Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jaargang 26

Bij 'n prive-bibliotheek

Cee is het die de standers aan de muren heeft gehecht, de planken precies op maat gezaagd, ik heb ze geboend, en de boeken versjouwd en gerangschikt. Drie kleine muren vol boeken: een cliché dat me altijd al, zo ver ik me herinner, heel sterk heeft aangesproken, en dat hier nu eindelijk gerealiseerd is.

1. Is zo'n privé-bibliotheek [= een particuliere, toegankelijke verzameling van boeken] een overbodige luxe? De boeken zijn nu meer dan een jaar lang in moeilijk of niet toegankelijke hoeken opgestapeld gebleven. Ik wist dat die omstandigheid een proef zou zijn, en hield rekening met de mogelijkheid dat ik de hele tijd lang geen enkel van de boeken zou missen. Daaruit zou dan gebleken zijn dat die verzameling in feite totaal overbodig was.

Die mogelijkheid is door de feiten tegengesproken: gemiddeld eenmaal per week ten minste vergat ik dat de boeken weggeruimd waren, drong de behoefte zich op om een bepaald werk te gaan halen, en werd de beweging pas geremd door het besef dat het boek niet bereikbaar was. Zowat eenmaal in de maand móest ik toch per se in de onmogelijkste houdingen in de hoop gaan wroetelen, soms tevergeefs. [Weinig dingen zijn zo irritant als een boek niet terugvinden waarvan je patent weet dat je het hebt; behalve misschien een tekstfragment niet terugvinden dat jou nog allerduidelijkst voor ogen staat, op een linkerbladzijde onderaan...] En sinds de boeken weer toegankelijk zijn is de behoefte nog toegenomen. [Verleden week b.v. had ik echt trek - zin, goesting - om eens een lekker klassiek Nederlands werk te lezen, heb de vakken afgezocht en niks gevonden. Couperus? te gemaniëreerd.

Multatuli? te persoonlijk-expressief. Bestaat er misschien geen Nederlands werk dat je kan lezen zoals Swift of Dickens, Balzac of Diderot? Daniël Van Hecke zei: Van Schendel - maar ik heb alleen ‘Een zwerver verliefd/verdwaald’ en dat is toch al te gemaniëreerd. Bij de eerstvolgende gelegenheid eens Van Schendel gaan lezen?]

De privé-bibliotheek blijkt dus toch een functie te hebben.

Niettemin vermoed ik dat een aantal van die boeken die daar op de rekken staan eigenlijk overbodig zijn, d.w.z. van die aard zijn dat ik er nooit terug zal naar grijpen. Verkeerd gekocht of gekregen. Hoeveel boeken? Ik schat: zowat 1 op 5. Welke boeken? Dat is het nu juist, vaak sta ik zelf verbaasd over het soort boek dat ik ineens blijk echt nodig te hebben, een prognose is dus moeilijk of onmogelijk. En dus moeten ze er allemaal blijven, de nodige en de overbodige.

2. Een belachelijk detail: dat er van sommige boeken verscheidene exemplaren zijn Cee heeft ‘Le rouge et le noir’ in een gebonden uitgave gelezen, ik in de gele reeks

[p. 518]

‘Classiques Garnier’. Geen van beiden wil toegeven en zijn exemplaar van de hand doen - zo moeten beide exemplaren maar blijven.

3. Verkeerd kopen. Telkens als ik met lezers of potentiële lezers in aanraking kom, druk ik de mening uit dat je er beter aan doet een boek pas te kopen na het bij een openbare bibliotheek te hebben ontleend. Eerst zo kan je de waarschijnlijkheid evalueren dat je het werk meer dan eenmaal zal gebruiken.

Deze raadgeving veronderstelt wel dat er een goede openbare bibliotheek beschikbaar is, op een toegankelijke afstand.

Ik blijf bij mijn mening. Vooral als scholier heb ik veel gekocht, heb ik me vaak miskocht, en daar heb ik nog altijd een gloeiende spijt van. Niet alleen omdat ik er armer van geworden ben [ik had zoveel meer boeken kunnen kopen die wél de moeite loonden] maar omdat ik er mensen mee verrijkt heb.

Ik gun het ze niet.

Ik vermoed dat het percentage overbodige boeken veel hoger ligt bij de nieuwe uitgaven dan bij de werken die ik tweedehands heb gekocht. Wie in een antiquariaat snuffelt laat zich minder beïnvloeden door de actualiteit en de reclame. Wanneer zullen de recensenten eens eindelijk rekening houden met het zeer materiële consumentenstandpunt? Blijkbaar is het hun nog altijd te weinig artistiek, te weinig cultureel.

En zelf krijgen zij hun boeken toch gratis.

4. Hou ook rekening met het feit dat een openbare bibliotheek beter wordt naarmate ze meer wordt gebruikt.

Tegen de prioriteit aan de openbare bibliotheek zie ik maar twee steekhoudende bezwaren: a) met het geleende boek mag je niet alles doen wat je met een eigen boek doen mag: uitlenen, ezelsoren maken, schrappen, krassen, tekenen, bladzijden wegscheuren [Léautaud die uit sommige boeken alle bladzijden weghaalde die volgens hem overbodig waren of van mindere kwaliteit], verknippen, aan flarden scheuren.

Het bezwaar houdt te meer steek daar het boek een van de zeldzame media is waar de ontvanger het programma naar believen kan bewerken [want wie heeft een videotape, nietwaar?]. Om het in te calculeren moet je dus wel bepalen: een boek dat je wil bewerken behoor je te kopen.

b) het gebeurt dat je een boek koopt dat jou [b.v. afgaande op een kritiek] interessant lijkt, maar bij lectuur blijkt het te zwaar of te moeilijk, kortom je petje te boven te gaan; je legt het weg, en dan gebeurt het niet zelden, als je het een jaar of wat later weer openslaat, dat je het heel goed aankan, het heeft a.h.w. in je bibliotheek liggen rijpen. Dat soort van ervaring zal je veel zeldzamer hebben met een boek uit een openbare bibliotheek, maar je kan toch enigszins bijsturen: er na verloop van tijd voor zorgen dat je het onverteerbare boek weer eens opneemt.

Het bezwaar dat je in een openbare bibliotheek onmogelijk de actueelste boeken kan krijgen lijkt me [afgezien van de vakliteratuur] niet ernstig. Er zijn bibliotheken die er heel gauw bij zijn. Maar buitendien: kan een boek als boek eigenlijk goed zijn als je het absoluut binnen het jaar van het verschijnen behoort te lezen? Er is een contradictie tussen de traagheid en de duurzaamheid van het boek en de dringende boodschap. Waar zijn radio en tv goed voor, en kranten en weekbladen en magazines en maandbladen?

5. Een vriend [die het ongetwijfeld goed met me meent] waarschuwt me dat tegen mij klacht zou zijn neergelegd

[p. 519]

wegens het bezit van pornografie; spoort me daarom aan, de pornografische boeken weg te doen of te verbergen.

Mijn reactie is, meer dan tegenzin: weerzin. Ten eerste: boeken gaan verbergen is natuurlijk onzin; als het dan al tot een huiszoeking komt, vinden ‘ze’ wel wat ‘ze’ zoeken, en hoe meer je verbergt hoe meer ‘ze’ ondersteboven gooien.

Daarom kan je de betwiste boeken veel beter samen in een kist klaarleggen, dat ‘ze’ niet het hele huis hoeven te doorzoeken: ‘Alstublieft’.

Maar ook die oplossing stuit me tegen de borst. Je hoeft niet zo erg lang na te denken om te beseffen dat zo'n castigatie danig ver moet gaan: het is niet alleen ‘Miss M...’ dat ooit verboden of in beslag is genomen, maar ook Sextant, en ‘Gangreen I’ en ‘Histoire d'O’. M.a.w. als je doelmatig, ‘safe’ wil castigeren, dan hou je een bibliotheek over die op en top puriteins is. Een spiegelbeeld van jezelf dat van alle seksuele organen gezuiverd is.

Natuurlijk moest ik de zaak ook met Cee bespreken. Waar zij het meest tegen opzag was de mogelijkheid dat een paar van die keurige heren de gelegenheid zouden hebben om hier alles ondersteboven te keren. Wat bij haar de doorslag heeft gegeven was het besef dat de minste maatregel van ons zou betekenen: dat we bijdraaien, dat we krimp geven, dat er nog maar eens aan de Belgische seksuele intimidatie is toegegeven. Zo verandert er natuurlijk nooit eens wat.

5. Die bibliotheek hier moet waardeloos zijn voor elke verzamelaar of bibliofiel. De waarde die ik er persoonlijk aan hecht heeft rechtstreeks te maken met, is voor mij recht evenredig aan het eclecticisme, de heterogeniteit ervan.

Dit in tegenstelling tot de belangstelling van de verzamelaar, die niet serieus wordt genomen zolang hij niet streeft naar een bereikbare volledigheid, en zich daartoe specialiseert: boeken alleen over driemasters, of boeken alleen over coprofagie, of boeken met alle illustraties van één bepaalde kunstenaar, of alle uitgaven van een auteur of van één enkele tekst. Voor mij staat en valt deze verzameling met de ‘incoherentie’ van de deelverzamelingen ervan: pornografie ja, maar ook de documents humains [kroniek van Braatbard, dagboek van Samuel Pepys, van Pierre de l'Estoile], de theologische en liturgische werken [van een antiphonale monasticum tot het enchiridion van Denzinger over alle mogelijke dwalingen en ketterijen], en de wiskundige boeken [van Leonardo van Pisa's ‘Liber Quadratorum’ tot Halmos' ‘Finite dimensional Vector Spaces’]. Neem een van die facetten weg, en de verzameling bevat meteen zoveel minder verrassingen, zoveel minder informatie, zoveel minder mogelijkheden tot integratie van als uiteenlopend beschouwd materiaal. En juist dat dit materiaal binnen deze cultuur als incoherent wordt beschouwd, is een belangrijke reden om het tot een coherentie te integreren.

6. Beneden een bepaald aantal werken [ca. 1500?] is het mogelijk je boeken totaal eigenzinnig te rangschikken, en ze niettemin terug te vinden. Vroeger waren onze boeken gerangschikt volgens twee criteria [die niet altijd te verzoenen waren], een esthetisch [van ruggen, van formaat], en een taalkundig. Nu hebben we moeten overstappen naar de alfabetische rangorde. Die ook al heel wat nadelen biedt; er zijn heel wat boeken [Aula's b.v. of Que sais-je's] die je je niet met de auteursnaam herinnert. Maar de voordelen wegen wel tegen zo'n nadelen op. Een onverwacht voordeel: de arbitraire alfabetische orde gaat in tegen een aantal esthetische of kinesthetische automatismen, en daardoor ga je boeken

[p. 520]

in handen nemen die je handen anders zouden vergeten.

Door die alfabetische orde worden wel eigenaardige koppelingen aangelegd:

Ballard - Balzac

Buyl [Bertien] - Buytendijk [De vrouw]

Jacob Cats - David Caute

Flaubert - Flavius Josephus

Burckhardt - Burroughs

Enzensberger - Erasmus

Geys [Jef] - Gezelle [Guido]

Hadewijch - Haesaert [Clara]

Huysmans [J.K.] - ‘J’ [van ‘The sensuous woman’]

Kleist - Klossowski

Lagerlöf - La Fayette [Mme de]

Koestler - Kohout

Julie de Lespinasse - Herwig Leus

Masereel - Masters & Johnson - Matisse

Michel Angelo - Michiels - Miller

Salomons [Annie] - Samain - San Antonio - Sanad - Sarraute - Sartre

Wagner - Walschap

Een futiel spelletje, die koppelingen? Maar ook een handig zuiver voorbeeld van wat een syntaxis is, van wat een syntaxis teweegbrengt. De auteursnamen zijn feitelijk niets meer dan woorden. Zoals ik woorden uit een woordenschat kies om een tekst te schrijven, zo ‘schrijf’ ik de ‘tekst’ van mijn bibliotheek met bepaalde auteursnamen. Het alfabet legt deze woorden een [totaal arbitraire] volgorde op. Maar het resultaat is niet meer arbitrair, er ontstaan spanningen, parallellismen, symmetrieën, contrasten: aanleidingen tot betekenissen.

D. ROBBERECHTS