Skiplinks

  • Tekst
  • Verantwoording en downloads
  • Doorverwijzing en noten
Logo DBNL Ga naar de homepage
Logo DBNL

Hoofdmenu

  • Literatuur & taal
    • Auteurs
    • Beschikbare titels
    • Literatuur
    • Taalkunde
    • Collectie Limburg
    • Collectie Friesland
    • Collectie Suriname
    • Collectie Zuid-Afrika
  • Selecties
    • Collectie jeugdliteratuur
    • Basisbibliotheek
    • Tijdschriften/jaarboeken
    • Naslagwerken
    • Collectie e-books
    • Collectie publiek domein
    • Calendarium
    • Atlas
  • Periode
    • Middeleeuwen
    • Periode 1550-1700
    • Achttiende eeuw
    • Negentiende eeuw
    • Twintigste eeuw
    • Eenentwintigste eeuw
De Noordstar. Jaargang 3 (1842)

Informatie terzijde

Titelpagina van De Noordstar. Jaargang 3
Afbeelding van De Noordstar. Jaargang 3Toon afbeelding van titelpagina van De Noordstar. Jaargang 3

  • Verantwoording
  • Inhoudsopgave

Downloads

PDF van tekst (2.41 MB)

ebook (3.40 MB)

XML (0.93 MB)

tekstbestand






Genre

proza
poëzie
drama
non-fictie

Subgenre

tijdschrift / jaarboek


© zie Auteursrecht en gebruiksvoorwaarden.

De Noordstar. Jaargang 3

(1842)– [tijdschrift] Noordstar, De–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende
[pagina 229]
[p. 229]


illustratie

Over de welluidendheid van het oud Vlaemsch.Ga naar voetnoot(*)

 
Ja, zacht is, 'k herhael het, de tael onzer vaedren,
 
Zoo zacht als er immer een' tale bestond.
 
 
 
Abt Duvillers.

De lasteraers van onze moedertael falen meestendeels door onkunde: zeer zelden kennen ze de beschaefde schriftsprake, nooit weten ze wat dezelve geweest is, nog minder vermoeden ze wat zy nog worden kan. Het vlaemsch gelykt naer Belgiën in de eerste jaren van zyne onafhanklikheid. Om onze jonge nationaliteit met regte te beoordeelen, moest men niet alleen den toenmaligen toestand van het land, maer ook zyn verledene en zyn toekomstige beschouwen. Zoo moet het ook met onze tael zyn. Gelukt het heur maer zich eenige jaren vry te ontwikkelen, dan ook zal ze wel gelyk ons klein staetjen, de achting zelfs van hare vyanden weten te verwinnen. Zy moet en zal, gelyk het Vaderland, werken en voortgaen; want stilstaen is hier achteruitstaen.

Edoch er zyn ook partydige aenvallers van het vlaemsch; die zyn meer listig dan onkundig. Hunne tactiek is bekend: in plaets van de beschaefde, de litterarische sprake te beschouwen, hebben ze slechts de plompe en verbasterde boerentael in ooge. Zy rapen in de stegen en straetjens den vuilsten tongval op en dien geven ze voor het nederduitsch, al roepende: vilaine et chétive petite langue.’! Reeds en met regte heeft men hunne bewysreden wederlegd en getoond dat er eene zuivere nederduitsche tael bestaet; dat die tael niet alleen vaste grondregels, maer ook ryke en krachtvolle uitdrukkingen bezit; dat zy in den engen

[pagina 230]
[p. 230]

kreits van twee of drie provincien niet beperkt is, maer één en dezelfde is met het zoogenaemd hollandsch, ja met het, door vier miljoenen menschen gesprokene platduitsch of nedersaksisch. Edoch ten aenzien der welluidendheid, heeft men tot heden toe de tegenstrevers der vlaemsche tael niet genoegzaem bestreden.

Wy hebben het ons ten doelwit gemaekt de opmerkzaemheid onzer lezers op de welluidendheid en kracht van het oud vlaemsch te trekken; wy zullen door voorbeelden bewyzen dat de tael onzer vaderen ten dezen opzigte voor het fransch geenzins wyken moest en niet verre van de zachtheid des italiaensch afbleef.

Het is in de geschiedenis onzer sprake een wonderbaer verschynsel dat, hoo hooger men naer heuren oorsprong opklimt, hoe zachter en melodischer men dezelve ook vindt. Het oudste gedenkstuk van ons dialekt, de Nederduitsche Psalmen door Vanderhagen uitgegeven, draegt nog eenen glansverwigen zuideliken dos. Daer bespeuren wy nog in de zoet en schelklinkende vokalen, welke onze voorvaders uit den Oosten medegebragt hadden. In de dertiende en veertiende eeuwen zyn reeds deze klinkers meestal in stomme e verwandeld; later, van Vondels tyden tot heden toe, wordt deze e aen 't einde der woorden weggelaten; de welluidende i-klank wordt verlengd en door de onaengename y vervangen. Eindelik de hedendaegsche dichters, het volk zelfs in deze betrekking nog overtreffende, krimpen lettergrepen in, eten klinkers op en dissen ons zoo aerdig en zachtluidende woorden op als: onweêrstaenbre kracht, dierbre en achtbre vriend, enz.

Dus in de negende eeuw eindigden de bywoorden met o: wislico, willico, richtlico, gewisso, lango, in de twelfde, dertiende en veertiende in e wijslike, willige, rechtelike, gewisse; in de volgende wierd de e weggelaten: wyslik, willig, enz. Thans zegt men: wyslyk, regtelyk, enz. Insgelyks wanda, herta, herro, bogo., wierden later: wande, herte, here, boghe en onzer dagen: want, hart, heer, boog. In de negende eeuw waren de eerste en vierde naemvallen van 't meervoud in a, de tweede in o, de derde in on,

[pagina 231]
[p. 231]

Thia manna. - De mannen.
Thero manno. - Der mannen.
Then mannon. - Den mannen.
Thia manna. - De mannen.

Welke aengename verscheidenheid! In latere tyden zyn deze vormen verdwenen; er blyft maer eene buiging voor den derden naemval, (den braven mannen,) heden schynt het de bon ton te zyn dezelve ook afteschaffen.

Overigens oordeele de lezer zelf uit de volgende volzinnen.

9de. eeuw (nederd. Psalmen).
Willico sal ic offran thi; in begian sal ic namin thinin, herro... Wanda fan allin arbiidin generedos tu mi; in ovir fiunda mina scouwota oga min.
13de. eeuw.
Willige sal ic offeren di, ende sal ic name dinen, here........ Wonte van allen arbeiden verlostedet du mi, ende over müne viandem scouwede mün oge.
19de. eeuw.
Williglyk zal ik aen u offeren en zal ik uwen naem belyden, Heer...... Want van alle droefheden hebt gy my verlost, en over myne vyanden heeft myn oog geschouwd.
9de. eeuw.
Ruopen zal ik te Gode hoista; Got thie wala dida mi.
13de. eeuw.
Roepen sal ik te Gode den hoochsten; Got die wale dede mi.
19de. eeuw.
Ik zal tot God den hoogste roepen; God die my wel deed.
9de. eeuw.
Mendun salun lepora mina so ik sing on thi, in sela min thia thu irlostos.
13de. eeuw.
....... selen lippen mine, so ik singen (sal.) di; en de siele mijn die du verlostet.
19de. eeuw.
Nu zullen myne lippen u zingen en myne ziel die gy verlost hebt.
[pagina 232]
[p. 232]

Nogtans is het ons moeijelik de oude sprake der 9de eeuw regtig te kunnen beoordeelen, wyl er zoo weinig gedenkstukken van tot ons overgekomen zyn, doch de sprake der twelfde en die der volgende eeuwen is, onder alle betrekkingen, onzer aendacht waerdig. Hoewel minder schelklinkende dan het oorspronkelik taelkundig werktuig, was ze nogtans eene schoone sprake. Zy scheelde van het hedendaegsche nederduitsch voornamelik daerin dat zy een oneindig grooter getal klinkers aennam. En dat zy krachtige spraekkundige vormen bezat die nu verloren gegaen zyn. Vele woorden eindigden met eenen klinker, sake, sone, pape, ape, hase, klage, neve, wine, enz; hetgeen niet alleen zoetluidender, maer ook voor de dichtkunst gemakkeliker was dan de heden gebruikelike vorm.

Het gebruik der naemvallen droeg veel toe om der tael harmonie en beknoptheid by te zetten. De derde naemval onzydig, die altyd in e eindigde, trad als een zyden kussen tusschen de medeklinkers, gelyk tusschen twee harde lichamen, voor, en belettede dezelve, op eene onaengename wyze tegen malkanderen te stooten. Zoo was, B.V. uten hove tiên oneindig zachter dan: uit het hof vertrekken; - metten ganschen stukke slagen dan met het gansch stuk slagen; - kind van eersten bedde dan kind van het eerste bed; - geeft den kinde zyn popjen dan geeft het kind zyn popjen.

Hier volgen eenige voorbeelden van het gebruik dezes naemvals, uit onze oude schryvers getrokken:

 
So dicken hore ic den pape clagen,
 
Dat sine driven uten huse.
 
Reinaert, V. 1130.
 
Wildi horen van Lamfreide?
 
Dat was, eist waer, so men mi seide,
 
Een temmerman van goeden love,
 
Ende hadde bi sinen hove
 
Ene eeke brocht uten woude.
 
Id. V. 647 en V.
 
Die here van kune ontseit mi
 
Bi desen Pape: wat meent hi
 
Sal hi mi uten lande driven,
 
So sal er cumeGa naar voetnoot(*) yement in bliven.
 
Melis Stoke, fo. 40.
[pagina 233]
[p. 233]
 
Ende daer binnen so salic al
 
Den volke mine biechte conden,
 
In verlanessen van minen sonden.
 
Reinaert, n. 2060.

Het gebruik van den derden naemval was eertyds zeer gemeen, uit hoofde van de voorzetsels van, met, uit, enz, welke dezen naemval regeerden. Thans heeft het door vele schryvers aengenomen hollandsch stelsel de oude zachtere en nauwkeurigere schryfwyze meer en meer zelden gemaekt. Met genoegen hebben wy gezien dat een van onze beste schryvers, de H. Ledeganck, in zyne vertaling van het burgerlik Wetboek, den derden naemval dikwils gebezigd heeft, B.V. in geenen gevalle; binnen den jare; in vreemden lande geboren; een kind van belgischen bloede; enz.

De eigennamen zelve waren eertyds aen den invloed der naemvallen onderworpen. Zoo zeide men: Reinaert, Reinaerts, Reinaerde, (3de en 4de naemv.) Bruun, Bruuns, Brunen, Brune. De vrouwennamen en in algemeen alle de met e eindigende namen, hadden een n in de vier laetste naemvallen Hersinde, Hersinden, vrouwe, vrouwen, enz. Van daer komt dat men nog heden zegt: vrouwenbeeld, vrouwenkleed, vrouwenstem, enz, waerin de tweede naemval enkelvoud door den uitgang en uitgedrukt is. Thans blyft er ons ongelukkiglik het genitief alleen overig: (Vondels werken,) (Belgiëns roem, enz.) Het is toch onbetwistbaer dat het gebruik des derden naemvals veel klaerheid aen de rede gaf en wy moeten beklagen dat deze vorm niet meer in zwang zy. By voorbeeld.

 
Also was Reinaerde gesciet:
 
Reinaert V. 54.
 
here coninc,
 
Dor dat gi Reinaerde sijt onhout
 
Id. 110.
 
En dedi gistren aen den dage
 
Ene die meeste overdaet
 
An Cuwaerde den hase, die hier staet.     Id. 138.
 
Mijn wijf is ene vremde vrouwe
 
Ende gaf Grimberte hare trouwe       Id. 2291.
[pagina 234]
[p. 234]
 
Dit sceen arem man Brunen wel.       773.
 
Daden Brunen groot ongemac.       807.
 
Daer waren Coppen broeders twee.       305.
 
Om haerre sustre Coppen doot
 
Dreven si clage ende jammer groot.     V. 307.
 
Vrouwe Hersinden sinen wive
 
Beval hi, bi haren live,
 
Dat soe stonde bi Reinaerde........       1983.
 
Ende was geboren van Absdale
 
Ende was sone vrouwen Ogernen       802.
 
Ende hoe in Blancefloere camer quam.     Blancefloer.
 
Ende gebiede u allen, bi uwen live,
 
Dat gi Reinaerde ende sinen wive
 
Ende sinen kindren, ere doet,
 
Waer si comen in u gemoet,
 
Sijt bi nachte, Sijt bi dage.
 
In wille meer geene clage
 
Van Reinaerts dingen horen.       2785.
 
Reinaert.
 
Nu was Philipsa doen bekant
 
Dat die hertoge van Brabant
 
Thuuswaert ware getogen.
 
Chr. van den derden Eduwaerde. V. 701 en V.

Dat deze regels zoo wel in prosa als in rym golden, getuigt eene menigte plaetsen uit het Leven van Jezus, door Professor Meyer uitgegeven:

‘Het was in den tide des conings Herodes een pape die hit Zacharias........ In dire selver uren so vertogde hem die inghel Gods Zachariase....’

Eene andere oorzaek droeg veel aen de welluidendheid der tael by, namelik de i-klank, die toen algemeen was en die thans in de litterarische sprake door de y vervangen wordt. Nogtans zou deze klankverandering, niet hard noch wanluidend geweest zyn, indien de ei-klank dáér alleen gebruikt wierde, waer de silbe lang is, gelyk B.V. in lyden, blyven. Doch het gebruik der schryvers of liever de onachtzaemheid der spraekkundigen hebben de y in lettergrepen laten insluipen, die van zich zelve eigentlik kort zyn. Dit is met de slotsilbe lyk het geval, gelyk ook

[pagina 235]
[p. 235]

met de voornaemwoorden my, wy, gy, zy, en met drie vormen van het werkwoord zyn (wy zyn, gy zyt, zy zyn.) Op deze wyze is de i-klank, die in deze woorden oorspronkelik kort was, allengskens lang geworden en in de tweeklank y verwandeld, zoodat het getal der lange en sleepende klanken, welke alreeds zoo dikwils in onze tael voorkwamen, daer mede nog vergroot is. Nogtans heeft het volk de echte uitspraek nog behouden: nergens hoort men zeggen: leeleik, waerleik, maer wel leelek, waerlek (in Oostvlaenderen, Brabant en Holland) of leelik, waerlikGa naar voetnoot(1) (in Westvlaenderen, Limburg, Fries- en Gelderland, enz.) Insgelyks spreekt men nergens uit: wei zein, zei zein, maer wi zin, zi zin, of we zen, ze zen, volgens de localiteiten en men hoort meestentyds zeggen: me, we, ge, ze, zeer kort uitgesproken. Slechts by uitzondering en wanneer de klemtoon op hen rust, zyn deze voornaemwoorden lang, B.V. ‘Wy alleen weten dat, - ge weet gy het niet, enz. - Daerom doet Bilderdyk met regte bemerken, dat de y in dezelve geene diphthong is, en hy schryft ze met y terwyl hy in andere gevallen de ij bezigt. Dit is ook de spelling van Vondel, Zevecote, Cats, en menige anderen, waeruit men, niet zonder gronde gissen mag dat, ten tyde dezer schryvers, gemelde eensilbige woorden my, wy, gy, zy, by, nog eenen korten i-klank hadden.

Zoude het niet redematig zyn het voorbeeld dezer groote schryvers te volgen en den echten klinker, welke in deze woorden gehoord wordt, van den tweeklank y te onderscheiden? Twee middels zyn hier voorhanden: men kan de enkele i bezigen (mi, wi, gi, enz) of de dubbele i (mij, wij, gij?) Wat de slotsilbe lyk betreft, schynt het klaerblykelik dat de y hier ten onregte gebruikt wordt; en gelyk men schryft menig, dertigGa naar voetnoot(2) en niet dertyg, menyg, even zoo zoude het logisch zyn met de

[pagina 236]
[p. 236]

ouden te schryven: leelik, waerlik, billik, enz. By Kiliaen, Cats en Zevecote vindt men altyd lick; de hollandsche poeët Spieghel schreef in 't algemeen lik, en by uitzondering lijk wanneer de klinker volgens de versmaet lang moest zyn.Ga naar voetnoot(1)

Wat deze enkele letterverandering aen de welluidendheid der tael zoude bybrengen is onberekenbaer. Doch laten wy tot ons onderwerp terugkeeren.

Van alle de germaensche dialekten, was onze oude tael zonder tegensprake het zoetvloeijendste. Ze muntte uit, onder deze betrekking, niet alleen boven het opperduitsch, maer ook boven het, schoon anders zachter, nedersaksisch. Dus in plaets van nicht, noch, durch, gelyk de zuiderduitschers of van nich, noch, dorch, gelyk de inwooners van Noord-duitschland, zegden eertyds de Vlamingen en Brabanders: niet, no, dor. Dit woordjen no was in de poezy allerbevalligst. De lezer oordeele uit de volgende verzen:

 
Haddi ghemint onsen Here,
 
De werelt en haddu niet dus sere
 
No di no mi bracht ten kere
 
No bedrogen aldus sere.
 
 
 
Samensprake tusschen ziel en lichaem, p. 63.Ga naar voetnoot(2)
 
Den mannen es aldus ghesciet
 
In hare minne, min no mere.
 
 
 
Van der feesten, M. 667. en V.
 
Want men niemenne sparen en soude,
 
No papen, no nonnen mede
 
Die men vonde in die stede.
 
 
 
Chron. van den derden Eduaert. V. 1696.
 
Nu en es hier niemen in dit huus,
 
No vrient, no viant, ic ne bem
 
Een deel misdadich jegen hem.
 
 
 
Reinaert. N. 2072.
 
....Dat si stonde bi Reinaerde......
 
En van hem niet ne sciede,
[pagina 237]
[p. 237]
 
No dor goet, no dor miede,
 
No dor nyt, no dor nood,
 
No dor sorge van der doot.       Id. V. 1985.

Wilden wy na deze laetste verzen in 't nedersaksisch overzetten, zoo hadden wy eene merkweerdige cacophonie:

 
Noch dorch good, noch dorch miede, enz.

Daerom is de oude schryver van het nedersaksisch Reineke deze woorden voorbygegaen,Ga naar voetnoot(1) hoewel ze onder de schoonsten van onzen Reinaert mogen gerangschikt worden.

Zal ik dan eindelyk van het zoo zacht en naïef expletivum en spreken, welk de heer Duvillers in zynen burgerstand hersteld heeft?Ga naar voetnoot(2) Wie kent niet onzen Cats en zyn ‘ik en weet niet wat’ welk naïef en aerdig aen iedereen voorkomt?

Dit ontkennend taeldeel speelde eertyds eenen veelvoudigen rol. Oorspronglik zegde men alleen ne, gelyk het uit de Nederduitsche Psalmen te zien is. In de 13de en 14de eeuwen gebruikte men onverschillig ne en en alleen of metten ontkenningswoorde niet. Ne kwam achter eenen klinker zeer goed te pas (si ne weet niet;) en, achter eenen medeklinker (dat en weet ik niet) bezonder aerdig was de samentrekking van dit woordjen met het voornaemwoord ik (ine of in.) Wy geven er hieronder eenige voorbeelden van:

 
Soete here, seit hi, en mach niet wesen,
 
J'n sal moghen scriven no lesen,
 
No der leringhen niet verstaen,
 
Ghi en doet Blancefloer met mi gaen.
 
Flor. en Blan. V. 305.
 
J'n hoorde nie so goeden raet,
 
Alse Reinaert selve gevet hier.       Rein. 1958.
 
J'n werde bi smekene niet u vriend.     Id. 1805.
 
Buten den dorpe, in ene gracht,
 
Bleef hi liggende al dien nacht:
 
J'ne weet, hoe hi danen voer.       Id.. V.
 
Ic vruchte,Ga naar voetnoot(3) i'n sal niet mogen gaen:
[pagina 238]
[p. 238]
 
J'ne mach sitten no gestaen,
 
Ic bem so utermaten sat.       Id. 559.

De oude schryvers bezigden dikwils het woord des, tweeden naemval van dat: des en weet ik niet, des moet gi seker syn, enz. Deze spreekwyze was oneindig korter en bondiger dan ons hedendaegsche: daer weet ik niets van, daer moet gy zeker van zyn, gy moet er zeker van zyn. - In den weinigen gevallen waer ze nog gebruikt wordt, geeft ze der rede eene merkweerdige beknoptheid, B.V. des ongeachtet, (ce nonobstant) des gevorderd, (de ce requis, regterlike uitdrukking) ik ben des geweest, enz.

Is het ook niet te betreuren dat het oude verkortingswoord lyn, in den dichterstyl gebruikelik, uit onze nieuwere tael verbannen is? kindlyn, maegdelyn, vingerlyn, hadden eene eigenaerdige bevalligheid, welke in de diminutiva tje of tjen vergeefs gezocht wordt. Deze poëtische vorm is nog by de Hoogduitschers in zwang.

Maer van alle de verliezen die het hedendaegsch nederduitsch gedaen heeft, is er geen, welk meer te beklagen zy dan dat van de voornaemwoorden du,Ga naar voetnoot(1) dy, dyn, (tu, toi en ton) en van den, met hem overeenkomenden, tweeden persoon des enkelvouds. Wie, zonder vooringenomenheid, over de hollandsche en vlaemsche schryvers der twee leste eeuwen oordeelen kan, moet de onmetelike ruimte bemerken, welke de verlating dezes schoonen en krachtvollen vorms in de tael gemaekt heeft. Onze sprake is thans de eenigste onder de litterarische spraken van Europa welke geenen tweeden persoon enkelvoud bezit; want de Engelschen, die uit eene verkeerde beleefdheid hunne thou en thy ook uit den gewoonliken omgang hebben verbannen, zyn daerin beter beraden geweest dan wy en hebben deze spraekvormen behouden in de poezie en in den deftigen styl.

Het verlies van dit voornaemwoord schynt aen den invloed der gemaekte sprake van het burgondisch hof moeten toegeschre-

[pagina 239]
[p. 239]

ven te worden. Ten allen tyde hebben de groote heeren het hof, en het volk de groote heeren nageaept. Deze gissing wordt daermede bevestigd, dat ook in dat deel des waelschen lands, welk aen Vlaenderen en Brabant grenst, het gebruik des tweeden persoons enkelvoud in den mond des volks byna is verloren gegaen, terwyl het in de oostelike provincien, Luikerland, Limburg, Gelderland, die met de burgondische vorsten in weinige verbindingen stonden, heeft blyven voortduren. ‘Nadat de Franschen, zegt Doctor RadlofGa naar voetnoot(1) hunne sprake in de Nederlanden overal wisten intevoeren, en zich maer daerover nog bestreden, of zy ook God in de kerksprake met gy of met du aentereden hadden, kwamen hun de Hollanders hierin zoo verre voor dat ze allen du verbanden, en zelfs nu hun ros en hunnen hond met gy aenreden. Zoo overtreft dikwils de nabootser zyn origineel!’

Overigens is het oude voornaemwoord in Belgiën uit de volkssprake niet ganschelik verdwenen; in de provincien Brabant en Limburg hoort men het nog en wordt het meer en meer gebezigd, namate men naer het oosten genaekt. Te Brussel en Leuven hoort men dikwils het volk uitroepen: do schelm! ô do stout kind! Te Tongeren, Maestricht, Roeremonde, is het do nog in het huisleven en tusschen vrienden gebruikelik, even zoo als in de hoogduitsche en fransche talen. Ook in tweespreuken is het voortgebleven: het myn en dyn (le mien et le tien;) heden mij, morgen dij, (hodie mihi, cras tibi.)

Hier volgen eenige voorbeelden van die oude spreekwyze in den deftigen zoo als in den gemeenen styl:

 
Waeromme soudst du ons de smaetheid laten dragen
 
Van de versmaderen van dy en dyn gebod?
 
Huyghens.
 
Doe sprac vrou Eerswijn:
 
‘Waen, Reinaert, fel quaet cockijn!
 
Niemen en can hem hoeden voor di
 
Du const dijn loosheit so brengen bi
 
En dijn baraet so wel versconen
 
Dattet di noch qualic sal lonen
[pagina 240]
[p. 240]
 
Int ende, al, is't dat lange merret.
 
Hoe hadstu mi eens besperret
 
Ten putte, daer twee emmers hingen.....
 
Du saetst in groter ongehoude
 
Beneden opt water, in den enen.
 
Ic quam tot u; ic hoorde u stenen,
 
Ic vraechdi, hoe du (daer) quaemst geseten?
 
Duseitste: ‘Ik heb so veel geten
 
Visschen, alhier in den borne,
 
Dat mi spliten mach die korne.’
 
‘Hoe come ic daer? Wijst mi dat!’
 
Doe seidstu: ‘Moeie, sprinc in dat vat,
 
Dat daer hanget, gi comt hier saen.’
 
Ende ic deed't. Doe most ic neder gaen!
 
Maer du quames (op). Doe was ic gram
 
Ende vraechde, hoe dattet daer toe quam?
 
‘Het is der wercht loop (spraecstu weder).
 
Dat een gaet op, en t'ander neder.’
 
Doe sproncstu uut, ende ginges henen,
 
Ende ic bleef daer allenen......
 
Reinaert de vos, N. 6425 en V.
 
Die wolf verscoot metten trec:
 
‘Wopen (riep hi) du does mi wee!
 
Ic vergeef't di; en doets niet mee!
 
Ic en wouts niet van een ander liden.’
 
Id. V. 5S72 en V.
 
ô Herman, bi wat sake
 
Woudstu der quader name onfaen?
 
Was di niet genoegh ghedaen,
 
Van al dat di te rechte misquam.
 
Waerbi wordstu den Grave so gram?
 
Most hi niet bliven onbeschonden,
 
Had hi di qualic vergouden
 
Hi haddi di gemaket rike,
 
Ende dinen gheburen al ghelike......
 
Du droechs ooc die cleder sine
 
Ende du gheraet, felle man,
 
Droechs oec sine cleder an.
 
Melis Stoke. fol. 39.
 
Soete vriend, en mag niet syn
 
Die rouwe sal bliven in't herte myn;
 
Beide bi daghe ende bi nachte
 
Saltu syn in mijn gedachte
[pagina 241]
[p. 241]
 
Als ic dijns ghenoeme en ghewaghe
 
Daer bi cort ic mine daghe......
 
Du best so hoofse du heefs verdient
 
Datti alle dieghene minnen
 
Van died lande, die di kinnen.
 
 
 
Floris et Blanc. V. 794 en V.
 
Geenen slaep en kond' ick haelen,
 
Altijt docht my dat ick sach,
 
Phylli, dijnen soeten lach,
 
En dijn' oogen die my straelen,
 
En dat liefelick gelaet
 
Dat noch in mijn herte staet.
 
Corydon schreef in de boomen
 
Waer hy eenin vandt bequaem
 
Phylli dijnen soeten naem,
 
Corydon sach in sijn' droomen
 
Phyllis altijdt voor hem gaen.....
 
 
 
Zevecote.

Sedert de herleving van onze letterkunde is het meermalen daerop aengekomen, den ouden spraek vorm van den tweeden persoon enkelvoud wederom in zwang en eer te brengen. Reeds hebben de HH. Ledeganck in zyn Burgslot van Somerghem en Van Kerckhoven in eene Novelle der Noordstar, van het du, en dyn, met geluk gebruik gemaekt, en, zoo wy goed berigt zyn, zullen weldra andere schryvers dezen weg intreden. Hier komt het te pas te bemerken dat de eerste gedachte van deze nuttige herstelling den Heere Consciense toebehoort. Ons treffelike romanschryver die eerst begrepen had, hoe groote voordeelen uit deze spreekwyze, voornamelik in de samenspraken, zouden kunnen getrokken worden, was voornemens dezelve in zyn Leeuw van Vlaenderen intevoeren; doch vreesachtige vrienden hebben hem dat afgeraden. Misschien waren toen de tyden nog niet ryp; doch nu, daer de geschillen over de spelling vereffend zyn, en onze oude tael meer gekend en geschat wordt, is ons dunkens hier toe het gunstig oogenblik gekomen. Wy trekken op dit punt de aendacht aller jeugdige letterkundigen en taelvrienden.

v.d.h.

(Het slot zal volgen.)

voetnoot(*)
Op aenvrage van den geëerden inzender, hebben wy in het onderstaend artikel de spelling van het handschrift behouden, en dit met des te meer gereedelykheid omdat de Noordstar den voortgang van Nederduitsche tael- en letterkunde ten doel hebbende, het zich dus tot eene wet heeft gemaekt alle welmeenende en verlichte poogingen eene plaets te verleenen, zelfs dan wen deze het meest van den gemeenen sleur afwyken.
De Redactie.
voetnoot(*)
Cume, Verloren woord, Nauwliks; hoogduitsch Kaum.
voetnoot(1)
De letter i in deze silbe heeft eenen middelklank tusschen i en e; even zoo als in de slotsilbe ig (dertig, veertig, enz.) welke overal byna als eg uitgesproken word. In het woord leelyk is de slotsilbe zoo onbetwistbaer kort dat het op vele plaetsen, en namelik in de ommestreek van Antwerpen tot lilk of lelk, in de uitspraek overgaet.
voetnoot(2)
De slotsilbe ig luidt eg, in Brabant gelyk in Vlaenderen.
voetnoot(1)
H.L. Spiegels Hertspiegel en andere zede-schriften, Amsterdam 1694 in 12.
voetnoot(2)
Zie Theophilus, gedicht der 14de eeuw, gevolgd door drie andere gedichten van hetzelfde tydvak, uitgegeven door Ph. Blommaert, Gent 1836. 8o.
voetnoot(1)
Zie Reineke vos, door Hoffmann uitgegeven. Breslau, 1834, N. 1903 en volgende.
voetnoot(2)
Zie Belgisch Museum, 1840. bl. 1.
voetnoot(3)
Vruchten, vreezen; hoogduitsch: fürchten. Van daer: godvruchtig, dat eigentlyk godvreezend, beteekent.
voetnoot(1)
Die du was eertyds doe uitgesproken; heden spreekt men uit do of de en, met den klemtoon, doe.
voetnoot(1)
Dr. Joh. Gottlieb Radlof, die sprache der Germanen in ihren sammtlichen mundarten, Frankf. 1827, bl. 162.

Vorige Volgende

Footer navigatie

Logo DBNL Logo DBNL

Over DBNL

  • Wat is DBNL?
  • Over ons
  • Selectie- en editieverantwoording

Voor gebruikers

  • Gebruiksvoorwaarden/Terms of Use
  • Informatie voor rechthebbenden
  • Disclaimer
  • Privacy
  • Toegankelijkheid

Contact

  • Contactformulier
  • Veelgestelde vragen
  • Vacatures
Logo DBNL

Partners

Ga naar kb.nl logo KB
Ga naar taalunie.org logo TaalUnie
Ga naar vlaamse-erfgoedbibliotheken.be logo Vlaamse Erfgoedbibliotheken