leiding kwam van Jhr P.J. Six, reserve-ritmeester der huzaren

Het eerste doel was, de vijand afbreuk te doen. Later ontstonden de zogenaamde knokploegen van verzetsstrijders, die bij hun werk meermalen van wapenen gebruik maakten voor overvallen op distributiekantoren, enz. Een afzonderlijke paragraaf wordt gewijd aan de grootscheepse sabotage. Voor het verkrijgen van grote voorraden wapens moest later het vervoer door de lucht uit het buitenland worden ingeschakeld. Ook hiervan nam de doelmatigheid door de ondervinding geleidelijk toe. Vervoer en opslag na de ontvangst stelden vaak zware eisen.

Het volgende hoofdstuk, geschreven door de heer H.M. van Randwijk, met medewerking van de heren Mr G.J. van Heuven Goedhart en Jhr Mr Dr L.H.N. Bosch ridder van Rosenthal, beschrijft wat er alzo is voorbereid en gedaan tot oplossing van het probleem van het zogenaamde vacuum gedurende de overgangstijd naar de geregelde bestuursinrichting, volgende op de oorlogstoestand. Het heeft heel wat voeten in de aarde gehad eer de gewenste overeenstemming was verkregen tussen de verzetsorganisaties in het bezette gebied onderling en met de Nederl. regering te Londen.

Wij volstaan met de vermelding van de indeling van de stof door de schrijver: De motieven. Het streven van de Ordedienst. De affaire Stähle en de missie Van Heuven Goedhart. Het college van Vertrouwensmannen.

De totstandkoming en de resultaten van de coördinatie van het verzet worden, eveneens door de heer H.M. van Randwijk, toegelicht in het daarna volgende hoofdstuk, dat aanvangt in deze aflevering, waarin weder tal van bijzonderheden worden geboekstaafd en vastgelegd, die het lezen overwaard zijn.

R.

[p. 12]

Daghregister gehouden bij den oppercoopman Jan Anthonisz van Riebeeck, Deel I, 1651-1655, door Dr D.B. Bosman en Dr H.B. Thom. Uitgave van de van Riebeeck-vereeniging en uitgegeven door A.A. Balkema, Kaapstad.

Ter gelegenheid van het feit, dat het 300 jaar geleden is dat Jan van Riebeeck aan Kaap de Goede Hoop aan wal stapte, is dit boek uitgegeven.

Het bevat het dagregister zoals dit door Jan van Riebeeck is bijgehouden. Het is ontleend aan de documentene bewaard in het Rijksarchief te 's-Gravenhage.

De oorspronkelijke tekst is onveranderd weergegeven en is dus het zeventiende eeuwse Nederlands. Waar nodig, zijn de aantekeningen door de op vrijwel iedere bladzijde geplaatste voetnoten verduidelijkt. Het geschrevene is een typisch voorbeeld van de ambtelijke stijl van die dagen, vandaar het vaak zwaarwichtige zinsverband en de deftige taal.

Dit geschiedkundige boek is een grote aanwinst voor hen, die meer willen weten omtrent de reizen destijds gemaakt door de schepen van de Oost-Indische Compagnie, omdat hier de wederwaardigheden van een dier reizen tot in de kleinste kleinigheden zijn beschreven.

S.

Verder ontvingen wij herdrukken:

‘Een liefde in Kennemerland’, door M.C. van Zeggelen,

Uitg. J.M. Meulenhoff-Amsterdam, geb. 4.90 gld.

‘Demonen’, door Nico van Suchtelen,

Uitg. Wereld-Bibliotheek, geb. 5.90 gld.