Neerlandia. Jaargang 97

[p. 139]

Talenoverzicht Zuid-Afrika
As Afrikaans op die agterbankie wegkruip...

In 1991 vond de jongste talentelling in Zuid-Afrika plaats en zo langzamerhand komen de gegevens beschikbaar. Het ziet er naar uit dat deze telling voorlopig de laatste zal zijn. Een nieuwe regering, die na de verkiezingen van 27 april 1994 zal aantreden, zal met de cijfers van deze telling haar talenbeleid moeten voeren.

Stand van zaken

Zuid-Afrika telt ruim 30 miljoen inwoners. De helft daarvan spreekt, leest en/of schrijft Afrikaans, nl. 15,2 miljoen mensen. Dit verrassend grote aantal is als volgt samengesteld:

11,3 miljoen spreekt, leest en schrijft Afrikaans

3,9 miljoen spreekt en verstaat Afrikaans

Met dit percentage van 50% neemt het Afrikaans in ZA een sterke positie in. De harde kern, nl. 5,7 van 15,2 miljoen, spreekt het Afrikaans als moedertaal en/of huistaal.

Opgedeeld naar moedertaalsprekers ziet het talenoverzicht in Zuid-Afrika er als volgt uit:

Zoeloe	8,3 miljoen	Zuid-Sotho	2,2 miljoen
Afrikaans	5,7 miljoen	Tswana	1,4 miljoen
Noord-Sotho	3,5 miljoen	Shangaan	1,4 miljoen
Engels	3,4 miljoen	Venda	0,1 miljoen
Xhosa	2,5 miljoen	Overigen	2,4 miljoen

Ook uit dit overzicht blijkt de sterke positie van het Afrikaans, nl. op de tweede plaats. Opvallend is dat het Engels slechts op de vierde plaats komt. Hierbij moet aangetekend worden dat de geografische spreiding van de talen een niet onbelangrijke factor is. Engels en Afrikaans, met Afrikaans getalsmatig als koploper, fungeren landwijd als voertaal, terwijl de numeriek soms sterkere ‘zwarte’ talen (bijvoorbeeld Zoeloe) sterk regionaal gebonden zijn.

Afrikaans vandag

In de nieuwsbrief van de Stigting vir Afrikaans (zie Neerlandia 1992-4) genaamd ‘Afrikaans Vandag’ schrijft dr. Karel Prinsloo, hoofd van de afdeling socio-kulturele navorsing van de Raad voor Geesteswetenskaplike Navorsing RGN in het aprilnummer:

‘Afrikaans is 'n waardevolle brug tussen die verskillende bevolkingsgroepe. Die jongste sensus wys dat 2,9 miljoen blankes, 2,7 miljoen bruinmense, 88.000 swartes en 13.000 Asiërs Afrikaans as huistaal gebruik. Veel meer, naamlik 4,4 miljoen (87 persent) blankes, 3,2 miljoen (96 persent) bruinmense, 7,3 miljoen swartes (34 persent) en 337.000 (34 persent) Asiërs kan Afrikaans praat, lees en/of skryf.

Uit die bogenoemde syfers is dit duidelik dat Afrikaans 'n onweerlegbaar belangrike plek in die kommunikasieprentjie van die land beklee. Die sensusstatistiek beeld Afrikaans uit as 'n oop taal wat deur mense uit alle groepe van die samelewing gebruik word.’

En prof. Marinus Wiechers, hoogleraar staats- en volkenrecht aan Unisa (Pretoria) schrijft in hetzelfde nummer:

‘Hoe gevaarlik en onseker alles lyk, een ding is zeker: Die konstitusionele wa sal ons die een of ander tyd deur die modder van die drif kry. As Afrikaans op die agterbankie wegkruip, sal hy met die geskommel en gestamp afval. Maar as Afrikaans stewig op die voorsitplek bly sit en met voorhoede-aksies dié sitplek behou, kom hy saam met die wa deur die drif.’

Met spanning wordt inderdaad uitgekeken naar het te voeren taalbeleid van een nieuwe regering. In Namibië werd alleen het Engels als officiële taal aangemerkt, terwijl slechts 3% van de bevolking die taal machtig is en het Afrikaans een nog sterkere positie inneemt dan in Zuid-Afrika. De wereldgemeenschap zal toch de vinger aan de Namibische en Zuidafrikaanse pols moeten houden om te zien of hier niet op subtiele wijze toch weer mensenrechten (vrijheid van taal) in het gedrang komen. (jkn)