Neerlandica extra Muros. Jaargang 1991

[p. 45]

Boekbesprekingen en -aankondigingen

Fr. Čermák en Zd. Hrnčírǒvá, Nederlands - Tsjechisch Woordenboek, Praha: Slovnik, 1989.

In februari 1979 voltooiden de samenstellers dit bijna 800 pagina's tellende werk. Het manuscript zou echter nog tien jaar op de plank bij de uitgeverij blijven liggen alvorens het licht te zien.

Het mag wel een historisch feit heten dat in één jaar naast dit lijvige woordenboek naar het Tsjechisch ook een - nog lijviger - woordenboek naar het Russisch is verschenen.

Het nieuwe N-T woordenboek omvat o.m. ook een grammatica van het Nederlands (in het Tsjechisch), waaruit de doelgroep reeds kan blijken, nl. Tsjechen die toegang wensen te krijgen tot een Nederlandse tekst. Niettemin wordt in het voorwoord gezegd dat het ook ten gebruike van Nederlanders bestemd is. Dit is maar ten dele waar, immers een Nederlander heeft meer en vooral andere informatie op semantisch en grammaticaal terrein nodig bij het vertalen naar het Tsjechisch. In de zeer vele gevallen dat verschillende vertalingen van een trefwoord worden gegeven, worden deze vertalingen qua betekenis niet onderscheiden. Soms volgt slechts een toelichting in het Tsjechisch achter de vertaling.

Daar moet meteen aan toegevoegd worden, dat - in tegenstelling tot veel andere tweetalige woordenboeken - verdienstelijke pogingen gedaan zijn enig soelaas te bieden aan de Nederlandstalige. Zo wordt bij het verbum de rectie al dan niet met prepositie en naamval gegeven. Minder goed is echter de aspectbehandeling uit de verf gekomen. In de meeste gevallen wordt een werkwoordsvorm gegeven zonder aspectaanduiding of aspectpartner (terugkomen vřátit se, přijít žpet).

Bij de werkwoorden van beweging worden - zonder enige indicatie - de concrete en abstracte variant gegeven (gaan jít, chodit); identificatie van de actionsarten (type: pojít) ontbreekt geheel. Binnen deze groep verba zijn in het Nederlands veel combinaties met preposities mogelijk (met de hand door de haren / over de snaren gaan), terwijl deze combinaties in het Tsjechisch vaak ook vertaald kunnen worden door geprefigeerde verba. Hieraan werd niet consequent aandacht besteed. Bij rijden vinden we wel rijden tegen v-na-jet do, maar bijv. niet om... (heen) rijden objet 4. Bij sluipen slechts v-plížit se, v-krást se, maar sluipen door pro-plížit se, prokrást se ontbreekt.

In de bibliografie wordt als eerste naslagwerk ‘de dikke van Dale’ genoemd (8e dr. en suppl.). Dat dit (overigens zeer ten onrechte) zo gerenommeerde naslagwerk van het Nederlands hier zo hoog op de lijst stond, deed mij de schrik om het hart slaan. Immers, in handen van buitenlandse Neerlandici is dit werk een ware bedreiging! ‘Van Dale’ vindt het nl. (nog steeds) niet nodig te vermelden welk woord of welke voorbeeld-zin nog wel en welke niet meer gangbaar is. De rampzalige gevolgen daarvan kan men zien in het Nederlands-Russische woordenboek dat in 1987 in Moskou verscheen.

[p. 46]

De samenstellers van N-T hebben zich echter door ‘van Dale’ niet in de luren laten leggen: het Nederlands draagt nl. duidelijk het stempel van de kritische blikken van de dames Dr. O. Krijt en E. van der Zee. De voorbeeldzinnen zijn met zorg geselecteerd en terzake. Nochtans heb ik enige aarzeling bij sommige zinnetjes. Wat te denken (bij lopen) van: 't gesprek liep over..., waar loopt 't over? of van het verhaal loopt over die periode, waar- gezien de Tsjechische vertalingen - vormen van gaan bedoeld moeten zijn.

De keuze van trefwoorden blijft altijd een twistpunt. Ook hier kan men vraagtekens plaatsen bij de noodzaak van woorden als diemit, dispacheur, katfret e.d. terwijl bijv. luur (in de luren leggen) er niet in staat. De samenstellers verdienen overigens een compliment omdat zij het hebben aangedurfd niet alleen Nederlandse vulgarismen op te nemen, maar die ook ‘natuurgetrouw’ te vertalen. Bij de vloeken zijn zij echter weer op de eufemistische toer gegaan (godverdomme, hergot!, krucifix!, sakra!).

De hier gemaakte kritische opmerkingen doen niets af aan de kwaliteit van het woordenboek. Men zoekt als recensent immers altijd naar wat men graag anders of bovendien nog gezien zou hebben. Met name voor de Tsjechische doelgroep biedt het boek meer dan genoeg om een pittige Nederlandse tekst aan te kunnen. De Nederlandse gebruiker zal echter goed in het Tsjechisch thuis moeten zijn om de verschillen in betekenis tussen de vertalingen bij één trefwoord te kunnen onderscheiden.

A.H. van den Baar (vh. R.U. Utrecht)

E. Máčelová-van den Broecke & J. Skopal, Česko - Mizozemsǩy. Praha: Slovnik, 1990. 475 blz.

We hebben ons decennia lang met het handpalmwoordenboekje van Van Goor moeten behelpen, maar nu is er eindelijk een lijvig Tsjechisch-Nederlands woordenboek. En het is een goed boek! Een steekproef op basis van een dertigtal woorden, willekeurig gekozen uit Čapek en een Tsjechische krant, toonde aan dat het voor 100% betrouwbaar is. De vertalingen kloppen niet alleen, ze zijn ook zeer gevarieerd. Enerzijds worden verscheidene ‘synonieme’ vertalingen geboden, anderzijds zijn de vertalingen voorzien van aanwijzingen in het Tsjechisch om de gebruiker voor onjuiste keuzes te behoeden.

Voor wat het Nederlands betreft krijgt men soms de indruk dat de samenstellers niet helemaal (meer) met de ‘moderne norm’ vertrouwd zijn. Zo vonden we een blunder slaan (bij bota); zwartehandelaar; groothoekige lens; in verhoor nemen (vuzpovídat); vuilerik (als vertaling voor špinavec) e.d. Ook de registeraanduidingen wijzen in die richting: vertalingen als plassen, smeerlapperij, hoer e.d. worden als vulg(air) betiteld. Het mag voor onze huidige instelling wel ‘ietsje meer zijn’ voor men naar het predicaat ‘vulgair’ grijpt.

Het boek is ten gebruike van Tsjechen gemaakt, zij het dat ten behoeve van Nederlandstaligen ‘moeilijke uitgangsvormen zoveel mogelijk in voorbeelden (zijn) verwerkt’ (pp. 474). Hiervan heb ik geen bewijzen kunnen vinden. Een eerste handreiking aan Nederlandstaligen zou een sluitend verwijzingssysteem naar de aspectparige verba moeten zijn. In dit boek vindt men die verwijzingen nu eens van het

[p. 47]

perfectief naar het imperfectief (snosit naar snášet), dan weer andersom (pojišt' ovat naar pojistit). Het accent van Nederlandse woorden wordt met een puntje onder de geaccentueerde vocaal aangegeven, zonder rekening te houden met het onderscheid tussen primaire en secundaire accenten (gạnzelẹver). Voor Tsjechen, met hun staccato-accent en geringe reductie, is dit een niet zo geslaagd systeem. De onwaarschijnlijk stompzinnige reflexen van het ‘groene boekje’ vinden we terug in streepjes onder letters: clandestien, orthografie...

Werkelijk ernstige kritiek heb ik op het grammaticaal verhaal ‘Aan de Nederlanders’ (p. 474), waar o.m. duratief, onvoltooide en regelmatig herhaalde handeling semantisch op een hoop worden geveegd. Verder leren we: ‘Het Nederlands kent geen ASPECT’, maar toch ‘kan ermee een hele gradatie van perfectiviteit ontstaan’. In het Nederlands?? In het Tsjechisch trouwens evenmin: de gegeven vormen slyšel jsem en de drie daaropvolgende zijn alle imperfectief en lenen zich uitermate slecht voor het uitdrukken van perfectiviteit. Het imperfectieve jít wordt nota bene perfectief (dok.) genoemd als partner van het even imperfectieve chodit! ‘Een perfectief werkwoord drukt in de presens een toekomstige handeling uit’. Jammer, maar het perfectief kent geen presens! Famous last words: ‘Voor grondige uitleg van dit bijzonder gecompliceerde probleem moet men een Tsjechische grammatica raadplegen’. Zeg dat wel.

Dit woordenboek kwam tussen 1974 en 1984 tot stand, maar het werd pas na de ‘fluwelen revolutie’ gedrukt. De samenstellers constateren terecht dat er ondertussen veel in de Tsjechische woordenschat veranderd is en nog zal veranderen. Zij overwegen in de nabije toekomst een lijst met neologismen samen te stellen. Ik ken geen andere tweetalige lexicografen die zo alert op de nieuwe tijd en taal reageren. Hiervoor verdienen zij lof.

A.H. van den Baar

(vh. R.U. Utrecht)

L. Beheydt m.m.v. T. Wieers, Elementair woordenboek Nederlands, Lier - Brussel: J. Van In, 1991. 123 blz., Bfr. 240. ISBN 90-306-1864-7

‘Dit Elementair Woordenboek is gebaseerd op en vervangt de vroegere Woordenlijst Elementaire Kennis (1983)’, aldus de samenstellers in hun ‘woord vooraf’. Bevatte de woordenlijst 888 woorden, dit woordenboek telt er 1000, te zamen ‘de volledige, gestructureerde (?-HJB) woordenschat waaruit voor de toetsen Elementaire Kennis van het Certificaat Nederlands geput zal worden’, aldus opnieuw Beheydt en Wieers.

De opzet is dezelfde als die van de Woordenlijst: een alfabetisch geordende lijst lemma's (zo'n 900 in dit geval) met voorbeeldzinnen en beknopte grammaticale informatie, gevolgd door een aanhangsel met telwoorden, maat- en tijdsaanduidingen, de eigennamen België en Nederland met hun afleidingen, de windstreken en enkele kleurnamen.

Voorzover ik steekproefsgewijs kon nagaan, zijn de in de Woordenlijst voorkomende lemma's ongewijzigd in dit Woordenboek overgenomen, inclusief de drukfout bij het

[p. 48]

lemma dat, als ww. wordt aangeduid, en de voorbeeldzinnen. Het is jammer dat de samenstellers deze nieuwe uitgave niet hebben aangegrepen om die zinnen nog eens na te lopen en in voorkomende gevallen door betere (d.w.z. pregnantere, 'gewonere', minder stijve, rare of raadselachtige) te vervangen. Het kan aan mijn idiolect liggen, maar ik vind zinnen als Willem aanvaardt nooit cadeaus; Alsjeblieft mijn jongen, hier is je ijsje; Ze deed een doek voor haar ogen; Ik heb wel eens gehoord dat er in België veel mooie huizen staan; Het is flink dat je een tien hebt voor je werk; De bloemen groeien snel met zulk weer en Hoeft dat nou? respectievelijk stijf, ouderwets, raadselachtig, onzinnig, ouderwets en fout (twee keer). Ook het veelvuldige gebruik van de volle vormen van het persoonlijk voornaamwoord in onbeklemtoonde positie - 'dat (in mondeling taalgebruik - HJB) nogal eens voorkomt bij mensen die het Nederlands niet als moedertaal spreken' aldus de ANS (p. 176) - lijkt me in een woordenboek voor buitenlanders minder geschikt. daarbij doel ik op zinnen als Ik vroeg me af of zij hier nog woonde; Ik heb jou alles gegeven; Het is wel gemakkelijk dat jij 's morgens niet vroeg hoeft te beginnen; Ze heeft het jou nog wel niet gezegd, maar ze houdt nog van jou.

Maar goed, die 1000 woorden staan er in ieder geval in. Daarmee is dit Elementair Woordenboek voor degenen die zich voorbereiden op de certificaatsexamens inderdaad het 'vrijwel noodzakelijk werkinstrument' waarvoor de samenstellers het houden.

H.J. Boukema (Ankara)