Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jaargang 35

[p. 492]

Hoe modern is postmodern?

Herman Van Bouchout: ‘De post-moderne tendensen in de architektuur sluimerden al jaren in stilte. Een doorbraak kwam er ... omdat de maatschappij als geheel naar een romantisch heraanknopen met het verleden toegleed. Als de glans van de avant-garde verdwijnt, dan duikt het revivalisme op... Het heraanknopen met traditionelere vormen werd voor velen de expressie van een hedendaagse levensstijl... De geschiedenis wordt niet gekopieerd, ze wordt gebruikt, heropgenomen en in hedendaagse lijnen verdergezet.’ (De Standaard, 15 februari 1982).

Robert L. Caserio: ‘Het verschijnen van een nieuw “isme” suggereert onverdeelde nieuwheid en originaliteit. Maar wezenlijk voor het postmodernisme is precies dat het alle nieuwheid en originaliteit - ook die van zichzelf - in twijfel trekt.’ (Boundary 2, V/1, 1976).

Jürgen Habermas: ‘Met de jaren zeventig achter de rug moeten we tot de konklusie komen dat het modernisme tegenwoordig nog nauwelijks weerklank vindt. Indertijd schreef Octavio Paz - een partijganger van het moderne - niet zonder melancholie: “De avant-garde van 1967 herhaalt de daden en de gesten van die van 1917. Wij beleven het einde van de idee van de moderne kunst.” In aansluiting op het onderzoek van Peter Bürger (in Theorie der Avantgarde) spreken wij intussen van de postavantgardistische kunst die van het mislukken van de surrealistische revolte niet langer een geheim maakt. Maar wat betekent dit mislukken? Signaleert het het afscheid van het moderne? Houdt de postavantgarde al een overgang in naar het postmoderne?’ (‘Het moderne - een onvoltooid projekt’ in Raster 19, 1981).

Rainer Nägele: ‘Men zou kunnen betogen dat Habermas' verdediging van het modernisme niet zozeer gericht is tegen het postmodernisme... als wel tegen zekere vormen van antimodernisme: culturele trends die trachten historicisme, traditionalisme en de valse zekerheid van eenvoudige antwoorden weer op te bouwen. De politieke aantrekkingskracht van deze valse antwoorden is gevaarlijk sterk geworden in de context van toenemende economische onzekerheid... Op het meest fundamentele niveau kan Habermas' verdediging van het onvoltooide project van het moderne gelezen worden als een verdedigen van en een vasthouden aan een totaliserend project... dat een universele publieke sfeer van communicatie tot doel heeft, gebaseerd op een universele grammatica van intersubjectief verkeer. Jean-François Lyotards analyse van La condition postmoderne daarentegen is gebaseerd op de herkenning van radicaal verschillende taalspelen... en zoekt niet langer naar een

[p. 493]

universele consensus, maar naar een consensus die “moet lokaal zijn”.’ (‘Modernism and postmodernism in contemporary German literature’, Studies in Twentieth Century Literature, V/1, 1980).

Jean-François Lyotard: ‘Onze werkhypothese luidt dat het statuut van het weten verandert tegelijk met de intrede van de samenlevingen in het zogenaamd postindustriële, en van de culturen in het zogenaamd postmoderne tijdperk (A. Touraine, La société postindustrielle, 1969; D. Bell, The coming of post-industrial society, 1973; Ihab Hassan, The dismemberment of Orpheus: toward a post modern literature, 1971; M. Benamou & Ch. Caramello, Performance in postmodern culture, 1977; M. Köhler in Amerikastudien 22.1.1977) ... Deze hypothese is slechts banaal in de mate waarin zij niet het algemene paradigma van de vooruitgang van de wetenschappen en de technieken (die het statuut van het weten veranderd hebben, zoals cybernetica, informatica, computers...) op losse schroeven zet... Het wetenschappelijke weten is niet alle weten; het is altijd overtallig en in competitie en conflict geweest met een ander soort weten, dat wij narratief zullen noemen en ... waarvan het model verbonden is met ideeën van innerlijk evenwicht en “convivialiteit” (Ivan Illich), waarmee vergeleken het hedendaagse wetenschappelijke weten een zwak figuur slaat, vooral indien het straks, nog sterker dan voorheen, een loskoppeling moet ondergaan van de “weter” en een vervreemding van zijn gebruikers.’ (La condition postmoderne, 1979).

Ihab Hassan: ‘Het postmodernisme kan een antwoord zijn, rechtstreeks of onrechtstreeks, op het onvoorstelbare dat het modernisme slechts vluchtig zag in zijn meest profetische momenten. Het is zeker niet de dehumanisering van de kunsten die voor ons thans van belang is, maar veeleer de denaturalisatie van de planeet en het einde van de mens. We zijn, geloof ik, bewoners van een andere tijd en een andere ruimte, en we weten niet langer welk antwoord gepast is voor onze werkelijkheid.’ (New Literary History, III/1, 1971).

J. Hillis Miller: ‘Bestaat zoiets als postmodernisme eigenlijk wel? Overigens: welke geldigheid heeft periodisering nog langer ...?’ (Diacritics, 5, 1975).