Neerlandia. Jaargang 96

[p. 142]

‘... Met een skok besef dat hulle 'n taalstrijd ophande het’
Stigting vir Afrikaans
door J.L.M. Kits Nieuwenkamp

Op 11 mei jl. was het zover. Enigszins verlaat door de campagne voor het referendum dat president De Klerk van Zuid-Afrika had uitgeschreven om steun te krijgen voor het onderhandelingsproces Codesa, presenteerde zich in Johannesburg een nog jonge organisatie tot behoud en ontwikkeling van het Afrikaans: de Stigting vir Afrikaans.

Ontstaan

‘Die Stigting vir Afrikaans het tot stand gekom ná 'n simposium van Afrikaanse mediaverteenwoordigers

Solank as wat die mens
sy gewaarwordinge in taal bly formuleer
Here, laat my taal leef
en dat U hom nooit van die liggaam
van Afrika sal amputeer nie -
en waar U moet terugsnoei, Heer,
laat ons u hand herken en rustig weet
U sal uit die vurige sap
wat U nou tot besinning kasty
iets wat helder en edel is eindelik distilleer.

Uit Gebed van die loot van die wynstok deur
Sheila Cussons

wat op 3 mei 1991 in Pretoria gehou is. Op dié simposium is 'n begeerte uitgespreek aan 'n nuwe, inklusiewe organisasie wat Afrikaans as gebruikstaal onder alle mense in Suid-Afrika kan bevorder, gestroop van die politieke en ideologiese kettings wat hom in die verlede gebind het.

Hierdie geleentheid het ontstaan toe staatspresident F.W. de Klerk die Afrikaans-sprekende een sy taal in Februarie 1990 van sy politieke dwangbuis verlos het. Terselfdertyd het Afrikaanssprekendes met 'n skok besef dat hulle 'n taalstryd ophande het. Afrikaans was nie meer “veilig” nie. Hy sou saam met die Afrikaanssprekende in die toekomstige Suid-Afrika om oorlewing moes veg.

'n Ander belangrike prikkel was die besluit wat die nuwe regering in Namibië in 1990 geneem het om Afrikaans summier oorboord te gooi en net één amtelike taal, Engels, te erken. Dít in die mees Afrikaanssprekende land in die wêreld’, aldus het voorlichtingsvouwblad van de stichting.

Afrikaans is, naast het Engels, officiële taal van Zuid-Afrika.

Er zijn echter sterke stromingen die in een nieuw Zuid-Afrika alleen het Engels als officiële taal willen handhaven, hoewel deze taal, samen met het Xhosa, naar moedertaalsprekers geteld, pas op de derde plaats komt na het Zoeloe en het Afrikaans.

Taak

Het Afrikaans is een ware lingua franca in Zuid-Afrika, het is de taal van de werkvloer en meer dan de helft van de totale bevolking is het Afrikaans min of meer machtig.

‘Te veel mense en instanties in Suid-Afrika is vir hul leeftog van Afrikaans afhanklik om toe te laat dat dieselfde hier - als in Namibië - gebeur. Die Stigting vir Afrikaans sal dus met alle middele tot sy beskikking vir die handhawing van Afrikaans se amptelike status veg.

Die ander taak wat hy vir homself gestel het, is om Afrikaans op elke moontlike manier as gebruikstaal te bevorder.

Uiteindelijk is daar net één waarborg vir 'n taal se oorlewing, en dit is om te verseker dat hy gebruik word. Dít is die roeping van die Stigting vir Afrikaans. Hy sal daarvoor die hulp en steun nodig hê van alle Suid-Afrikaners wat dit wel meen met Afrikaans.’

Doel

De stichting tracht haar doel te bereiken door:

-	Afrikaans te posisioneer as 'n vriendelike taal waarin mense gemaklik met mekaar kan kommunikeer
-	Die trots van Afrikaanssprekendes, veral van die jongeres, in hul eie taal op te skerp
-	Afrikaans op elke praktiese manier as brugbouer tussen mense en groepe in te span

Nog iets wat ek die afgelope tyd met verbasing moet aanhoor, is die verwysing, notabene uit die mond van televisie-omroepers, na Afrikaans as die apartheidstaal, terwyl dit, historis beskou, by uitstek 'n smeltkroestaal is. Watter soort mentaliteit is dit wat met één armsalige term iets wil brandmerk wat soveel eindelose moontlikhede bevat as 'n taal - enige taal?
Elizabeth Eybers (by die toekenning van die PC Hooft-prys)

-	Afrikaans van sy politieke en ideologiese kettings en van sy beeld as die taal van die verdrukker te bevry
-	Die rol van Afrikaans as die grootste en veelsydigste gebruikstaal in Suid-Afrika te bevorder
-	Te werk vir die behoud van Afrikaans se amptelike status

[p. 143]

-	'n Beeld van die Stigting uit te dra as 'n onderneming wat die gebruik van Afrikaans op inklusieve manier bevorder sonder om in die proses enige andere taal of taalgroep te benadeel
-	'n Sterk fonds te vestig waaruit die bedrywighede van die Stigting gefinansier kan word.

Bestuur

Het bestuur van de stichting is samengesteld uit vertegenwoordigers van verschillende bevolkingsgroepen, telt enkele hoogleraren, maar ook personen uit het bedrijfsleven. Van stonde af aan heeft men er bewust



naar gestreefd de stichting geen exclusieve blanke aangelegenheid te laten zijn. Er zijn tenslotte zo langzamerhand meer niet-blanken die Afrikaans spreken dan blanken.

De stichting lijkt dan ook de juiste gesprekspartner te zijn voor allen in Nederland en Vlaanderen die begaan zijn met het lot van het Afrikaans als nauw verwante taal.

Heeft nog niet onlangs, tijdens het congres ‘Taal en identiteit’ van het Leidse Afrika-studiecentrum op 24 juni de minister van Onderwijs en Wetenschappen bij monde van zijn loco-secretaris-generaal laten weten: ‘De contacten tussen de Nederlandse en Zuid-Afrikaanse universiteiten nemen in snel tempo toe. Bijna elke Nederlandse universiteit heeft een samenwerkingsverband met een Zuid-Afrikaanse universiteit. Ook de Koninklijke Nederlande Akademie heeft in Zuid-Afrika mogelijkheden verkend voor wetenschappelijke samenwerking. Minister Ritzen heeft in december jl. erop gewezen dat een nieuw en democratisch Zuid-Afrika, indien het dit wenst, zeker is van een plaats in de Nederlandse Taalunie. Bij de Vlaamse en Nederlandse ministers van onderwijs en cultuur bestaat deze bereidheid. In een grote Taalunie, waarin ook bv. Suriname zou participeren, is er ruimte voor zowel het Nederlands in zijn verschillende vormen als het Afrikaans.’

Ook zullen tijdens de presentatie van de Nederlandse letteren op de Frankfurter Buchmesse volgend jaar de Afrikaanse letteren deel uitmaken van de gecombineerde Nederlands-Vlaamse inbreng. En de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen schrijft in een advies aan de minister van Onderwijs: ‘Nederland en Vlaanderen - tezamen het Nederlandse taalgebied - zullen zich rekenschap moeten blijven geven van hun eigen verleden; willen zij een volwaardige plaats binnen het toekomstige Europa behouden, dan zullen zij hun eigen taal en cultuur moeten blijven bestuderen en de door onderzoek verkregen kennis moeten propageren.’

Wanneer wij ons in de Lage Landen in het verlengde hiervan niet bekommeren om onze dochtertaal, wie zou het dan wel doen? Het Nederlands staat mee op het spel.

Ek kry 'n klein klein beiteltjie,
ek tik hom en hy klink;
toe slyp ek en ek slyp hom
totdat hy klink en blink.

Ek sit 'n klippie op 'n rots;
- mens moet jou vergewis:
'n beitel moet kan klip breek
as hy 'n beitel is -

ek slaat hom met my beiteltjie
en dié was sterk genoeg:
daar spring die klippie stukkend
so skoon soos langs 'n voeg:

toe, onder my tien vingers bars
die grys rots middeldeur
en langs my voete voel ek
die sagte aarde skeur,

die donker naat loop deur my hand
en kloof hom wortel toe -
só moet 'n beitel slaan
wat beitel is, of hóe?

Dan, met twee goue afgronde
van die planeet aan twee
en oor die kranse, kokend,
verdwyn die vlak groen see

en op die dag sien ek die nag
daar anderkant gaan oop
met 'n bars wat van my beitel af
dwarsdeur die sterre loop.

NP van Wyk Louw