De Nieuwe Stem. Algemeen onafhankelijk maandblad der jongeren

[p. 293]

Bespiegelingen van een jeugdigen grijsaard

Een gedicht mag nooit zijn de kunstige val, waarin een gedachte gevangen wordt. Het moet juist in ongeweten wijsheid schoon blijken en ontroeren.

*_**

De vorm moet zijn als de inhoud van het gedicht: een schone toevalligheid - bijna. Want hij komt uit dezelfde ongeweten bron als deze inhoud. En daarom is elke ‘art poëtique’ te voren al dubbel veroordeeld en - mislukt.

*_**

Hij, die een gedicht meent te schrijven, door een gedachte ‘op rijm te zetten’ in min of meer gecadanseerde regels - aard of gehalte van de gedachte kunnen aan deze uitspraak niets toe of afdoen - is onder dit bedrijf geen dichter. In het allergunstigste geval brengt hij het nog niet verder dan tot meer of minder diepzinnig filosoof.

*_**

Het eenig onderscheidene en persoonlijke in een gedicht is het rythme.

Daaraan alleen is een dichter te herkennen, maar dan ook met zoo goed als onfeilbare zekerheid. Wie de geheimzinnige stem der onderscheidene rythmen heeft leeren verstaan, voelt onmiddellijk, welke persoonlijkheid alleen in staat is tot deze uiting. Hij zal nooit een gedicht van Willem Kloos voor een van Boutens kunnen houden, noch een van Henriëtte Roland Holst voor een van Karel van de Woestijne. Zelfs al zou het sonnetten betreffen van volmaakt dezelfde uiterlijke bouw.

*_**

Alle kunst is realisme.

*_**

De grootste droomer kan tegelijkertijd de sterkste realist zijn, want alleen de werkelijkheid kan in den droom verschijnen, maar ontheven van al de sluiers, die haar voor onze wakende, dus ongewapende, oogen omnevelen.

*_**

[p. 294]

Als Zola niet de schrijver was van ‘Le Rêve,’ zou hij nooit de schrijver van ‘La Terre’ en ‘l'Assommoir’ kunnen zijn.

*_**

Romantiek is in beginsel realisme.

*_**

De navolgers hebben dit begrip vertroebeld en ontoegankelijk gemaakt. Dat komt door hun aantal en hun aard. Want zij waren nòch romantici, nòch realisten. Zij waren simpellijk epigonen en daardoor enkel belachelijk. Zoo was ook hun werk. Maar dat kon de Romantiek niet helpen.

*_**

Een epigoon is een vampyr zonder bestaansrecht; hij zuigt levenssappen uit hooger organismen zonder er eigen levenskracht door te verhoogen. - Dit is zoozeer tegen de natuur, zoo redeloos, dat alleen onder de menschen epigonen voorkomen.

*_**

Iemand, die denkt een kunstwerk te kunnen scheppen uit wat voor hem geen volkomen realiteit was, is niet meer dan een dilettant, d.w.z. een zeer inferieur soort van dwaas, zonder een spoor van inzicht in het wezen der kunst. Zijn werk, zonder levende ziel, verraadt zijn innerlijke voosheid door alle pralenden schijn heen, en zal immer zonder toekomst blijven.

*_**

De stijl van een litterair kunstwerk is het materiëele, de atmosfeer het volstrekt onstoffelijke en daarom slechts voelbaar, nooit aanwijsbaar, zooals zelfs de stijl nog is. Daarom heeft de schoolmeester het bij voorkeur over de stijl van een kunstwerk, de litteraire criticus daarentegen over de atmosfeer.

*_**

De stijl is het ensemble van den cadans der zinnen, de bizondere schikking der woorden, den eigenaardigen val der klanken.

De atmosfeer is de diepste wezenlijkheid van het rythme.

*_**

Het innigst-eigene van een auteur is dan ook niet zoozeer gelegen nog in zijn stijl als wel in de atmosfeer van zijn werk.

Elk groot schrijver heeft zijn eigene, en als hij tien verschillende boeken schrijft over tien oneindig verschillende levenssfeeren, dan nog

[p. 295]

komt uit elk dier boeken als een wondere nevel over en om u dezelfde atmosfeer, alleen genuanceerd naar den aard van elk afzonderlijk werk.

Epigonen alleen zijn in staat, boeken te schrijven van volstrekt verschillende atmosfeer. En daaraan herkent men hun onbelangrijkheid.

*_**

Deze atmosfeer is belangrijker en van dieper beteekenis, dan men oppervlakkig wel denken zou. Want zij is het zekerste, zoo niet het eenige bewijs van echt kunstenaar-zijn. Omdat zij zoozeer buiten alle materie, hoewel te midden van de meest bewogen, levende werkelijkheid staat.

*_**

De virtuoos zal er na veel moeite en ijverige oefening in slagen een goede, wellicht een zuivere, misschien zelfs een eigen stijl te schrijven. Maar tot een eigen atmosfeer brengt hij het nooit.

Er blijft tusschen hem en den kunstenaar een verschil, als tusschen een zeer bekwaam geslepen stuk glas en een echten diamant.

*_**

Populariteit is niet meer dan de schadeloosstelling, die de Eeuwigheid met verachtelijk medelijden toewerpt aan de kleinen (epigonen en virtuozen), die vol eigenwaan kloppen aan Haar poort - die zich nooit voor hen ontsluit.

*_**

Genie is zoo zeldzaam, dat zelfs een ietwat sterk talent onsterfelijk blijkt.

*_**

Genie en talent verschillen slechts potentieel.

Het talent mat zich af om een wereld te kunnen omvatten; het genie houdt een wereld van werelden met volkomen beheersching omvangen.