De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 14

[p. 177]

[Nummer 23]

De Noordpoolexpeditie van Andrée.

De belangstelling in het door velen als onzinnig beschouwde plan van den Zweed Andrée, om met behulp van een luchtballon de Noordpool te gaan opzoeken, was aanmerkelijk bekoeld, toen de terugkeer van den Noor Nansen van zijn Poolreis die belangstelling weer verlevendigde. De geheele wereld was dan ook in gespannen verwachting, toen de telegraaf het bericht bracht, dat de koene reiziger met zijn metgezellen Strindberg en Fränkel den 11en Juli den vermetelen tocht had aanvaard van het Denen-eiland, bij Spitsbergen gelegen.

Andrée, die thans 43 jaar oud is, werd in 1854 te Grenna in Zweden geboren als de zoon van een apotheker, die daar in 1871 stierf. Hij bezocht het gymnasium te Jonköping en daarna de technische hoogeschool te Stockholm. Nadat hij een kleine ijzergieterij had bestuurd, waarbij hij niet zeer gelukkig was, was hij eerst machine-ingenieur en later hoogleeraar in de natuurkunde aan de technische hoogeschool te Stockholm. In 1881-82 nam hij met dr. Ekholm deel aan een wetenschappelijke expeditie naar Spitsbergen, tot het doen van weerkundige waarnemingen. Na zijn terugkeer werd hij hoofdingenieur aan het bureau voor patenten te Stockholm, en nog later hield hij zich te Philadelphia - rust blijkt de man nooit gekend te hebben - met de studie der atmosferen bezig. Ook verzocht hij zijn broer, die als zeekapitein in alle werelddeelen kwam, nauwkeurige weerwaarnemingen te doen en hem de uitkomsten daarvan toe te zenden.

In den zomer van 1893 was Andrée weer te Gotenburg, en toen kwam het stoutmoedige denkbeeld bij hem op, van de Kaap-Verdische Eilanden aan de Noordwestkust van Afrika in een luchtballon over zee naar Venezuela over te steken. Hij wilde bewijzen, dat het mogelijk was, zulk een grooten afstand per ballon af te leggen. De beide broeders kwamen bij hun berekeningen tot de slotsom, dat de weg in 97 uren te maken was. Gedurende den heelen zomer werd veel moeite en arbeid aan dat plan ten koste gelegd, maar de wetenschappelijke koppen te Stockholm, vooral de beroemde Nordenskjöld, zeiden tot Andrée: ‘Indien ge in zulk een voornemen vertrouwen stelt, probeer dan liever, van Spitsbergen uit per ballon de Noordpool te bereiken....’

Dit was de aanleiding tot Andrée's tocht.

Hij kreeg om te beginnen een som van 1000 kronen tot het doen van proefnemingen, en de Zweedsche regeering stond de tolvrije invoering toe van den te Parijs vervaardigden ballon Svea op voorwaarde, dat de berichten over zijn tochten het eerst in het wetenschappelijk blad der Zweedsche academie zouden verschijnen. De ballon was maar 1100 kubieke meter groot. De eerste van zijn twaalf proeftochten werd in 1893, de laatste den 27en Maart 1897 ondernomen.

de noordpoolreiziger andrée en zijn metgezellen strindberg en fränkel op weg naar het denen-eiland.

Spoedig vloeiden de middelen tot uitvoering van het stoute plan ruimer toe. Een Zweedsch groot-industrieel schonk 65.000 kronen; koning Oscar en baron Dickson sloten zich daarbij aan met ieder 30.000 kronen, verder werden veel kleine bijdragen, vooral uit Zweden en Denemarken, ontvangen, zoodat in het geheel 140.000 kronen werden bijeengebracht. De te Parijs vervaardigde ballon, die een inhoud had van 5000 kubieke meter en kort voor den tocht den beteekenisvollen naam van Adelaar kreeg, heeft 50.000 frank gekost.

Den 7en Juni 1896 verliet Andrée Gothenburg en landde den 26en dier maand op het Deneneiland. Den 23en Juli was men met alle voorbereidende werkzaamheden klaar en vier dagen later de ballon gevuld. Maar de gunstige wind bleef uit - het was altijd noordenwind

[p. 178]

- en zoo moest de tocht worden opgegeven.

Den winter bracht Andrée met toebereidselen voor de nieuwe expeditie door, en uit voorzorg liet hij den ballon te Parijs nogmaals dichten. Den 18en Juni vertrok hij onder geestdriftige toejuichingen van een talrijke menigte uit Gothenburg, vergezeld door Nils Strindberg, amanuensis in de natuurkunde aan de Stockholmsche hoogeschool, en den ingenieur Knut Fränkel, die den gevaarvollen tocht met hem zouden ondernemen.

Voor de vulling van den ballon en met het oog op het wachten op een gunstigen zuidenwind had Andrée op het Denen-eiland een houten huis moeten bouwen, dat in overeenstemming was met de reusachtige afmetingen van den ballon. Merkwaardig was nog de approviandeering van de drie koene luchtreizigers. In 800 kleine zakjes was al de proviand in de mand verdeeld. Met het oog op de 5000 kubieke meter gas, waarmee de ballon gevuld was, mocht geen enkele lucifer gedurende den heelen tocht worden aangestoken. Maar daarom hoefden de ingezetenen van de mand toch niet van warm eten verstoken te blijven. Van den bodem der mand hing namelijk een touw af, waaraan een spirituskooktoestel was bevestigd, dat vijftien meter beneden de mand langs electrischen weg aangestoken en uitgedoofd kon worden, voor men het weer omhoog trok. Door een spiegel kon men uit de mand de vlam zien en ze door een gummibuis uitblazen.

Verder bevatte de mand slaapplaatsen voor drie personen en behalve een aantal wetenschappelijke instrumenten zelfs een bibliotheek. De uit gevlochten hout vervaardigde mand kon een gewicht van 5000 kilogram dragen en was van het beste voorzien, dat keuken en kelder van het paleis des Zweedschen konings opleverden.

Toen op Zondag 11 Juli de krachtige zuidoostenwind de vermetele luchtvaarders het besluit deed nemen, thans den tocht te aanvaarden, moest eerst de voorkant van het ballonhuis worden afgebroken. Andrée moest bij het gieren van den wind zijn bevelen aan de werklieden, die aan het houten gebouw bezig waren, met een scheepsroeper toeschreeuwen. Onder de geoefende handen der matrozen was de voorkant van het ballonhuis weldra afgebroken en de geheele wand stortte zonder ongevallen naar buiten, zoodat de ballon onbeschadigd een open ruimte voor zich had in de richting, waarin hij moest opstijgen. Intusschen waren kleine proefballons opgelaten, die precies de gewenschte richting naar het Noorden insloegen.

Het schuitje werd snel vastgemaakt, een mand met postduiven er in geplaatst, nog een kistje met het eerste middagmaal, geheel gereed, aangereikt, en toen nam Andrée met een handdruk afscheid van de omstanders. Hij sprak nog eenige hartelijke woorden van dank tot de mannen, die de touwen vasthielden, wien hij niet meer de hand kon reiken, en klom het schuitje in. Toen riep hij zijn reisgezellen Strindberg en Fränkel toe, ook in te stappen, een oogenblik later waren de laatste touwen, die den ballon nog aan den grond hielden, doorgesneden, de overtollige zakken ballast weggeworpen, en terwijl de drie reizigers riepen: Hilsen hjemme til Sverige! (een groet thuis in Zweden!) schoot de ballon de lucht in en bleet ter hoogte van omstreeks 60 meter boven de zee zweven.

Eerst dreigde hij tegen het rotsachtige voorgebergte aan de oostpunt van Smerenbergsond te botsen, en daarna trof een onverwachte windstoot hem zoo hevig van boven, dat het schuitje eenige seconden in zee gedompeld werd. Toen de ballon zich weer oprichtte en over de rotsen aan den noordkant van den Smerenbergsond moest heengaan, dreigde de luchtschippers opnieuw het gevaar, tegen de rotskam schipbreuk te lijden; het schuitje werd er slechts even over heen gelicht. Maar daarna had de ballon vrije vaart, en precies om drie uur verdween hij aan den noordelijken gezichtseinder.

Sedert is de ballon tot dusver niet weergezien. Wel heeft een scheepskapitein beweerd, een ballon, veel gelijkende op dien van Andrée, in de Witte Zee te hebben zien drijven; maar die ballon is later gebleken een doode walvisch te zijn. En ook de berichten van andere kapiteins, die, altijd uit de verte, een ballon meenden te hebben waargenomen, hebben niet meer houvast opgeleverd, zoodat men op het oogenblik volstrekt niet weet, of Andrée en zijn gezellen nog in leven zijn, dan op de een of andere manier den dood hebben gevonden. Het is mogelijk, dat zij aan de noordkust van Siberië of aan de even onherbergzame noordkust van Noord-Amerika zijn neergedaald, maar het is ook even goed mogelijk, dat zij in de Noordelijke IJszee zijn neergekomen.

Of men nog ooit iets van hen hooren zal? Wie zal het zeggen?