De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 6

[p. 133]

[Nummer 12]

eene bojarin (oud Russische edelvrouw)

[p. 134]

Onze gravures.

De Bojaren.

Bojaren is de titel, die oudtijds in Rusland gegeven werd aan de hoogste raadslieden der kroon. De oorspronkelijke beteekenis van het woord schijnt zooveel als krijgsheld geweest te zijn, maar later werd het gebruikt tot aanduiding van de aanzienlijkste grooten des rijks, en nog op het oogenblik wordt de samengetrokken vorm barin in Rusland voor ons gewoon begrip heer gebezigd.

Men onderscheidde land-Bojaren en vorstelijke Bojaren. De eersten vormden den landadel, die door zijn uitgestrekt grondbezit en de menigte zijner dienstlieden op den titel van bojar, heer, aanspraak mocht maken. De vorstelijke Bojaren werden aldus genoemd om hunne betrekking tot den keizer. Van de dertiende eeuw af komen zij in de Russische geschiedenis voor, en eerst czaar Peter de Groote hief den kroonraad der Bojaren voorgoed op.

De keizer benoemde de Bojaren, die met hem over de aangelegenheden des lands hadden te beraadslagen, waarna de keizer eene beslissing nam. De formule der ukase luidde dan ook: Zar ukasal i bojare prigoworili; dat wil zeggen: de czaar heeft bevolen en de Bojaren hebben geoordeeld. Hieruit zou men allicht opmaken dat het bevel van den czaar eerst nog de goedkeuring der Bojaren vereischte; dit was echter niet het geval: de beraadslaging der raadslieden ging vooraf en als de czaar eenmaal gesproken had, viel daar niets meer aan te veranderen.

De Bojaren hebben in de Russische geschiedenis eene belangrijke rol gespeeld. Meermalen toonden zij zich inderdaad bekwame staatslieden, die door hun raad en beleid veel bijbrachten tot het welslagen der Moskousche politiek. Zij oefenden vaak grooten invloed uit op den vorst, dien zij soms geheel in hunne macht hadden. Eerst Iwan III en daarna zijn zoon Wassili zochten zich van den invloed der Bojaren los te maken en meer zelfstandig te regeeren. Tijdens de onmondigheid van den zoon des laatstgenoemden, Iwan den Verschrikkelijke, wedijverden de Bojaren in kabalen en willekeurige machtoverschrijding, beroofden zich zoodoende van alle achting en legden in de ziel van den jongen czaar de kiem tot die bloeddorstige heerschzucht, welke zich later zoo geweldig tegen hen zelven keerde, toen Iwan hunne macht vernietigde en een onbeperkt despotisme invoerde.

Gelijk reeds is aangestipt, hief Peter de Groote de instelling van den raad der Bojaren voorgoed op en in 1750 stierf de laatste Russische Bojaar in den persoon van vorst Iwan Joerjewitsj Troebetskoi. De oude Bojarengeslachten leven inmiddels nog voort in den tegenwoordigen Russischen adel.

Onze gravure op de eerste bladzijde stelt de vrouw van een oud-Russischen Bojaar in staatsiekleeding voor. De rijkdom van paarlen en diamanten, waarmeê zij getooid is, toont genoeg aan dat wij hier te doen hebben met een beeld uit den tijd, toen de Bojaren nog oppermachtig heerschten in het groote czarenrijk. Het half Byzantische, half Oostersche kapsel past schilderachtig bij de eigenaardige type der oud-Russische edelvrouw.

De ondergang van een gezin.

Een diep aangrijpend schouwspel stelt de kunstenaar ons hier voor oogen, den ondergang van een gezin, veroorzaakt door den ongelukkigen hartstocht van het spel, waaraan de man en vader de welvaart en het geluk van vrouw en kinderen ten offer brengt.

Het tooneel speelt in eene Normandische dorpsherberg. In een hoek van de ruime, lage gelagkamer zitten drie hartstochtelijke spelers om de ruw houten tafel. Die op den voorgrond is blijkbaar aan de winnende hand, dat getuigen de geldstukken, die voor hem opgestapeld liggen. Door zijn geluk overmoedig geworden, brengt hij uitdagend eene kaart voor, die de tegenpartij, naar hij meent, nog meer in het nauw moet drijven. Maar ditmaal vergist hij zich, want zegevierend werpt de ander eene hoogere kaart op tafel. Nu zal de verliezer eindelijk eens winnen, zoo stelt hij zich voor, ja, maar, helaas! om straks weer even bitter teleurgesteld te worden. In die vreeselijke spanning heeft hij den ganschen avond reeds doorgebracht, daarbij nog verhit door den drank, waarin hij bij elken tegenslag bedwelming en bedrieglijke opwekking zoekt. Op zijne verwrongen trekken staat de hartstocht te lezen, die hem doof en blind maakt voor alles, tot zelfs voor de smeekingen zijner vrouw, voor het geschrei zijner kinderen, voor de bevende stem zijner oude moeder, die door hunne gezamenlijke verschijning in de herberg, waar vader zijn eigen levensgeluk en dat van zijn gezin verdobbelt, hem van het ongelukkige spel pogen af te trekken. Wellicht is die laatste wanhopige poging ondernomen op raad van den dorpsherder, die om den hoek der deur den afloop gadeslaat. Vruchteloos heeft hij alles bedroefd om den aan het spel verslaafden huisvader tot zijne plichten terug te brengen. Zal het schouwspel der schreiende vrouw en kinderen op het gemoed des verstokten eene betere uitwerking hebben?

Helaas, het tegendeel is te vreezen; de speelduivel laat den ongelukkige, dien hij eenmaal in zijne klauwen heeft gekregen, niet los voor hij stoffelijk en zedelijk is uitgemergeld. De rampzalige wordt ongevoelig voor alles en noch de verachting zijner medeburgers, noch het besef zijner eigen verlaging, noch de ellende, waartoe hij zijne betrekkingen veroordeelt, zijn in staat hem los te rukken uit de macht van den boozen geest, wiens slaaf hij zich heeft gemaakt.

Hollandsch landschap.

Naar welk plekje van Nederland deze bevallige schilderij ons verplaatst, geeft de titel niet aan. Het is een van die teekenachtige riviergezichtjes, zooals het waterrijk Holland er bij honderden aanbiedt: een groepje boerenhuizingen en schuren aan het water, waarboven een oude kerktoren uitsteekt, roode daken verscholen tusschen het groen, een veerbootje dat de rivier oversteekt, uitgestrekt weiland en een molen in het verschiet, ziedaar de gewone bestanddeelen, die telkens verschillend gegroepeerd, het traditioneele Hollandsche landschap uitmaken.

Verrassende afwisseling biedt het weinig aan, althans voor den oppervlakkigen beschouwer, maar het oog van den kunstenaar weet in dat schijnbaar eentonige voortdurend nieuwe schoonheden te ontdekken, nieuwe lichteffecten waar te nemen, terwijl zijn penseel die in al hunne rijke verscheidenheid op het doek weet te tooveren. En vandaar dat een land, hetwelk op het eerste gezicht bij menige meer bevoorrechte wereldstreek in natuurschoon moet achterstaan, beroemd is geworden om zijne landschapschilders, die met waarheid en gevoel de eigenaardige bekoorlijkheden van het Hollandsch landschap hebben vertolkt.