Ons Erfdeel. Jaargang 11

muziek

Lodewijk Mortelmans herdacht.

Naar aanleiding van de honderdste verjaardag van de geboorte van Lodewijk Mortelmans (1868-1952) werden de Mortelmansarchieven weer eens geopend en werden enkele orkestwerken van deze belangrijke Vlaamse romantikus tevoorschijn gehaald, Drie Antwerpse koncertverenigingen hebben zich bij deze gelegenheid over het werk van Lodewijk Mortelmans ontfermd: de Filharmonische Vereniging, de Belgische Mozartvereniging en de Koncertvereniging van het Koninklijk Vlaams Muziekkonservatorium.

Na deze prijzenswaardige daad van eerherstel zal het werk van Lodewijk Mortelmans traditiegetrouw opnieuw in verzamelmappen en biblioteken opgeborgen worden, waar hij tot een volgende herdenking onaangeroerd kan blijven rusten. Een jammerlijk lot voor een van onze voornaamste toondichters uit het verleden, de fijnbesnaarde aristokraat uit het romantische triumviraat ‘De Boeck-Gilson-Mortelmans’.

Velen weten wel, dat Lodewijk Mortelmans wordt geroemd als ‘de prins van het Vlaamse lied’, doch daarmee houden waardering en kennis meestal op. Zoals prof. dr. Jan L. Broeckx in zijn gelegenheidsrede tijdens de Mortelmansherdenking van het Antwerpse konservatorium in de Elizabetzaal zei, heeft deze Vlaamse prominent een drievoudige betekenis: als pedagoog, dirigent en komponist.

Als leraar in kontrapunt en fuga aan het Koninklijk Vlaams Muziekkonservatorium van Antwerpen, waar hij in 1924 Emiel Wambach opvolgde als direkteur, heeft Lodewijk Mortelmans een aantal komponisten gevormd, en hen in een richting geleid waar ze hun eigen kwaliteiten en mogelijkheden ten volle konden ontplooien. Van die leerlingen zijn Jef Van Hoof en Jef Van Durme de origineelste en opmerkelijkste persoonlijkheden geworden.

In 1903 werd Lodewijk Mortelmans benoemd tot orkestleider van De nieuwe koncerten, waarmee hij Antwerpen aan de spits plaatste van het Belgische koncertleven, en waarmee hij het koncertpubliek van die tijd, dat eenzijdig met de literatuur van de Italiaanse en Franse grand-opera werd gekonfronteerd, in de symfonische wereld van Johannes Brahms en Richard Strauss binnenleidde.

Vóór alles echter is Lodewijk Mortelmans de komponist van een uitgebreid en gevarieerd oeuvre met koorwerken, pianobladzijden, een symfonie, kamermuziek en met de twee belangrijkste genres uit die veelheid: het lied en het symfonisch gedicht.

Geen enkele Vlaamse toondichter heeft ooit de Gezellepoëzie zo diep beleefd en zo verfijnd en adekwaat weergegeven als Lodewijk Mortelmans. Zijn Gezelleliederen behoren tot het allerbeste uit onze eigen liederenschat en - om ze met bekende scheppingen te vergelijken - ze bereiken herhaaldelijk

[p. 157]

de subtiele stemming van een Hugo Wolf of de bezonken ernst van een Johannes Brahms en een Gustav Mahler. Om het even of hij zich in zijn eerste periode in een schilderend stemmingslyrisme uitzong, of in zijn tweede periode in een verinnerlijkte uitdrukking, steeds is de melodie van een aristokratisch geciseleerde fijnheid, de ekspressie oprecht en beheerst, de begeleiding evokatief en rijk geharmoniseerd.

Die beide gevoelssferen ontdekt men ook vrij vlug in de symfonische gedichten van Lodewijk Mortelmans. Helios, Myte der lente en Lente-idylle, werken die meermaals op de hierboven vermelde koncertprogramma's voorkwamen, zijn soliede romantische partituren met een frisse, jeugdige melodische inspiratie en een sensitieve orkestklank, die minder koloristisch dan plastisch gekoncipieerd werd. Tot de andere strekking behoren o.m. de verschillende elegieën, waarvan het In memoriam een meesterstuk is van oprechte bezieling, stevige konstruktie en verheven toonsfeer: een werk dat ver uitstijgt boven de toenmalige heimatliteratuur. Voorzien van een klinkende buitenlandse naam had dit werk ongetwijfeld reeds lang een ruime en verdiende belangstelling gekregen, ook buiten onze grenzen.

Laten we met prof. dr. J. Broeckx hopen op ‘een herwaardering van Mortelmans' werk want Lodewijk Mortelmans heeft onze kultuur gediend op een onvervangbare wijze, door van onze muziek te maken een vorm van poëzie en een uitdrukking van innerlijke verfijning: dat is van wezenlijke beschaving’.