Het Overzicht. Collection Complète 1921-1925

De Russiese Balletten

De Russiese Balletten van Serge de Diaghilew, die we reeds lang verwachtten zijn naar België gekomen. De russiese balletten verwonderen ons door hun heel biezonder karakter: hunne dansers kunnen dansen, Nijinska, Tchernicheva, Nemchinova, Schollar, Idzikoywsky, Zverew, Kremnew hebben absoluut niets gemeen met de flauwerige popjes die op de scenen onzer grote liriese schouwburgen rondspringen.

Zij doorvoelen rythmus, harmonie, ekspressie, plastiek en muziek, maar bovendien zijn ze persoonlik en elk gelukt er in z'n personnaliteit in z'n rol te doen uitkomen. Nijinska energiek, vol wilskracht, machtig en passioneel. Tchernicheva vôôr alles plasties, Nemchinova uiterst fijn en sierlik, als een incarnatie van speelse dartelheid. Schollar is teder en dromerig, Stanislas Idzikowsky, verbazende springer, koud en droog, mathematiese geest, Zverew veel humaner bezit een wilde kracht terwijl Kremnew een verrukkelike fantaisist is.

En ik ken er in het balletkorps die op hun beurt zullen schitteren, dank zij hun verstand, hun ontwikkeling en hun stijl. Want heel zeker zijn er onder die dansers en danseressen veel die een hogere kultuur bezitten. Daardoor munten zij uit en komt hun dans tot stijl. De dansstijl en de balletopvatting zijn bij de Russen zuiver frans. Die kunst en die traditie, onder de franse revolutie door de emigranten overgebracht, werd door het Keizerlike Russiese Hof met voorliefde gekoesterd en is gelukkig, dank zij Petifa, Fokin en Nijinsky tot op onze dagen blijven bestaan.

De Russen hebben ons romantiese en ook nieuwere balletten gebracht. De ‘Sylphides’ op de muziek van Chopin zijn een meesterstuk. Wij waren tot hiertoe niet gewoon een ballet te aanschouwen te verstaan en, vermits heel dn danserij in de Muntschouwburg enkel bestond uit buikendans, slangachtige armenkronkelingen en andere walgelike banaliteiteiten.

Hier zijn alle dansen én ekspressief én vol evenwicht. De dans is immer schoon, ook de groepen zijn prachtig maar duren slechts een sekonde en veel menschen die niet bliksemsnel elke beweging vatten hebben nog niets gemerkt wanneer de groepering reeds in een ander overgaat.

Dezelfde opmerking geldt voor ‘Carnaval’ van Schumann waar de pantomien tussen komt als element dat essentieel van de dans verschilt. De pantomien in het ballet brengen is een zeer gewaagd spel daar er aldus veel kans bestaat dat de verrukende zuiverheid ontaardt. In Carnaval heeft Fokin een buitengewone smaak getoond. Dit kan ik niet zeggen van ‘Cléopâtra’ dat op muzikaal als op choregrafies gebied een monster is. Hoe spijtig dat Bakst z'n mooie kleuren voor zoo 'n leeg werk heeft gebruikt!

‘Schéhérazade’ kan tellen als een groot sukses voor de Russiese Balletten. Een uiterst rijk orientalism ‘de la volupté et du sang’. 't Is wel konventionneel geworden, maar laat ons niet vergeten dat schéhérazade niet geinspireerd werd door de zijde blakers en de parelsnoeren in gekleurd hout die ons zo tegensteken in de winkels voor kunstvoorwerpen. Laat ons niet vergeten dat integendeel al de gekleurde en bekladde salons onzer modepoppen uit schéhérazade voortkomen. Dit fameus ballet is het model en het uitgangspunt geweest van al het pseudo-orientalism der winkels voor kunstvoorwerpen. De schuld is niet aan Schéhérazade maar aan het publiek. De corégrafie der ‘Lustige Vrouwtjes’ is veel nieuwer. Op de droge, nauwkeurige, objektieve en snelle muziek van Scarlatti is Massin er in gelukt gekwintessensieerde dansen te konstrueren, die uitblinken door electrische bewegingen en groepen vol zeldzame durfkracht. De innige samenhang van de

[p. 34]

‘lustige vrouwtjes’ met de moderne ideeën wekt ook voorzeker sympathie.

Zo ook voor ‘l'Après-Midi d'un Faune’ waar het lumineus genie van Nijinsky het beste uitkomt, en de sobere aangrijpende kostumen van Bakst het best in gelukken. De zuiverheid van dit tafereel kan vergeleken worden bij die der ‘Sylfieden’ alhoewel die twee choregrafieën tot twee verschillende opvattingen behoren.

Petrouchka, de wonderbare Petrouchka! Ballet uit het ‘fauve’ tijdperk, verwarring, gewild tumult met immer versmeltingen in rythmus en evenwicht. De ‘Danse du Maure’ welk poëma en welk inleven van Strawinsky's muziek!

De russiese dans van het eerste tafereel.... de dans der koetsiers en der kindermijden, de prachtige pantomien van de foorkramer bij de zo wanhopig droeve konklusie van het werk.... En de dans van het Petrouchka die te vergeef z'n arme weemoedige, gevangen en gefolterde ziel tracht uit te drukken, die vrij wil zijn in een alomvattende Liefde!

Roerend en aangrijpend is Petrouchka in de hoogste graad zowel voor wat de muziek betreft als voor de chorregrafie. Nijinska heeft de rol der Ballerien, die ze enkele jaren geleden uitbeeldde, hervat. Karsavina, Sokolova hebben hem na haar gespeeld maar niemand drukt beter dan Nijinska de mekaniese gevoelloosheid dier pop uit.

Er waren nog de ‘Russiese Verhalen’ van Liadow, een uitmuntend werk van Massin, rijk gedecoreerd door Michael Larionow. Naast de populaire kant stellen de Russiese Verhalen enkel Taferelen van merkwaardige konstruktie voor. Zo de door styl uitblinkende episode van de jonge meisjes en de prins, zo de heerlike processies tussen de verschillende taferelen.

Nochtans zal ik aan de Russiese Balletten hun mangel aan tucht verwijten, die sleur moet in allerheil geweerd worden. Wat zou ik er nog kunnen bijvoegen? Dat de dansen van ‘Le Prince Igor’ van Borodine steeds met dezelfde geestdrift door de dansers worden vertolkt? Dat dit klaar blijkt en ons volledig verblijdt?

De heer Serge de Diaghilew heeft ons nu z'n gewoon repertorium getoond. Het is schoon. De Russiese Baletten zullen terugkeren, maar ditmaal mogen wij er op aandringen dat zij ons die werken zouden geven, die hun roem het hoogst hebben doen stijgen.

Mijnheer de Diaghilew voer a.u.b. de ‘Tricorne’ van de Falla voor ons op. Ik durf u de ‘Sacre du Printenps’ van Stravinsky niet vragen, het orkest zou u misschien niet voldoen. Maar ‘Parade’ van Satie schijnt ons te verwezenliken, insgeliks ‘Mavra’ van Stravinsky en ook nog ‘Chouts’ van Prokofieff.

En wanneer ge ze zult gecrëeerd hebben te Parijs, breng ons dan ‘Les Biches’ van Francis Poulenc en ‘le Facheux’ van Georges Auric mede. Die dag zult ge op al onze erkentelikheid recht hebben.

Paul COLLAER.