Neerlandia. Jaargang 62

Het Nederlands in de Kongo

Op het Nederlands Taalcongres, door de Vereniging voor Beschaafde Omgangstaal gehouden op de Brusselse wereldtentoonstelling, heeft dr. V.O. Spitaels, hoofdredacteur van ‘Band’, tijdschrift voor Vlaams kultuurleven, een rede gehouden over ‘De Nederlandse taal in Kongo’.

Voor de Nederlandse taal in Kongo liggen de omstandigheden niet geheel en al gunstig. De gemeenschap is opgebouwd uit Belgen, die echter weer te verdelen zijn in Vlamingen en Walen, groepen met verschillende taal en verschillend karakter. Daarnaast de autochtone gemeenschappen mei talloze inlandse talen en vier zich ontwikkelende gemeenschap steden. Voorts zen groot verschil in ontwikkeling tussen stad en land, aldus dr. Spitaels.

Frans sedert 1885 voertaal

De historie vertelt ons, dat koning Leopold II bij het begin van het Belgisch- Kongo-avontuur (1885) verplicht was vele niet-Belgen in zijn dienst te nemen, ja dat zelfs de eerste vertegenwoordiger van de Koning der Belgen in Kongo bij de stichting van de Onafhankelijke Staat, op dat moment dus de hoogste persoonlijkheid van het bestuur ... een Engelsman was. Vele vreemdelingen hebben naam gemaakt in leger en bestuur en bewezen de staat onschatbare diensten.

Gelet ook op de toestanden op taalgebied in die periode in België, was het vrijwel onvermijdelijk, dat het Frans als enige voertaal in Kongo werd gebezigd.

Ook na 1908, het jaar waarin de Belgische kolonie door de staat werd overgenomen, kon de nauwelijks ontloken Vlaamse eis voor eerbiediging van het Nederlands in Kongo nog geen weerklank vinden.

Eerst bij de bespreking over de Koloniale Keuren in het Belgische Parlement, in het bijzonder bij de behandeling van de regeling over de rechten der burgers, gingen in het moederland stemmen op om de eisen van het gebruik van Nederlands in bestuur en gerecht duidelijk te omlijnen.

Met uitzondering van een nog niet zo lang geleden genomen dekreet op het gebruik der talen voor het gerecht zagen

[p. 69]

de uitvoeringsdekreten, die volgens de Koloniale Keure binnen vijf jaar moesten worden genomen, nimmer het licht.

In het leger was het al niet beter dan in het bestuur. Zowel voor de inlandse manschappen als voor de blanke officieren werden alle bevelen in het frans gegeven.

Bij de verschillende maatschappijen is het al niet anders. Met enkele uitzonderingen in bepaalde Vlaamse belangengroepen is het overal Frans wat de klok luidt.

Het onderwijs

Wil de Belgisch-Kongolese gemeenschap werkelijkheid worden dan moet deze door het onderwijs vooral worden opgebouwd en uitgebouwd. Te beginnen met de massa, dan van de élite, dus van laag tot hoog, van de kleuterschool tot de universiteit.

Hier komt men al dadelijk te staan tegenover de moeilijkheid dat de blanke bevolking in Kongo in haar allerbreedste geledingen op een hoog geschoold, zo niet intellectueel peil staat. De massa echter is de inheemse bevolking, die van onder af moet worden ‘geschoold’.

Het gehele volk moet kunnen rekenen op maximale ontplooiing, met behoud echter van de essentiële waarden van eigen psyche, eigen taal, eigen traditie en moraal.

Dus geen radikale europeanisering, maar wel een evolutief schoolsysteem.

Sedert het schooljaar 1956-'57 wordt het lager onderwijs voor Inlanders gegeven ... in het Frans.

Dit klopt niet met het internationaal aanvaard principe, dat lager onderwijs in de koloniën zal worden gegeven in de moedertaal.

Van het derde schooljaar af wordt de meest gebruikte gemeenschapstaaL, de linqua franca, drie uren per week op de lagere scholen onderwezen.

Bij het middelbaar onderwijs, dat in de toekomst interraciaal zal zijn, wordt tot nog toe het Belgische programma toegepast met Frans als voertaal en Nederlands als tweede taal.

Nu is het wel eigenaardig, dat de inlandse taal op de eerste klassen van de lagere school wordt geweerd, maar dat de onderwijsautoriteiten voor het middelbaar onderwijs het geven van onderwijs ook in een inlandse taal zo belangrijk achten voor de Kongolees, dat eventueel het Nederlands daarvoor de plaats zal moeten ruimen, want, zo oordeelt men: aan de ene kant moet de inlander een innig contakt kunnen blijven onderhouden met zijn eigen cultuur, aan de andere kant zou bij het ontbreken van lessen in een inlandse taal de Kongolese élite zich te zeer afscheiden van de massa der autochtone bevolking.

Na verwerping van drie door de minister voor Kongo voorgestelde formules over het gebruik der talen in Kongo werd vorig jaar een ander voorstel van gouverneur-generaal Petillon aangenomen.

Dit door de Regeringsraad overgenomen voorstel luidt:

1.	eerste taal Frans, of Nederlands;
2.	tweede taal, de andere rijkstaal, Engels of inlands.

Bij de besprekingen over deze voorstellen bleek o.a.

1)	dat overal de Kongolese raadsleden het Frans wensen als eerste taal in hun middelbare scholen;
2)	dat zij aanvaarden, dat de Vlaamse kinderen gelegenheid zouden krijgen om het Nederlands als eerste schooltaal te genieten.

De universiteiten

De vrije universiteit Lovanium bij Leopoldstad, opgericht in 1954, is principieel Frans, uitgaande van het standpunt dat de universiteit vooral gericht is op het inheemse element.

De universiteit van Elisabethstad, in 1956 gesticht, biedt principieel gelijke kansen voor het Nederlands en voor het Frans.

Naar het inzicht van dr. Spitaels zijn door de feitelijke toestanden in Kongo en door de voorwaarden, die van regeringswege werden opgelegd voor het openen van nieuwe klassen, de werkelijke mogelijkheden voor het onderwijs in het Nederlands beneden peil.

Het is dan ook de plicht van de Nederlands-sprekenden om met alle ten dienste staande middelen de juistheid aan te tonen van ons standpunt, dat nl. in alle takken van onderwijs redelijke kennis van het Nederlands verplicht moet zijn.