De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 14

De ontploffing van Dr. Wölfert's bestuurbaren luchtballon.

Het heeft steeds een groote bekoring op den menschelijken geest uitgeoefend, zich evenals de vogelen in de lucht te kunnen verheffen. Ieder kent de geschiedenis van Daedalus, den stichter van den doolhof voor den Minotaurus op het eiland Kreta, waarheen hij de wijk had genomen, nadat hij wegens een misdrijf door den Areopagus veroordeeld was. Volgens Ovidius was hij de vader van Icarus en ontsnapte met dezen uit genoemden doolhof door vleugels te vervaardigen, die met was aan het lichaam werden vastgehecht. Toen zij in de lucht zweefden, naderde Icarus, ofschoon vooraf door Daedalus gewaarschuwd, te dicht de zon, zoodat het was begon te smelten en hij niet ver van het eiland Samos in zee viel.

Verder vinden wij gewag gemaakt van Danti, een natuurkundige uit het laatst der 15e eeuw, die eenige malen over het Trasymeensche meer moet hebben gevlogen, tot hij bij een te snelle nederdaling een zijner beenen brak, - van een smid uit Sable in Frankrijk, die een stel vleugels gemaakt had, waarmee hij in schuinsche richting van een hoogte kon afdalen, terwijl het hem niet mogelijk was, zich in den dampkring te verheffen. Ook leest men van het luchtschip van Laurent in het jaar 1709, van dat van den Jesuïet Lana, die vier luchtledige bollen onder het gevaarte wilde hechten, en van den Portugees Gusman, die reeds in 1736 een luchtballon moet hebben uitgevonden.

Algemeen wordt intusschen erkend, dat de eer der uitvinding van den luchtballon bepaaldelijk aan de gebroeders Montgolfier, papierfabrikanten te Annonay in Frankrijk, toekomt. Zij vervaardigden een grooten bol van gevernist papier, die van onderen een opening had, en beneden deze plaatsten zij een korf van ijzerdraad met een brandende stof, die de lucht in den bol door warmte ijler en dus lichter maakte, zoodat de geheele toestel, minder zwaar dan de verplaatste luchtmassa, in den dampkring moest opstijgen.

De eerste proefneming door de gebroeders Montgolfier had plaats te Annonay den 5en Juni 1783. De linnen ballon, Montgolfière genaamd, had een middellijn van elf Nederlandsche ellen, woog 215 pond en droeg 200 pond ballast. In den tijd van tien minuten steeg hij tot een hoogte van 2000 el en daalde 900 el van de plaats der opstijging neer.

De aandacht der natuurkundigen werd nu op deze uitvinding gevestigd, en de hoogleeraar Charles kwam op het denkbeeld, de verwarmde lucht door het veel lichtere waterstofgas te vervangen. Het gelukte hem, de noodige gelden voor een proefneming in het groot te verzamelen, en reeds den 27en Augustus van hetzelfde jaar steeg van het Champ de Mars te Parijs de eerste Charlière omhoog. De sterke spanning van het gas in de ijlere luchtlagen deed den ballon scheuren, die op vijf uren afstand van Parijs in het dorp Gonesse neerdaalde, waar de landlieden het onbekende voorwerp met hooivorken en dorschvleugels vernielden.

Niet lang daarna gaven de gebroeders Montgolfier te Versailles, in. tegenwoordigheid des konings, een nieuwe proef, die zeer goed slaagde, en toen vatte Pilâtre de Rosier, directeur van het koninklijk museum, het stoute voornemen op, zelf met een ballon in de lucht op te stijgen. Hij volbracht dit plan met den markies d Arlandes bij het kasteel la Muette, niet ver van Parijs, met een ballon van vijftien el in middellijn, en na verloop van 25 minuten daalden deze eerste luchtreizigers omstreeks een paar uur gaans van de plek hunner opstijging neer.

Den 1en December van hetzelfde jaar verlieten de hoogleeraar Charles en de werktuigkundige Robert den tuin der Tuilerieën in een Charlière, waaraan reeds veel verbeteringen waren aangebracht, als de klep, het schuitje met het net, de ballast, het anker enz. Zij bereikten een hoogte van 600 el en daalden op negen uur afstands van Parijs neer. Bij het uitstijgen van Robert verhief de ballon zich plotseling tot een hoogte van 3000 el, maar bevond zich 25 minuten later weer aan de oppervlakte der aarde. Nu werden de luchtreizen zeer talrijk, zoodat er in Maart 1785 reeds 35 waren volbracht. Den 13en Juli van dat jaar verloor Pilâtre de Rosier, die zich met een ballon van Calais naar Dover wilde begeven, daarbij het leven. Van de reizen met een wetenschappelijk doel werden de belangrijkste in 1804 volbracht door Gay-Lussac en Biot. Bij hun eersten tocht bereikten zij een hoogte van 4000 el, en bij een tweeden tocht steeg Gay-Lussac alleen tot een hoogte van 7000 el.

Gedurende de Fransche omwentelingsoorlogen in het laatst der vorige eeuw werd een korps aëronauten opgericht, dat dienst deed bij het beleg van Maubeuge, bij Charleroi, bij Fleurus en bij de belegering van Mainz. Men hield den ballon bevestigd aan een lang touw, dat door de achterblijvenden werd vastgehouden, en liet hem tot zulk een hoogte opstijgen, dat zij, die zich in het schuitje bevonden, den vijand konden gadeslaan. De uitkomst beantwoordde echter niet aan de verwachting, zoodat het nieuwe korps weldra werd ontbonden.

Groote diensten heeft de luchtvaart echter bewezen gedurende den Fransch-Duitschen oorlog bij het beleg van Parijs. Al was de stad ook van alle zijden zoo nauw mogelijk door den vijand ingesloten, toch zweefden de ballons met brieven en dagbladen hoog over de hoofden der belegeraars heen, en ook Gambetta verliet op die manier de benarde veste om zich naar Tours te begeven.

Tot de bekendste luchtvaarders uit den lateren

[p. 108]

de ontploffing van dr. wölfert's bestuurbaar luchtschip op het tempelhofer veld bij berlijn op 12 juni ll. Naar de teekening van een ooggetuige.

[p. 109]

de rijnval bij schaffhausen, naar de schilderij van a. rieger.

[p. 110]

tijd behooren Giffard, van wiens ballon captif iedereen wel eens gehoord heeft, Dupuy de Lhôme, Tissandier, Renard en Krebs, maar alle pogingen om den luchtballon te besturen, zijn tot nu toe niet of onvoldoende geslaagd.

In den laatsten tijd is dit vraagstuk weer meer ter sprake gekomen door den tragischen dood, dien twee Duitsche luchtschippers bij hun proefnemingen gevonden hebben.

De eerste was Otto Lilienthal, de tweede dr. Wölfert, welke laatste al jaren had gewerkt aan den bouw van een practisch voldoend luchtschip en eindelijk zijn doel meende bereikt te hebben.

De ballon van Wölfert, die den vorm had van twee met het grondvlak tegen elkaar geplaatste kegels of van een aan beide uiteinden spits toeloopende sigaar, was 28 meter lang en had op zijn grootste breedte een middellijn van 8½ meter. Aan den voorkant van het bamboezen schuitje, dat 4 meter lang was, was een tweebladige schroef vastgemaakt van iets meer dan twee meter lengte. Onderaan bevond zich een even groote schroef voor de op- en neergaande beweging, en aan den achterkant een stuurroer van bamboesriet. Het aantal omwentelingen der schroef bedroeg 500 in de minuut.

In het begin van dit jaar verschafte men den koenen luchtschipper het benoodigde kapitaal in de veronderstelling, dat de staat er ten slotte toe zou overgaan, de uitvinding van dr. Wölfert te koopen. Deze, die zich in moeilijke geldelijke omstandigheden bevond, hoopte er weer bovenop te komen, zoodra zijn uitvinding de proef doorstaan had.

Zoowat een paar maanden geleden deed dr. Wölfert een proeftocht naar Steglitz, maar moest al bij Friedenau dalen, daar een der aluminium vleugels van de schroef gebroken was. Acht dagen voor Pinksteren had hij zijn luchtschip opnieuw naar de kazerne voor militaire luchtschippers op het Tempelhoferveld te Berlijn overgebracht, waar de ballon zorgvuldig met waterstofgas gevuld werd. (Het soortelijk gewicht van dit gas is maar 0.0693 tegen dat van dampkringslucht 1).

Den 12en Juni des avonds tegen 7 uur werd de heele toestel - de ballon bevatte 900 kubieke meter waterstofgas - door de opening in het rasterwerk gereden, dat het oefeningsterrein van de afdeeling voor luchtscheepvaart afsluit. Behalve de manschappen omringden veel officieren den reiziger, die zijn luchtschip naar Rixdorf zou sturen en van daar naar het oefeningsterrein terugkeeren. Terwijl de ballon nog vastgehouden werd, sloeg al een hooge vlam uit den met 30 liter benzine gevulden motor. Eenige minuten later echter scheepte dr. Wölfert zich in, in gezelschap van zijn medewerker, den werktuigkundige Robert Knabe. De ballon rees en de schroef werkte, naar het scheen, voortreffelijk.

De ballon was reeds over den Tempelhofer straatweg heen getrokken en de tocht kon zoo wat vijf minuten geduurd hebben, toen plotseling het stuurvlak, verscheidene meters in omvang, naar beneden stortte. De ballon schoot met zijn voorpunt in de hoogte, en onmiddellijk sloeg een groote vlam uit het schuitje, gevolgd door een knal als van een kanonschot. In het volgende oogenblik stond het luchtschip, dat een hoogte van omstreeks 800 meter bereikt had, in volle vlam. Met razende snelheid viel de heele toestel schuins naar beneden en kwam weldra in de buitenwijk Tempelhof, gelukkig op een open plek, neer.

Een ontzettenden aanblik leverden de rookende overblijfselen op, waar honderden en duizenden toeschouwers heenijlden, die den avontuurlijken tocht met de oogen hadden gevolgd. Manschappen van de afdeeling voor luchtscheepvaart naderden in den looppas het overschot van het trotsche luchtschip, welks beide bestuurders, met brandwonden bedekt en door den vreeselijken schok verpletterd, dood naast den puinhoop lagen.

Wat was de oorzaak van dit jammerlijk ongeluk? Naar alle waarschijnlijkheid heeft dr. Wölfert na het verlies van zijn roer willen dalen, en heeft daartoe de klep van den ballon geopend, die zich boven den motor bevond, zonder eerst de benzinevlam uitgedoofd te hebben. Het uitstroomende gas geraakte toen in brand en was oorzaak van de ontploffing, waarvan de gravure op blz. 108 een aangrijpende voorstelling geeft.