Skiplinks

  • Tekst
  • Verantwoording en downloads
  • Doorverwijzing en noten
Logo DBNL Ga naar de homepage
Logo DBNL

Hoofdmenu

  • Literatuur & taal
    • Auteurs
    • Beschikbare titels
    • Literatuur
    • Taalkunde
    • Collectie Limburg
    • Collectie Friesland
    • Collectie Suriname
    • Collectie Zuid-Afrika
  • Selecties
    • Collectie jeugdliteratuur
    • Basisbibliotheek
    • Tijdschriften/jaarboeken
    • Naslagwerken
    • Collectie e-books
    • Collectie publiek domein
    • Calendarium
    • Atlas
  • Periode
    • Middeleeuwen
    • Periode 1550-1700
    • Achttiende eeuw
    • Negentiende eeuw
    • Twintigste eeuw
    • Eenentwintigste eeuw
Parthonopeus van Bloys (1871)

Informatie terzijde

Titelpagina van Parthonopeus van Bloys
Afbeelding van Parthonopeus van BloysToon afbeelding van titelpagina van Parthonopeus van Bloys

  • Verantwoording
  • Inhoudsopgave

Downloads

PDF van tekst (2.31 MB)

Scans (22.06 MB)

XML (0.93 MB)

tekstbestand






Editeurs

Jan-Hendrik Bormans

Ferdinandus Deycks



Genre

poëzie

Subgenre

ridderroman


© zie Auteursrecht en gebruiksvoorwaarden.

Parthonopeus van Bloys

(1871)–Anoniem Historie van Partinoples, grave van Bleys, De–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

XVIIGa naar voetnoot⋆).

 
‘Nem[p]t minen dienst na u wet,
 
Die ghi selve hebt gheset.
 
Ic wille vasten en̄ waken.
[pagina 277]
[p. 277]
 
Mijn lijf dat willic sere mesmaken.
6650[regelnummer]
In alrehande dissiplinen
[pagina 278]
[p. 278]
 
Salic mi wel gherne pinen
 
En̄ wille die werelt laten
 
In alre wijs, en̄ mi ghematen,
 
En̄ dienen u lude en̄ stille
6655[regelnummer]
Nacht en̄ dach dore Meliors wille.
 
Die ghevet mi u paradijs.
 
Werde mi te goede in alre wijs
[pagina 279]
[p. 279]
 
Nu dese werelt altemale,
 
Vore al namic die scone smale.
6660[regelnummer]
En̄ ghi, goet lief, scoonst alre wive,
 
Hebt mijns ghenade van den live.
 
Van den live?...dit was messeghet;
 
Maer van der doot, diere ane leghet,
 
Die mi dat doet dat ic falgiere.
6665[regelnummer]
Men seghet, ghi sijt goedertiere.
 
Hoe so ghedoedi dese moort,
 
Dat ghi aldus sere stoort
 
Enen armen, die u mint,
 
En̄ ghi die waerheit niet en kint
6670[regelnummer]
Dat ic mi hebbe ane u gheset?
 
Maer ic wane gijs niet en wet,
 
Noch minen rouwe no mine quale
 
Noch mine pine, scone smale,
 
Dat ic door uwen wille verdoye.
6675[regelnummer]
Dat vonnesse [van] den tornoye
 
Dat was valschlike ghewijst,
 
Bedie dat [ghi] mi waert ontwijst.
 
Maer nu hebbic in ghevancnesse
 
Die dit valsce vonnesse
6680[regelnummer]
Dede ghestaen doe ieghen mi,
[pagina 280]
[p. 280]
 
En̄ nam mi daer ic levede bi.
 
Mijns rouwen en ghedachte hem niet,
 
Daer ombe en dede hi noch en liet.
 
Nu salic mi dan wreken des
6685[regelnummer]
Al eest te spade; want hi es
 
In mine ghewelt, daer ickene houde.’
 
Dit viel al gader op Ernoude.
 
 
 
Doe verhoghede die soudaen
 
Heme selven en̄ es op ghestaen
6690[regelnummer]
Van dien bedde, daer hi lach.
 
Heme verlanghede na den dach,
 
Dat hi hem wreken soude
 
Van allen saken op Ernoude.
 
Dus was Ernout ghedreghet sere.
6695[regelnummer]
Die soudaen, die grote here,
 
Dede ghehouden sinen brief
 
Langher vele dan heme was lief;
[pagina 281]
[p. 281]
 
So mer[r]ede die dagheraet.
 
Doe ontboot hi sinen raet
6700[regelnummer]
En̄ siere man een deel daer toe.
 
Daer quamen te hove dies marghens vroe
 
Menech hoghe man van prise.
 
Die soudaen ontboot Aupatrise,
 
Dat hi met Ernoude quame
6705[regelnummer]
En̄ vore hem brachte. Dat was onbequame
 
Aupatrise, dat hi Ernoude
 
In siere scaren bringhen soude.
 
[H]et moeste sijn: si quamen voort.
 
Die soudaen sprac niet een woort.
6710[regelnummer]
Doe wonderde den groten heren,
 
In welken dat hijt soude keren.
 
 
 
Over lanc sprac die soudaen:
 
‘Ghi heren, nu hebbic ghevaen
 
Den ghenen, die mine minne
6715[regelnummer]
Hevet ghekeert in droeven sinne
 
En̄ al den prijs te niete brachte,
 
Dien ic ghewonnen hadde met crachte
 
Van dien tornoye, dien ic verwan.
 
Die coninghe, daer die raet stont an,
[pagina 282]
[p. 282]
6720[regelnummer]
Si hilden hen alle ane mi,
 
Dat ic die beste ware, doe hi
 
Bi siere groter reinardien
 
Die coninghe dede met heme lien.
 
Aldus verloosic op dien dach
6725[regelnummer]
Dat ic ghewinnen meer en mach:
 
Mijn lijf verloosic en̄ mine ere
 
En̄ mine raste bi sinen kere.
 
Des beclaghe ic mi nu tote u
 
En̄ soude mi gherne wreken nu.
6730[regelnummer]
Bedinket u in uwen sinne,
 
Dat ic u allen sere minne
 
En̄ hebbe ghemint lude en̄ stille
 
En̄ ghevolghet uwen wille,
 
En̄ ghedeilet al dat goet
6735[regelnummer]
Vriendelike, dat mi bestoet,
 
En̄ noyt ieghen u en wrachte
 
Noch met wille noch met crachte:
 
Maer nu biddic [u] en̄ wille
 
Uwen sin lude en̄ stille,
6740[regelnummer]
Want noyt en wart man gheboren,
 
Die dus vele alse [ic] te voren
 
Goeder liede vercrighen mochte.
[pagina 283]
[p. 283]
 
Ghi hebt alle sin en̄ ghedochte
 
Ane mi gheleghet, en̄ minnet mi
6745[regelnummer]
Alse uwen here, en̄ bedi
 
So benic u wel sculdech, dat
 
Te doene weder ochte bat.
 
Want doe ic was een cleine kint,
 
Wasic met u so wel ghemint,
6750[regelnummer]
Dat al mijn lant bat dan nu
 
Was bericht: dat was bi u,
 
Oppenbare, uwe edelheit,
 
En̄ doghet, uwe goedertierenheit.
 
Wi hebben sint met onser macht
6755[regelnummer]
Gheconquerert en̄ onderbracht
 
So menech lant, dat wi die ere
 
En verliesen nemmermere.
 
Noyt en wart ooc dinc bestaen
 
Van ons, sine es ooc wel vergaen,
6760[regelnummer]
Sonder dese, die mi meest deert.
 
Dit hevet Ernout al gheweert:
 
Hi dede dat wi hier sijn comen.
 
Ons allen hevet hi benomen
 
Vroude, bliscap, sachte daghen.
6765[regelnummer]
Hi doet u pinen en̄ sorghen draghen.
 
Beide van kinderen en̄ van wiven
[pagina 284]
[p. 284]
 
Hevet hi u hier doen bliven
 
Onder onse dootviande
 
Met groten sorghen in desen lande.
6770[regelnummer]
Nu siet of hi iet hevet mesdaen.
 
U allen hevet hi dit ghedaen
 
Allene dore den nijt van mi.
 
Besiet, ghi heren, hoe dat wi
 
Bi onsen rade dat verwerven
6775[regelnummer]
Dat wine droever doot doen sterven.
 
Of ic noyt van u wart ghemint
 
In dien tornoy, no eer no sint,
 
So doet mi des gherechte wrake
 
Te sinen lachtre van derre sake.’
 
 
6780[regelnummer]
Aldus ende hi sine tale.
 
Die heren waren altemale
 
Ghescoffiert van derre sake.
 
Si saten langhe sonder sprake.
 
Doe sprac die grave van Waldaloen,
6785[regelnummer]
Marcabers, een quaet felloen;
 
Hi was fel en̄ putertiere;
 
Hi hae[t]te Ernoude en̄ Gautiere,
 
Diene stac van sinen orse:
 
‘Twi doedi, here, dese porse
6790[regelnummer]
Uwen lieden en̄ desen pant
 
V[oor] enen uwen dootviant,
[pagina 285]
[p. 285]
 
Dien ghi hebt in u ghewout?
 
Die mesdaet es [so] menechfout,
 
Die van hem hier es ghehoort,
6795[regelnummer]
Dat hi dies lives hevet mesboort.
 
Nu doetene sterven in diere manieren,
 
So ment swaerst mach visieren.
 
Wie soude dreghen enen dach,
 
Die hem stappans wreken mach,
6800[regelnummer]
Of andren man bidden wrake,
 
Die wale wreken mach die sake,
 
Die heme selven meest geet aen?’
 
Aldus sprac hi [tot] dien soudaen
 
Sere wel te sinen wille.
6805[regelnummer]
Doe wart ghinder een ghestille.
 
 
 
Maer die coninc Aupatrijs
 
En mochte swighen neghere wijs.
 
‘Here,’ seght hi, ‘Marcabers
 
Hevet gheseghet dat al es
6810[regelnummer]
Jeghen redene en̄ jeghen recht.
 
Dat willic segghen nu en̄ echt
 
Dat sijn raet es onghehoort,
 
Dies hi allene na uwe woort
 
Dat ordeel seide also saen,
[pagina 286]
[p. 286]
6815[regelnummer]
En̄ nieman el en doet ghestaen.
 
Dus hevet hi Ernoude doot;
 
Nochtan en weet hi cleine no groot,
 
Recht noch onrecht van derre saken.
 
Hi wilde volghen ure spraken:
6820[regelnummer]
Daer ombe hevet hijt gheseit.
 
Besiet wel wat daer ane gheleit:
 
Ghehinghedi dies, dat hi ghestaet
 
Dese raet en̄ voorwaert gaet,
 
En̄ ghine niet weder en keert,
6825[regelnummer]
Embermeer sidi onteert.
 
El en wondire niet ave.
 
Nu seght, Marcabers heer grave,
 
Ander ordeel en̄ ander recht;
 
Dit was valsch en̄ ongherecht!’
 
 
6830[regelnummer]
Doe sprac Marcabers die grave,
 
Een rike man van groter have,
 
Goet riddere; dit eest al,
 
Van andren dogheden was hi smal:
 
‘Ay here,’ seit hi, ‘lieve here,
6835[regelnummer]
Mi wondert utermaten sere,
[pagina 287]
[p. 287]
 
Dat ghi selt in rade staen
 
Van iemanne, die u hevet mesdaen,
 
Ghine wreket alse een coninc.
 
Sal men plait van derre dinc
6840[regelnummer]
Houden, dat en es niet goet.
 
Hevet hi verboort diere doet
 
En̄ dies lives, doet, dat ghebiet,
 
So dat ghi andren wederniet.
 
Vore waer segghic ene dinc:
6845[regelnummer]
Nembermeer en wert coninc
 
Ghemint, die weec van herten es;
 
Maer die felle, dies sijt ghewes,
 
Hi doet heme sine liede ontsien,
 
En̄ goeder seden plien
6850[regelnummer]
Elken, na dien dat hi es.’
 
Nu hevet die grave Marcabers
[pagina 288]
[p. 288]
 
Ghetoghet ene ghelikenesse,
 
[H]en es no raet noch vonnesse,
 
Maer hi seghet: ‘Dats conincs recht
6855[regelnummer]
Dat hi wedersta onrecht,
 
En̄ niemene en dreighe langhe,
 
Noch en ghedoghe niet dat hanghe
 
Op sine ghenaden alle sake;
 
Hi doe we[der sek]erlike wrake,
6860[regelnummer]
Of men hem iet hevet mesdaen:
 
Sone salne nieman wederstaen.
 
Men seghet dat conincs waert
 
Met rechte selen gaen voorwaert.
 
Dit wederseghet Aupatrijs.
6865[regelnummer]
Dat donke mi in alre wijs
 
Dat donrecht sine es van der sake.
 
Hi seghet, dat lachter es selke wrake;
 
Maer die tornoy van minnen
 
En wilt recht no redene bekinnen;
6870[regelnummer]
Maer hi wille dat men wreke
 
En̄ nieman dorperlike en spreke.’
 
 
 
Doe sprac die coninc Aupatrijs:
 
‘Dat wondert mi in alre wijs
[pagina 289]
[p. 289]
 
Dat ghi segghet selke woort
6875[regelnummer]
En̄ si hier bat sijn ghehoort
 
Dan die mine vore onsen here.
 
Ghi penset wel luttel om sine ere.
 
Ghi seght al dat heme behaghet,
 
Si recht, si onrecht, wat soet draghet.
6880[regelnummer]
Cracht van rechte, dat es wel sijn;
 
Maer dats oppenbare in scijn:
 
Noch dore coninc noch dore grave,
 
No dore vrientscap noch dore have
 
En es onrecht recht noch recht onrecht.
6885[regelnummer]
Dat seidic, en̄ dat segghic echt.’
 
 
 
Maltan sprac: ‘Ic hore wonder.
 
Wel sere es hi der minnen sonder
 
En̄ luttel mint hi sinen here,
 
Mach hijt ghedoen bi eneghen kere,
6890[regelnummer]
Hine wreke sijns heren toren.
 
Alle die dit sien en̄ horen,
 
Si willen minen here ghehinghen,
 
Dat hi hem wreke van desen dinghen.’
 
- Doe sprac die coninc Aupatrijs:
6895[regelnummer]
‘Ic en ghehinghes neghere wijs,
 
Dies hi lachter hebben soude.
 
Hadde ic ghemocht, ic hadde Ernoude
 
Ghesleghen, eer hi wart ghevaen,
 
Minen here dien soudaen
6900[regelnummer]
In wraken: so waert ere;
[pagina 290]
[p. 290]
 
Maer nu en canic no min no mere
 
Hier in ghesien, no cleine no groot,
 
Dat hi verdient hevet der doot,
 
Want hi gherecht vonnesse seide
6905[regelnummer]
Na sijns selves wetentheide,
 
En̄ dat doen die coninghe loveden.
 
Ine sie hier neghenen also goeden
 
Riddere, neghenen [grave] nu,
 
Die aldaer, dat segghic u,
6910[regelnummer]
Dat ordeel hadde wederseit,
 
En̄ sinen pant daer vore gheleit,
 
Dat hine maken soude valsch.
 
Al sidi hier nu so ghemalsch
 
En̄ segghet al, dat ghi begheert
6915[regelnummer]
Te sinen commere, dat heme deert.’
 
 
 
Doe sprac die soudaen Margarijs
 
‘Mi donke, ic ben in alre wijs
 
Ghelijc den lamme, dat men sceert,
 
Dat heme twint no deel en weert;
6920[regelnummer]
Want ic u, coninc Aupatrijs,
 
Verdraghe dat ic enghere wijs
 
Te wraken comen en mach,
 
Dat ic beghere nacht en̄ dach;
 
Want alse men mi segghen sal
6925[regelnummer]
Recht ordeel, so beneemdijt al
 
En̄ seghter toe, te minen toorne,
[pagina 291]
[p. 291]
 
Dat mi pileec es te hoorne.’
 
- ‘Also van derre dinc
 
Wreket u, sprac die coninc,
6930[regelnummer]
Alse ghi moghet sonder scande.
 
Ghi mocht begheren selkerhande
 
Wrake, die u niet goet en ware.
 
Ghi moghet wreken, dats oppenbare;
 
Maer doet dat ordeel teersten wisen.
6935[regelnummer]
Dat sal men u te rechte prisen.
 
Nu verstaet mi noch een deel;
 
Dat segghic u over recht ordeel:
 
Doe Ernout was in siere ghewelt
 
In den wighe op dat velt,
6940[regelnummer]
Sonder wille van eneghen vliene,
 
Gaf Ernout daer oochsiene
 
Den coninc sijn sweert.
 
Daer met wart sijn lijf verweert,
 
Doe die coninc tsweert ontfinc.
6945[regelnummer]
Dat es ene scone dinc,
 
Dat hijs metten live ontgheet,
 
So wie die coninc selve weet.’
 
 
 
Doe die soudaen dit verstoet,
 
Wel sere verdroevet wart sijn moet.
6950[regelnummer]
Hi hiet Ernoude van Marberoen
 
Weder in ghevancnesse doen.
 
Dit was algader sine antwerde.
 
Sine oghen sloech hi op die erde.
[pagina 292]
[p. 292]
 
Dit sach Marcabers die grave.
6955[regelnummer]
Hi loech en̄ wart verhoghet daer ave,
 
En̄ hilt sijn spel met Aupatrise:
 
‘Her coninc,’ seit hi, ‘in welker wise
 
Houdi mi over losengier?
 
Dat willic wederstaen alhier,
6960[regelnummer]
En̄ sal u selven doen verstaen
 
Sake, die ghi hebt mesdaen
 
Meer dan alle die sijn hier.
 
Ernoudes sone Gautier,
 
Die ons jaghede en̄ scoffierde
6965[regelnummer]
En̄ ieghen u sint ioestierde,
 
Daer haddine wel onthouden,
 
Doe hi vore u lach in der moude[n].
 
Bi uwen wille quam hi danen.
 
Favele metten ghelen manen
6970[regelnummer]
Dien gavedi hem, dies hi te bat
 
Ontfaren soude van der stat.
 
Al sint dankede hi u des
 
Ane uwen neve Galades.
 
Nu soudi gherne sinen vader
6975[regelnummer]
Dlijf behouden: dats al gader
 
Dat ghi sterken wilt die minne.
 
Dat en prisic niet in minen sinne,
 
Dat ghi uwes heren viant mint.
 
Dat es oppenbare in u bekint,
6980[regelnummer]
Dat ghi een flattere sijt.
 
Ghi mint hen en̄ draghet ons nijt.’
[pagina 293]
[p. 293]
 
Dit was den coninc so grote ande,
 
Dat hi den grave voor sine tande
 
Wel nalike hadde ghesleghen doe;
6985[regelnummer]
Maer het bleef, ic segghe u hoe:
 
Die coninc pensede, dat die mate
 
Elken hoghen man wel sate.
 
Daer omme wilt hire ave helden.
 
‘Her grave,’ seit hi, ‘ic en can niet scelden;
6990[regelnummer]
Maer ghi seght van Gautiere;
 
Ghi tiet mi aen dat ic falgiere.
 
Dat wil ic hier wedersegghen.
 
Wildire ooc iet meer toe[l]egghen,
 
Ic sales u ghelove maken:
6995[regelnummer]
Dats waer, dat wi onderstaken
 
Ic en̄ Gautier, dat wi ioesteerden
 
En̄ die voete opwert keerden.
 
Dit en was door minne noch door spel.
 
Dat scinet noch ons beiden wel.
[pagina 294]
[p. 294]
7000[regelnummer]
Daer ghenasic van der doot;
 
Maer die steke was so groot,
 
Dat hi mi noch maket gram.
 
Ic sal u segghen wie dit quam:
 
Gautier brachte u ors, her grave,
7005[regelnummer]
Daer hadde hi u ghesteken ave
 
Bi den here in die valeie.
 
Hine duchte niet van enen eie
 
Noch u noch there, dat wetic wel.
 
Moreel was dapper en̄ snel
7010[regelnummer]
En̄ hi was wel op sine vaert.
 
Ic riep ane hem wel menech waert
 
En̄ bat al gader ombe ioesteeren.
 
Daer dedickene weder keren
 
Sere in sorghen van der doot.
7015[regelnummer]
Doe ghelovede ic heme al bloot,
 
Dat hi bleve onghevaen,
 
Op dat hi mochte dies ontstaen
 
Dat ickene niet en stake te doot.
 
Hi halp heme selven uter noot.
7020[regelnummer]
Daer omme gavic heme Favele,
 
Mijn goede ors, te sinen dele.
 
Van Galadesse minen neve
 
Seidi ooc ene andre heve.
[pagina 295]
[p. 295]
 
Ghi seght noch meer, dat al mijn doen
7025[regelnummer]
Met Ernoude van Marberoen
 
Al gader es flatteringhe.
 
Gheonneert werde hi, dies u ghehinghe!
 
Hine brenct u eer ten selven fine,
 
Als Ales uwen neve turkine.
7030[regelnummer]
Alesse dadi uten lande
 
Varen onder onse viande.
 
Noch salic u segghen meer
 
Enen quaden valscen keer,
 
Daer ghi u lijf verboret mede;
7035[regelnummer]
Want ghi braket gherechten vrede.
 
Dat es oppenbare in scine,
 
Doe ghi Ales uwen neve turkine
 
Doot sloech[t] in [on]gherechten campe.
 
Aldus voeredi te scampe
7040[regelnummer]
Heme en̄ ooc die messelgiere:
 
Ghi en̄ uwe hulpe volghet sciere
 
Buten bi ghemeinen rade.
 
Dit waren echter valsce dade,
 
Want die messelgiere beide
7045[regelnummer]
Waren in dies conincs gheleide,
 
Doe ghise beide asselgieret.
 
Dat ghise niet en affolieret
[pagina 296]
[p. 296]
 
Beide, dat was u wel leet.
 
Nu benic hier toe ghereet
7050[regelnummer]
En̄ wil[t] doen staen al na die wisen
 
Dat mijns heren manne wisen.
 
Dan seldi Ernoudes vergheten,
 
Daer ghi mi af hebt verweten,
 
Eest dat ghi en̄ ic allene
7055[regelnummer]
Versamenen int crijt ghemene.
 
Dies biedic hier minen pant.’
 
Die soudaen ontfinc te hant
 
Dies conincs pant van derre dinc.
 
Doe sette borghe die coninc,
7060[regelnummer]
Dat hi dies volcomen soude.
 
Marcabers spranc op wel houde,
 
Die van al sinen leden
 
Scone was en̄ wel besceden:
 
‘Here,’ seit hi, ‘nu ontfaet
7065[regelnummer]
Jeghen dese overdaet
 
Minen pant: ic salne maken
 
Loghenere van derre saken.
 
Dies biedic mijnen pant al hier.’
 
Hondert man stout ende fier
7070[regelnummer]
Si verborgheden hier ave
 
Marcaberse, den fellen grave.
 
 
 
Van desen campe was ghesciet
 
Harde na wel groot verdriet.
[pagina 297]
[p. 297]
 
Si wilden daer den grave slaen,
7075[regelnummer]
En hadde ghedaen die soudaen.
 
Hi sloech op dat volc met crachte,
 
Dat hijt doch te paise brachte.
 
‘Ic ben,’ seit hi, ‘een arminc,
 
Alse ic mi niet enegher dinc
7080[regelnummer]
Telivereren sal met u.
 
Dit es oppenbare nu,
 
Dat ghi mi daer in verwert
 
So langhe, dat ic ben verert.
 
Nu gaet wech allene ghi twee,
7085[regelnummer]
Die campvast sijt, ende nieman mee.
 
Ic sal noch met Ernoude dinghen
 
Na den rechte van desen dinghen,
 
So ic best mach en̄ can.’
 
Si ghinghen wech, en̄ hi began:
7090[regelnummer]
‘Ic ben,’ seit hi, ‘des benic vroet,
 
Met u ghemint wel luttelgoet;
 
Want mijn recht en mach niet voort
 
Comen, het es onghehoort
 
In mijn hof al nu te tiden.
7095[regelnummer]
Niemans en sal men vermiden
 
In vonnesse dat men seit;
 
Want het es die rechtechheit.
 
Coninc sal van conincs monde
[pagina 298]
[p. 298]
 
Sijn ghedoemet in alle stonde
7100[regelnummer]
En̄ grave van grave, dat es wet,
 
En̄ man van manne; dus eest gheset.
 
Maer ic was van Ernoude ghedoemt.
 
Mijn leven mach wel lichte sijn ghenoemt:
 
Vijf scilde, daer af was hi here;
7105[regelnummer]
Si .cm. ofte mere
 
Houden noch haer leen van mi.
 
Hi es goet riddre en̄ vri;
 
Maer des en ghinc hem niet an,
 
Dat hi op alsulken man,
7110[regelnummer]
Alse ic ben, ordeel wisen ghinc.
 
Ghi heren, seit hi, derre dinc
 
Es mijn lachter nu so groot,
 
Dat ic mi liever ware doot.’
 
 
 
Dese woort sprac die soudaen.
7115[regelnummer]
Vore al dat hof doe bleec wel saen,
 
Dat Aupatrijs die coninc vri
 
Daer en was no na no bi.
 
Si loveden alle dat hi dade
 
Algader bi sijns selves rade
7120[regelnummer]
Met Ernoude, dat hi ghebode;
 
Sonder allene der minnen bode,
 
Lucius, die nauwe treken
 
Wel van minnen conste spreken.
[pagina 299]
[p. 299]
 
Hi sprac erehande behaghelheide
7125[regelnummer]
Nochtan, maer alle hovesheide.
 
‘Here,’ seghet hi, ‘groten sin
 
En hebbic no meer no min,
 
Noch en wetic ooc van groten rade;
 
Maer ic segghe u wat ic dade,
7130[regelnummer]
Ware dese claghe mijn.
 
Dore alle die ghene, die hier sijn,
 
Noch dore domme no door vroede,
 
Noch in eneghen toren moede,
 
Wat so hi mi hadde ghedaen,
7135[regelnummer]
Dien man en hildic niet ghevaen
 
Enen dach, die mijn lief kint;
 
Sone dadic ooc, dien mijn lief mint.
 
Ic liete haren riddre wesen.
 
Nu weetti wel, si mint meer desen
7140[regelnummer]
Dan selke .xx., die hare bleven.
 
Dat hi hare niet en wart ghegheven
 
Al ghewapent, dats mi leet.
 
Die camp, die nu gheborghet steet,
 
Die ware al niet, dat segghic u.
7145[regelnummer]
Dat doe niet en was, dat si doch nu,
 
En̄ sinten hare op gherechte minne.
 
Dat radic u na minen sinne.’
 
 
 
Al die wile dat Lucius
[pagina 300]
[p. 300]
 
Dese tale sprac aldus,
7150[regelnummer]
So stont die soudaen en̄ loech:
 
Die tale ghinc na sijn ghevoech.
 
Hi dankes heme wel vriendelike:
 
‘Ghi hebt mi,’ seit hi, ‘sekerlike
 
Bat bevroet in alre wijs
7155[regelnummer]
Dan Marcabers ende Aupatrijs.
 
Nu hebben si desen camp ghenomen:
 
Hoe sal hi te poente comen,
 
So dat ment prise en̄ love?’
 
Daer toe sprac Mansnidere die grove,
7160[regelnummer]
Dat was een die vele conste:
 
‘Here,’ seiti, ‘het begonste
 
Vore u een twist bi groten rampe;
 
[Si twee beriepen hen ten campe],
 
So dat immer moet die een
7165[regelnummer]
Lachter hebben van dien tween,
 
Vroeder man dan ic en weert;
 
Want deen den andren begheert
 
Van derre saken in dat crijt.
 
Versamenen si, daer es die nijt
7170[regelnummer]
So groot, daer moet ghevochten sijn
 
Si recht, si onrecht, dats in scijn,
 
En̄ ghine moghes niet ghehinghen.
 
Nu doet op van desen dinghen;
 
Ghi hebt nu van andren saken
7175[regelnummer]
Haers te doene: men sal maken
 
Enen vrede sonder dach,
[pagina 301]
[p. 301]
 
Alse mens stade hebben mach
 
En̄ ghijt ghebiet, dat si volcomen
 
Den camp, die hier ave es ghenomen.’
 
 
7180[regelnummer]
Die soudaen sprac ghestade: ‘Si;
 
Doetse comen vore mi,
 
En̄ van Marberoen Ernoude.’
 
Si quamen alle, doe hi dit woude;
 
Maer Ernout was in sorghen groot:
7185[regelnummer]
Hi waende dordeel van der doot
 
Hebben. Wien wondert das
 
Dat hi doen in sorghen was?
 
So gherne so men die doot vliet!
 
Maurin sprac: ‘Ghi heren, siet,
7190[regelnummer]
Dat seghet mijn here die soudaen,
 
Dat ghijt in vreden dadet staen,
 
Desen camp, tote hijt begheert.’
 
Ernout was altoes verveert,
 
Eer men heme hiet dat hi voere
7195[regelnummer]
Quite en̄ vri te Melioere.
 
Dus wart hi Melioren ghesent.
 
Lucius hi dede tpresent
 
En̄ voer met hem te Chiefdoren waert.
 
Die soudaen voer met aen die vaert:
7200[regelnummer]
Hi wouse selve convoyieren.
 
Marcabers hi ghinc grongieren
 
Omme dese dinc; maer Aupatrijs
 
Verhogheder af in alre wijs.
[pagina 302]
[p. 302]
 
Doe sprac die soudaen Margarijs:
7205[regelnummer]
‘Ay, Lucius, in alre wijs
 
So doet mi dese bootscap wale.
 
Daer ghi moghet, daer scoont die tale,
 
Wanneer ghi hare ontbint
 
Twi dat Ernout was ghesint
7210[regelnummer]
Quite en̄ vri, en̄ al gheheel
 
Van hovescen woorden een groot deel.’
 
En̄ al dat heme scone dochte
 
En̄ best, dat ter minnen dochte.
 
Doe loet hi heme een groot saluut
7215[regelnummer]
Van fijnre herten al ute en̄ uut,
 
En̄ dit beval hi heme wel vaste.
 
In paise keerde hi sonder raste.
 
 
 
Ernout en̄ Lucius
 
Si voeren beide wech aldus.
7220[regelnummer]
Ernout was ute groter noot
 
Telivereert en̄ van der doot,
 
En̄ voer te Chiefdoren aldus.
 
Daer was Parthonopeus,
 
Die raet nam wat hi mochte doen
7225[regelnummer]
Omme Ernoude van Marberoen;
 
Maer alse hijs niet en wart bevroet,
 
Van rouwen was hi na verwoet.
 
Dat was sinen vrienden cont.
 
Si vielen alle ter selver stont
7230[regelnummer]
Met heme in den rouwe so groot,
[pagina 303]
[p. 303]
 
So dat si alle hadden noot
 
Dat si wel vertroost waren.
 
Binnen dien so quam ghevaren
 
Ernout en̄ Lucius,
7235[regelnummer]
Dat si in rouwen waren aldus.
 
Si beetten rechte vore dien casteel.
 
Ernout hi quam al gheheel
 
Ghewapent, alse hi bleef ghevaen.
 
Lucius hadde ane ghedaen
7240[regelnummer]
Rike cleder en̄ diere,
 
Wel ghemaket, na die maniere
 
Alse ten minnen bode behoort.
 
Aldus quamen si bat voort.
 
Maer teersten dat men Ernoude ghesach,
7245[regelnummer]
Doe en was daer engheen ghewach
 
Noch van rouwe noch van sere;
 
Maer hen wonderde harde sere,
 
Bi wat manieren die soudaen
 
Ernoude hadde laten gaen.
7250[regelnummer]
Doe saghen si voort ane
 
Van Luciuse die scone ghedane,
 
Sijn ghelaet en̄ sine maniere:
 
Sine parure si was so diere
 
En̄ wonderlike wel ghemaect;
7255[regelnummer]
So sere wel was hi gheraect
 
Dat hi was te meer besien.
 
Doe begonste hi met dien
 
Die boodscap, die hem was bevolen,
 
Maer die waerheit bleef verholen
[pagina 304]
[p. 304]
7260[regelnummer]
Van Ernoude, twi dat hi
 
Weder quam quite en̄ vri.
 
Doe sprac hi voort: ‘Hier es Ernout
 
Quite en̄ vri in u behout.
 
Hi hevet met ons wel cleine verdriet
7265[regelnummer]
Noch ghehadt; maer ine segghe u niet
 
Dat hi was al sonder vaer
 
Van sinen live; dats oppenbaer
 
Dat hem mijn here was wel gram.
 
Si recht, si onrecht, hoe soet quam,
7270[regelnummer]
Het was so groot dat ocsoen:
 
Het sceen wel dat hijt mochte doen
 
Wel met rechte; want sijn raet
 
Gaf heme orlof die mesdaet
 
So te wrekene, of hi woude,
7275[regelnummer]
Dat Ernout metten live ontgoude;
 
Maer hi en woudene doden niet
 
Omme ene dinc die was ghesciet;
 
Dat was dat hine selve vinc
 
Op tfelt en̄ sijn sweert ontfinc.
7280[regelnummer]
Dat behilt Ernoude tleven:
 
Daer omme wart hi u ghegheven
 
Quite en̄ vri in alre wijs.
 
Dat vonnesse gaf Aupatrijs.
 
Bi sinen rade quam hi danen.
7285[regelnummer]
Nu en dorvedi niet wanen
 
Dattene u mijn here ghevet
 
Dore eneghe vrese, die hi hevet
 
Van sinen halven ofte van u.
[pagina 305]
[p. 305]
 
Vore uwe man ghevic u nu
7290[regelnummer]
Ernoude met groten vlite
 
Van mijns heren halven quite,
 
En̄ alse sinen dootviant
 
Ontsekerickene weder thant.’
 
 
 
Ernout sprac die eerste tale:
7295[regelnummer]
‘Dies ghevic mi sculdech wale:
 
Met rechte haet mi die soudaen,
 
Want heme so hebbic quaet ghedaen
 
En̄ sal noch doen al mine macht.
 
Hi blameert dach en̄ nacht
7300[regelnummer]
Dat vonnesse van dien tornoye.
 
[H]et ant mi so dat ic verdoye.
 
Sonder smeken en̄ salven
 
Seght hem van mijns heren halven
 
Dat dat ordeel es gherecht.
7305[regelnummer]
Wille hijt maken ongherecht,
 
Dat moet hi doen immer allene
 
Jeghen minen here ghemene
 
Op enen dach; en̄ wille hi dan
 
Setten enen andren man
7310[regelnummer]
Vore hem, so settet mijn here mi.
 
Bi derre saken so mach hi
 
In paise laten sine liede
[pagina 306]
[p. 306]
 
En̄ alle sine maisenide.
 
Wilt hi recht, hi sal recht sien;
7315[regelnummer]
En̄ wille hijs niet, so moete ghescien
 
Hem, alst wel met rechte doet,
 
Die onrecht iaghet, en̄ recht ghemoet.
 
God hi moeter recht op seinen.
 
Dat ontsekert mi alleinen.’
 
 
7320[regelnummer]
Doe Parthonopeus dese woort
 
Van Ernouts halven hadde ghehoort,
 
Doe loech hi, dies Ernout so saen
 
Die antwerde hadde ghedaen
 
Sonder raet, met corter sprake,
7325[regelnummer]
So wel te poente van derre sake;
[pagina 307]
[p. 307]
 
Want sijn herte sonder scamp
 
Boven al begheerde den camp.
 
 
 
Doe sprac die scone Lucius:
 
‘Ernout hevet gheseghet aldus,
7330[regelnummer]
So ic versta, dat donket mi,
 
Dat daer haetscap ane si.
 
Dat es dinc dat mi niet ane en gaet,
 
Noch miere bootscap en bestaet;
 
Noch ic en sal u twint van desen
7335[regelnummer]
Antwerden noch bode wesen.
 
Maer sendet hem enen andren bode,
 
Sprac Lucius der minnen bode,
 
Ic sal varen, blijft ghesont.’
 
Doe sprac te hem ter selver stont
7340[regelnummer]
Parthonopeus wel scone waert:
 
‘Ghi selt ons versten dese vaert
 
Tavontmeer, her Lucius:
 
Hoe soudewi moghen sceden aldus?
 
Van mi en seldi noch niet keren:
7345[regelnummer]
Ghi selt u met ons aquiteren
 
Desen avont en̄ nu
 
Wel vriendelike, en̄ wi met u.
 
Marghen lovic dat ghi vaert.
[pagina 308]
[p. 308]
 
Ernout, seit hi, nu bewaert
7350[regelnummer]
Luciuse tavontmeere;
 
Doet heme werdecheit en̄ ere
 
Na uwe macht.’ Doe sprac Ernout:
 
‘Mijn spel es donker en̄ cout;
 
Van miere feesten was hi sat,
7355[regelnummer]
Eer hi hier quam, ic segghe u dat.
 
Lucius es so iolijs,
 
Doet wel om uwes selves prijs,
 
En̄ doetene met miere vrouwen.
 
Daer mach hi ieghen die ioncfrouwen
7360[regelnummer]
Spreken: dat es bat sijn wille.
 
Nu gheve hem God lude en̄ stille
 
Selke minne, en̄ die so fier,
 
Dat hi met ons blive hier.
 
Of God wilt, het sal ooc ghescien
7365[regelnummer]
Dat selke die hi daer sal sien....’
 
 
 
Lucius hi sweech al stille;
 
Maer sijn herte met goeden wille
 
Dankes hem dat hi die tale
 
Na sinen wille sprac so wale;
7370[regelnummer]
Want hi minnet boven al
 
Dat hi Melioren spreken sal.
 
Doe ghinc Ernout van Marberoen
 
En̄ dede hem uten wapenen doen.
 
Die coninc Parthonopeus
[pagina 309]
[p. 309]
7375[regelnummer]
Verhoghede hem, dies Lucius
 
Hem te bat verhoghen soude.
 
Alijs vraghede dat hi woude,
 
Maer niet een twint om sinen vader.
 
Lucius vertrac al gader
7380[regelnummer]
Van Marcabersse, van Aupatrise,
 
Haren camp, en̄ al die wise,
 
En̄ hoe die camp in versten stoet.
 
Si togheden alle bliden moet:
 
Si waren alle met heme vroe
7385[regelnummer]
En̄ Lucius met hen alsoe;
 
Maer na dat eten spraken stille
 
Lucius en̄ die keiserinne.
 
 
 
‘Saluut en̄ gherechte minne
 
Ontbiet u met ghestaden sinne
7390[regelnummer]
Die ghetrouwste, die nu levet
 
Ofte dien erderike binnen hevet.
 
Sint dat hi u eersten sach,
[pagina 310]
[p. 310]
 
Sone was no nacht no dach
 
Die wile, dat hi uwes vergat
7395[regelnummer]
Van ure minnen; ie lanc so bat
 
So es altoes uwe minne
 
Ghestadelike in sinen sinne.
 
Dat es oppenbare nu
 
Dat hi u mint: hi sindet u
7400[regelnummer]
Quite en̄ vri van alre noot
 
Den ghenen, dien hi haet ter doot.
 
Omme dat hi weet dat ghine mint,
 
So hevet hi den raet ontwent
 
Die[n] heme gaven sine man,
7405[regelnummer]
Daer al sine ere leghet an.
 
So vele betrouwet hi hem in u,
 
Dat hi u Ernoude hevet nu
 
Ghesent op gherechte minne.
 
Hi bidt met herten en̄ met sinne
7410[regelnummer]
Dat ghine ontfaet, en̄ hebt dat lief
 
Dat hi u minne en̄ si u lief.’
 
 
 
Si sprac: ‘Ic weet hem groten danc
 
Van dien presente sonder wanc;
 
Maer dies en seldi niet verstaen
7415[regelnummer]
Dat ickene op minne sal onfaen.
 
Men soude mi houden over dul
 
En̄ van dorperheiden vul,
 
En̄ daer toe over uten sinne,
 
Ontfinghic enechs mans minne;
[pagina 311]
[p. 311]
7420[regelnummer]
So scone es Parthonopeus.
 
Dat segghic u, her Lucius,
 
[H]et es dulheit groot, dies sijt ghewes,
 
Dat hi van mi in hopen es.’
 
 
 
Lucius antwerde hare:
7425[regelnummer]
‘Dat kint hi wel oppenbare,
 
Dat noyt Parthonopeus ghelike
 
En wart ghesien in erderike;
 
Maer hi sal bliven uten sinne
 
Om u, ghine doetene daer inne.
7430[regelnummer]
So hi meer om u verswijnt
 
En̄ ieghen recht hem selven pijnt,
 
Te meerren loon soudijs hem doen.
 
Hoe mochte hi meer dore u ghedoen
 
Dan verliesen sinen sin
7435[regelnummer]
En̄ al sine macht? en̄ niet [te] min
 
Hevet hi ghepijnt en̄ [moet] pinen doen.
 
Den dienst en mochte niet voldoen
 
Nieman, die levet onder die sonne,
 
Dat hi met dienste u ghewonne.
7440[regelnummer]
Dit kint hi wel vore alle dinc;
[pagina 312]
[p. 312]
 
Maer nu hopet die arminc
 
Dat u sijns wenens en̄ sijns carmen
 
Bi ure ghenaden sal ontfarmen.
 
[H]en es in al die werelt steen
7445[regelnummer]
Van so harden aerde engheen,
 
Verstonde hi sijn grote leit,
 
Sijn groot vernoy, daer hi in leit,
 
Hadde hi sin, hi soude hem helpen
 
En̄ sine quale stelpen.
7450[regelnummer]
[H]en es enghene zee so stuur,
 
Noch so dulle no so suur,
 
Verstonde si wel wat hi sprake,
 
Sine voerdene met ghemake
 
Sonder scep, daer hi woude.
7455[regelnummer]
[H]en es beeste in den woude,
 
Noch serpent so putertiere,
 
Mocht verkinnen die maniere
 
Van siere qualen, [h]en worde hem saen
 
Omoedech en̄ onderdaen.
7460[regelnummer]
Nu leghet ane u lude en̄ stille
 
Sijn ghepens en̄ al sijn wille.
 
Wanneer hi indelike
 
Comen can in erderike,
[pagina 313]
[p. 313]
 
Daer scinet wel sine caytivecheit:
7465[regelnummer]
Luttel goets en̄ groot leit
 
Hevet hi dan, dat hi heme doet,
 
En̄ dan hevet hijt weder goet,
 
So goet, men macht volprisen niet.
 
Siere herten dunct dat hi siet
7470[regelnummer]
U oghen claer en̄ uwen mont,
 
U kele wit en̄ ront,
 
U hande wit, u vinghere recht,
 
U arme lanc en̄ slecht
 
En̄ al u lijf bequamelike.
7475[regelnummer]
So sucht hi dan wel so[e]telike;
 
Maer alse hem dan doet verstaen
 
Sijn herte, dat ghi sijt bevaen
 
Te hemwert al in toren moede,
 
Cume blivet, hine verwoede.
7480[regelnummer]
So sere wert hi dan te stoort:
 
Al dat hi siet en̄ hoort,
 
Dat vloeket hi en̄ vermaledijt,
 
Op heme selven draghet hi nijt,
 
Dat hi noyt wart gheboren.
7485[regelnummer]
So ontfarmelike es sijn toren
 
En̄ so groot, dat dunket mie,
 
Dat hi stervet, daer ic toe sie;
 
Want hi en roepet man enghenen
 
Te derre noot dan mi allene.
7490[regelnummer]
Ic troostene, hine achtes niet:
 
Mi dunct dat hi en hoort noch en siet.
[pagina 314]
[p. 314]
 
Maer alse hi dus hevet gheleghen
 
Keren, winden, en̄ hem versleghen,
 
So sprinct hi op en̄ besiet die stat
7495[regelnummer]
Daer hi lach en̄ daer hi sat,
 
En̄ vermaledi[jt]se dan,
 
Dies hi daer selc ghepens ghewan.
 
Dus comt hi in heme selven weder;
 
Dan gheet hi elre sitten neder
7500[regelnummer]
En̄ scrivet in derde ofte in steen
 
Ofte in hout (heme es al een);
 
Maer eer hi gheet van diere stat,
 
So besiet hi..., en̄ wat?
 
Die scrift, die al van ure minnen
7505[regelnummer]
Spreket in wel meneghen sinnen.
 
Daer steet Miel en̄ daer steet yor
 
En̄ dan tegadere Melior.
 
Miel, dats honech, yor, dats gout.
 
Alse men dese te gadere vout,
7510[regelnummer]
Honech en̄ gout, so es u name
 
Melior. Hens so bequame
 
So honech en̄ gout.
 
Dat staet daer harde menechfout:
 
Melior, en̄ dan merci,
7515[regelnummer]
En̄ .c. werven remerci.
 
Dus trect hi uwen name voort
 
In walsch en̄ in latine woort;
 
Want melior dats latijn.
 
Hoe mochte beter name sijn?
[pagina 315]
[p. 315]
7520[regelnummer]
Melior dats in onse sprake
 
Dat betere van alre sake.
 
So spelt dan Melior int leste
 
Van allen beteren dalre beste
 
Dus scrivet die caitijf al in een
7525[regelnummer]
Uwen name in hout, in steen
 
Melior, melior die goede.
 
Met tranen ofte met sinen bloede
 
So scrivet hi die letteren dan al.
 
Hi wanet dats u ontfarmen sal
7530[regelnummer]
Siere martelien, siere noot,
 
Die hi doghet alte groot.’
 
 
 
‘Dat kinnic wale,’ sprac die vrouwe,
 
‘Hine dreghet niet minne sonder rouwe;
 
Maer al ware die rouwe so swaer,
7535[regelnummer]
Dat heme naghele ende haer
 
Ghevallen ware[n] van dien leide,
 
En̄ men hem nochtan seide
 
Den besten, die in die werelt levet
 
En̄ ridders name hevet,
7540[regelnummer]
Dat al en mochte niet ghedoen
 
Dat ic met rechte soude mesdoen
 
Minen here, minen man,
 
Die twee werf mine minne wan:
 
Die eerste werf met groter qualen,
7545[regelnummer]
Doe ic hem van altemalen
[pagina 316]
[p. 316]
 
Mine minne hadde ontseit,
 
En̄ ander werven doghedi leit
 
In dien tornoye, dien hi verwan
 
Dore minen wille, daer hi mi wan.
7550[regelnummer]
Die soudaen hevet ooc een lief:
 
Dat soude hi hebben alte lief
 
En̄ minnen alse sijns selves lijf.
 
Men weet so scone een wijf
 
Enghene noch so vroet van sinne.
7555[regelnummer]
Si es edele coninghinne
 
Van Amasone, der vrouwen lant,
 
Dat staet algader in hare hant.
 
Nu late [hi] mi, ende minne hare;
 
En doet hijs niet, dats oppenbare,
7560[regelnummer]
Dat hi mi onlanghe minnen soude
 
En̄ verwerpen alse houde,
 
Ofte noch eer, dan hi hare dede;
 
Want ic en quam noyt in diere stede,
 
Daer ic scoonre creature
7565[regelnummer]
Met oghen sach na wives figure.
 
Ic kinse wel, so doet si mi.
 
Dore enghene dinc die si,
 
Sone dadic hare onrecht
 
Noch el enghere. Nu doe recht
[pagina 317]
[p. 317]
7570[regelnummer]
Die soudaen, en̄ minne hare.
 
Dat es die waerheit oppenbare:
 
[H]en es coninc in al erderike
 
Noch so scone noch so rike,
 
Die di[e] vrouwe mochte ghewinnen,
7575[regelnummer]
Hine moch[t]se wel met eren minnen.’
 
 
 
‘Vrouwe,’ seit hi, Lucius,
 
‘Ghi antwert vro[e]delike aldus;
 
Maer sachter woorde sijn hier breke,
 
Na dien dat ic van minnen spreke,
7580[regelnummer]
En̄ ghi selve wale kent
 
Dat minne hatet castiment;
 
Ghi leret heme, wat hi soude doen.
 
Ghi seght hem wel, mochte hijt doen.
 
Nu latet u castien wesen
7585[regelnummer]
En̄ antwert sinen wille van desen;
 
Want minne hetet en̄ ghebiet
 
Dat ene dinc, die niet en diet,
 
Dat mense wille wederstaen.
 
Dus es verwonnen die soudaen
7590[regelnummer]
En̄ es ane u ghestade bleven.
 
Nu en mach hi niet begheven
 
U, al soude hire omme sterven
 
.M., .cm. werven.
 
Dat willic proeven en̄ toghen,
7595[regelnummer]
Dat minne vallet dore die oghen
 
In dat herte wel heimelike.
[pagina 318]
[p. 318]
 
So doetse ooc al die ghelike
 
Dore die oren en̄ blivet daer in.
 
Daer groyet si en̄ verteret den sin.
7600[regelnummer]
Dan versament si in een
 
Twee herten harder dan een steen.
 
Aldus doet si in enen wille
 
Twee menscen wesen, daer si wille
 
En̄ daer si mach: dat es hare aert.
7605[regelnummer]
Alle dinc hevet si onwaert
 
En̄ al eest met hare onghehoort,
 
Sonder dat te hare behoort.
 
Nu sidi al sijn toeverlaet.
 
Ghi sijt, daer sijn goetdoen ane staet,
7610[regelnummer]
Beide leven en̄ sterven,
 
Sijn raet, sijn wille, sijn bederven.
 
Ghi sijt die havene als en̄ als
 
Sijns vernoys en̄ sijns ghevals.
 
Bi u moet hi uter noot
7615[regelnummer]
Comen, ofte bliven doot;
 
Bi uwen rade moet hi ghenesen,
 
Ofte emmermeer in qualen wesen.
 
Dat hevet hi van u ontfaen.
 
U minne viel in dien soudaen
7620[regelnummer]
Doe heme die niemare quam te voren
 
Van dien tornoye: daer ghinc dore doren
 
Eerstewerven uwe minne.
[pagina 319]
[p. 319]
 
Anderwerf viel si daer inne
 
Dore die oghen, doe hi daer sach
7625[regelnummer]
Die scoonheit, die ane u lach.
 
Nu hevet hi ghesent ane u
 
Te biddene; falgiert hi nu,
 
Sone gheneset hi nemmermee,
 
So blivet hi in die sture zee
7630[regelnummer]
Met alre droefheiden ghemene,
 
[H]en es havene enghene.
 
Maer hadse bi naturen sin,
 
Dat sine liete meer no min
 
Met pinen in die zee,
7635[regelnummer]
Si soude hem doch sijn meeste wee
 
Mindren en̄ behouden tlijf,
 
En̄ bringhen dien caytijf
 
Te lande behouden enegher wijs;
 
En̄ ghi, mijn vrouwe, wat segdijs,
7640[regelnummer]
Na dien dat men gheseghet hevet
 
Dat ghi die beste sijt die levet?’
 
 
 
‘Lucius,’ seghet si, Melior,
 
‘Omme al te hebbene dien tresor,
 
Dien die werelt hevet binnen,
7645[regelnummer]
En̄ al mochtic al daer mede ghewinnen
 
Dat water en̄ erde hevet,
 
Daer grote rijcheit ane leghet,
 
Noch dore neghene ioesterie[n],
 
Noch dore neghenes mans vrie[n],
[pagina 320]
[p. 320]
7650[regelnummer]
Noch dore carmen noch door spreken,
 
Noch dore scoonheit, die doet breken
 
Der liede herte, noch door minne,
 
Die meester es van allen sinne -
 
Dit al en mochte niet volbringhen,
7655[regelnummer]
Dat ic mi in enghenen dinghen
 
Verdorperen soude ieghen hem,
 
Dies ic met rechte al eighen bem.
 
Die soudaen wanet dies hi en darf.
 
Daer af comt hem menech warf
7660[regelnummer]
Groot vernoy; ooc deret hem sere
 
Dat ic ghelove ane Onsen Here
 
En̄ hi sottie [volght] en̄ onwet:
 
Dat deret heme ie lanc so bet.
 
Men seghet ooc, dat wesen moet
7665[regelnummer]
Scone vrouwe met rechte goet.
 
Daer ute en willic mi niet keren.
 
Alle die doghede mines heren,
 
Die ane hem sijn, en̄ ic wel kinne,
 
Gavic den soudaen mine minne,
7670[regelnummer]
Dats edelheit, ontfarmecheit,
 
Stoutheit en̄ hovescheit,
 
Ridderscap, omoedecheit,
 
Sin en̄ mate en̄ miltheit,
[pagina 321]
[p. 321]
 
Prijs en̄ ere, suver ghedachte,
7675[regelnummer]
[Hadde ic miskent eer ict volbrachte];
 
Hier boven sine scoonheit,
 
Die al dat ic hebbe gheseit
 
Veredelt; maer God Onse Here
 
Hi behout mi in mine ere
7680[regelnummer]
En̄ emmer sal bi siere ghenaden!
 
Noch hevet hi mi wel beraden
 
Jeghen meneghen viant,
 
Die[n] die soudaen brachte in tlant.
 
Hine mint mi niet, dat wetic wale,
7685[regelnummer]
So sere, so ghi vertrect die tale;
 
Maer ghi mint[en], alst hier wel scinet:
 
Ghi maket mi hem so sere ghepinet,
 
Na uwe macht, met ure tale!
 
So dedi sine bootscap wale,
7690[regelnummer]
Dat herte es u die waerheit fijn;
 
Dat horen daer ave dat es scijn.
 
E[e]st waer, en̄ hi mi dus sere
 
Begheerde, so sidi uten kere,
 
Dat ghine noyt van desen dinghen
7695[regelnummer]
Bi uwen rade en const bringhen.
 
Maer het es menechs mans sede
 
Dat hi gherne volghet mede
 
Diere sotheit, die sijn here begheert;
 
Dies hi die sotheit niet en weert.
7700[regelnummer]
Daer omme wanet hi te mere
[pagina 322]
[p. 322]
 
Ghemint sijn met sinen here
 
En̄ wesen al sijn sonderling.
 
Bi aldus ghedaenre dinc
 
So brinct hi sinen here ter doot.
7705[regelnummer]
Bi Gode, hi doet felheit groot,
 
Die dus ghedane dinc begheert
 
Van sinen here en̄ niet en weert.
 
Dit es bi u dat hi dus vaert
 
Omme dies ghi noyt dieghene en waert,
7710[regelnummer]
Dat ghine nie van enen woorde
 
En wederseit, alse daer toe hoorde.’
 
 
 
Doe sweech die vrouwe, die keiserinne.
 
Lucius seide sinen wille;
 
Maer hi liet die eerste sprake
7715[regelnummer]
Bliven al van derre sake,
 
En̄ hilt heme ane dat leste woort;
 
Want hi el niet en hadde ghehoort
 
Dat te siere baten ghinc.
 
Hare hant hi in de sine bevinc
7720[regelnummer]
En̄ strekese en̄ seide: ‘Vrouwe,
 
[H]et wert ghedaen, sem mine trouwe.
 
Nu segghet mi wat ende hoe
 
Dat ghi begheert dat ic doe,
 
En̄ wat ic segghe minen heere,
7725[regelnummer]
So dat ons here weder keere.’
[pagina 323]
[p. 323]
 
Die keiserinne antwerde saen:
 
‘Uwen here dien soudaen
 
So duchtewi utermaten clene;
 
Maer ic woude ieghen hem allene
7730[regelnummer]
Wel spreken een goet stic;
 
Ic soude heme doen verstaen, wanic,
 
Sine valscheit, die hi iaghet,
 
Den dullen hope, dien hi draghet;
 
Dies doet hem af, eer hi verdoort.
7735[regelnummer]
Maer ic en weet hoe ic een woort
 
Jeghen heme ghespreken mochte,
 
[H]en gheviele dat hi sochte
 
Enen vrede, en̄ binnen dien
 
So mochte hi mi wel comen sien
7740[regelnummer]
En̄ spreken selve, ic segghe u twi:
 
Mijn here en es niet altoes bi mi.’
 
 
 
‘Vrouwe, groten danc’, sprac Lucius:
 
‘Wi selent gherne doen aldus.
 
Uwen orlof, ic wille varen.’
7745[regelnummer]
Dien ioncfrouwen, die daer waren,
 
En hilt hi daer enghene sprake;
 
No weder Persijs no Urake
 
En daden hem ooc dachcortinghe.
 
Van siere bootscap sonderlinghe
7750[regelnummer]
Was hi so wel te ghemake,
 
Hine achte el op ghene sake
[pagina 324]
[p. 324]
 
Dan op die, en̄ sciet also
 
Van Parthonopeus blide en̄ vro
 
En̄ al met groter hovescheiden.
7755[regelnummer]
Anceloot, hi voer gheleiden
 
Luciusse den here so bi
 
Dat sijt versaghen. Doe scieden si.
 
 
 
Die droeve soudaen, die[n] al vervaert,
 
Hi droech altoes te Chiefdoren waert
7760[regelnummer]
Sine oghen; maer alse hi vernam,
 
Dat Lucius lagchende quam,
 
Sijn rouwe wart al bliscap doe.
 
So blide wart die soudaen doe,
 
Dat hi sijn ere en̄ sijn ghelaet
7765[regelnummer]
Een deel verloos; na dien dat staet,
 
So hadde gheweest sine ere dat,
 
Dat hi ghebeit hadde op die stat
 
En̄ met sinne ghesproken daertoe;
 
[H]en behoort enghenen coninc toe
7770[regelnummer]
Dat hi lopen en̄ springhen sal.
 
[H]et ghinc daer uter eren al:
 
Dat minne gheboot, dies moet hi pleghen.
 
Hi spranc op, en̄ liep hem ieghen
 
En̄ custene in corter stont
7775[regelnummer]
Hondert werf ane sinen mont,
 
Daer toe oghen en̄ hals,
 
So dat men sach als en̄ als
 
Dat hi risede, die soudaen.
 
Wie soude dat hebben ghedaen,
[pagina 325]
[p. 325]
7780[regelnummer]
Enen man ghelijc een wijf
 
Te cussene, hine ware caytijf,
 
Van sinen sinne, en̄ al verwonnen?
 
Lucius, hi hadde begonnen
 
Die tale met corten woorde.
7785[regelnummer]
Teerst dat die soudaen verhoorde
 
Lucium den vrede nomen,
 
En̄ dat spreken, en̄ dat comen,
 
Doe wart hi blide en̄ lovede al.
 
Met haesten hiet hi en̄ beval
7790[regelnummer]
Lucium, dat hi den vrede
 
Van sinen halven vaste stede.
 
Dies gaf hi heme sijns selves macht.
 
Luttel sliep hi in die nacht;
 
Hi weckede Lucium betide,
7795[regelnummer]
Dat hi op sta en̄ ride
 
Die morghenstonde te Chiefdoren waert,
 
Eer heme die hitte bename die vaert.
 
Maer die sonne, door welke[r] hitte
 
Dat die soudaen dede ditte
7800[regelnummer]
Dat Lucius voer also vroe,
 
Die sceen hem achter therte toe.
 
Ene andre sonne es aen den trone;
[pagina 326]
[p. 326]
 
Die scinet van buten scone.
 
Van buten doet si hare macht.
7805[regelnummer]
Si toghet ons dach en̄ nacht,
 
Hemel, erde, lucht, zee,
 
Bloemen, vrocht, haghel en̄ snee
 
Maer die sonne, daer ic af seide,
 
Si rust en̄ hout in arbeide
7810[regelnummer]
Die werelt al sonder verbliden.
 
Si hout en̄ hevet in balgiden
 
Met ghewelt man en̄ wijf
 
En̄ al dat hevet sin ende lijf.
 
 
 
Der minnen bode Lucius
7815[regelnummer]
Hi voer van sinen here aldus
 
Te Chiefdoren wert; daer quam hi vroe.
 
Parthonopeus was al doe
 
Buten comen in een proyeel
 
Met sinen vrienden voor dien casteel
7820[regelnummer]
Omme raet te nemene van dien vrede.
 
Daer si saten op die stede,
 
Saghen si Luciuse beten.
 
Dien coninc waren naest gheseten
 
Gaudijn en̄ Ernout van Marberoen,
7825[regelnummer]
Anceloot en̄ Marcioen,
 
Gautier, Ales en̄ Alijs.
 
Binnen dien quam Lucius
 
Vore Parthonopeus en̄ sprac met staden
[pagina 327]
[p. 327]
 
Die bootscap, die heme was gheladen.
 
 
7830[regelnummer]
‘Here,’ seit hi, ‘dat seghet mijn here,
 
Dat hi te rechte belghet sere
 
Op u, en̄ ghevet u dat te kinne;
 
En̄ omme sijn recht op u te winne
 
So es hi comen tote here,
7835[regelnummer]
En̄ hevet bracht een scone here.
 
Hi nes niet comen stolinghe,
 
No sonder langhe sekeringhe.
 
Dats u wel cont, doe Melioer
 
U wart ghewijst en̄ hi wech voer,
7840[regelnummer]
Dat hi u allen pays ontseide;
 
Want hi op die stede seide
 
Dat hi hem noch wreken soude.
 
Nu gheet dan met onrechter scoude
 
Die niemare, dat ghi sijt
7845[regelnummer]
Stolinghe bestaen; want ghi in tijt
 
Sijn comen wistet hier te voren.
 
Men seit, wi waren alle verloren,
 
Haddi van ons iet gheweten
 
Te voren, eer ghi wert beseten.
7850[regelnummer]
Dit doet men minen here verstaen.
 
Hine wilt u stolinghe niet bestaen
 
Nemmermeer, noch nie en dede.
 
Hi sent u .xl. daghe vrede,
[pagina 328]
[p. 328]
 
Dat ghi u wale moghet versien.
7855[regelnummer]
Men sal legghen binnen dien
 
Ene vriendelike sprake.
 
Mach men dan van alre sake
 
Te payse bringhen wel u tween,
 
Dat si te goede; ofte neen,
7860[regelnummer]
Si also alst wesen mach,
 
[H]et wert becort op enen dach.
 
Aldus en werdi niet bestaen
 
Stolinghe van dien soudaen.
 
Aldus moet emmer sijn deen
7865[regelnummer]
Ghescoffirt van u tween.
 
Dit es dende,’ sprac Lucius.
 
Doe antwerde Parthonopeus:
 
 
 
‘So wien so onrecht donket goet,
 
Hi achtet luttel wat hi doet;
7870[regelnummer]
Maer we[e]t dat wel, ic noch die mine
 
Wine dadens noyt pine
 
Hem te werpen in niemare,
 
Dat hi stolinghe comen ware.
[pagina 329]
[p. 329]
 
Elc mach sinen viant scaden
7875[regelnummer]
Wel met eren in allen daden,
 
Sonder allene met verraetnisse.
 
Ic en wille niet dat hi ghemisse:
 
Begheert hi vrede, [hi] hebbe vrede;
 
Dies willic gherne volghen mede
7880[regelnummer]
Dat wi vollen pays maken.
 
Eest dan vrede van allen saken,
 
Sone vernoye niemenne nu
 
Dat ghi hier comet en̄ wi tote u.’
 
 
 
Doe die soudaen hadde verstaen
7885[regelnummer]
Sekeringhe sonder waen
 
Dat heme Lucius niet en looch
 
Van enen woorde noch en bedrooch,
 
Dat was hem van den ghenen gnoech
 
En̄ ghinc so wel na sijn ghevoech
7890[regelnummer]
Dat hi een deel van siere minnen
 
Wart verhoghet in therte binnen.
 
Hi haeste hem met al desen.
 
‘Ay,’ penst hi, ‘[h]et sal vrede wesen.
 
Dats alle minen mannen leet.
7895[regelnummer]
Hoe saltu dan, na dien dat steet,
 
Den raet ghedoen met eneghen dinghen,
 
Dat si desen vrede ghehinghen?’
 
Wel menechsins liep sine ghedochte,
[pagina 330]
[p. 330]
 
Hoe hi dat volbringhen mochte.
7900[regelnummer]
Met dien ontboot hi sine man.
 
Si quamen, en̄ hi sprac hen an
 
Met wel groter reinardien.
 
Hi proevese met smekerien:
 
‘Ghi heren,’ seit hi, ‘nu verstaet,
7905[regelnummer]
Ghi sijt al mijn toeverlaet,
 
Mijn heimelike raet en̄ mine ioye,
 
Mijn ere, dat icker bi vervroye,
 
Mijn vercoeveren, mijn ghestaen
 
En̄ mijn socors sonder waen.
7910[regelnummer]
We[e]t dat wel, na dien dat staet,
 
Dat ic sonder uwen raet
 
Enghene dinc en sal bestaen,
 
Waer so iemanne dreghet sijn waen.
 
Dats waer, ic hebbe ghesint daer binnen,
7915[regelnummer]
Om dat ic woude hare wet kinnen,
 
So hebbic hare ewe doen coren,
 
Hoe en̄ waer toe, dat moghedi horen.
 
Eest u wille, [h]et moet ghescien;
 
En es hijs niet, ic ben in dien
7920[regelnummer]
Dat ic sal volghen uwen rade
 
In allen tijt vroech en̄ spade.
 
Daer ute en werdic niet ghekeert.
 
Ic was tonrechte gheiugeert.
 
Dat we[e]tti wel, en̄ van wat saken.
[pagina 331]
[p. 331]
7925[regelnummer]
Nu sidi alle mi te wraken
 
Comen hier: ic weets u danc.
 
Nu willic u al sonder wanc
 
Doen verstaen al dat ic weet,
 
En̄ hoet met hen daer binnen steet.
7930[regelnummer]
Si namen gherne langhen vrede,
 
Ic wane op selke behindechede
 
Dat si hen willen wel versien.
 
En̄ mach hen dit iet ghescien,
 
So sal Ernout dien casteel
7935[regelnummer]
Met sinen sonen, en̄ een deel
 
Met andren lieden [ooc], besetten.
 
Jeghen ons so sal hem setten
 
Parthonopeus en̄ Gaudijn;
 
Maer dese selen buten sijn.
7940[regelnummer]
Ales, die ons begaf, es daer;
 
Maer hine mochtes niet, dats waer.
 
Parthonopeus sal ons toe riden
 
Nacht en̄ dach, in allen tiden.
 
Aldus en selewi niet gheparen.
[pagina 332]
[p. 332]
7945[regelnummer]
Gaudijn sal dat here bewaren
 
En̄ si selen [hem] immer toe
 
Sterken. Wat ics ghedoe,
 
Wine moghen nemmeer liede ghewinnen.
 
Wanneer si dan bekinnen
7950[regelnummer]
Dat si ons gheweldech sijn,
 
Dat wert ons oppenbare in scijn,
 
Si selen ons doen groten vaer.
 
Dan wert ons die battalge swaer:
 
[H]et sal ons te meskieve vergaen.
7955[regelnummer]
Doe men mi dit dede verstaen,
 
So woudic ondervinden bat.
 
Ic sinde Luciuse op dat
 
Daer binnen, dat hijt ondersochte.
 
Doe quam hi weder, en̄ brochte
7960[regelnummer]
Van haren halven ene bede,
 
Dat si begheerden .xl. daghe vrede.
 
Dat seide hi mi, en̄ ander saken,
 
Waer bi dat hi wale soude maken
 
Vollen pays te minen eren.
7965[regelnummer]
Binnen dien nu raet, ghi heren:
 
Ic wille wel, sprac die soudaen,
 
Dore uwen raet dies mijns af gaen.’
 
 
 
Dus liet die soudaen die sprake.
 
Si saten alle omme die sake
[pagina 333]
[p. 333]
7970[regelnummer]
En̄ penseden, en̄ saghen op den coninc,
 
Die wel node van derre dinc
 
Die eerste tale woude beghinnen.
 
Daer mochte men ene vroetheit kinnen
 
Ane hem; doch sprac hi over lanc:
7975[regelnummer]
‘Ghi here,’ seghet hi, ‘groten danc
 
En̄ grote ghenade van derre eren.
 
Ghi hitet ons vriende en̄ heren:
 
Dat es ons bliscap, en̄ wi sijns vro
 
Dat ghi tote ons spraket also;
7980[regelnummer]
En̄ so ghi ons meer eren doet,
 
So wi u meer onder voet
 
Ligghen en̄ ligghen selen.
 
Van groten ghichten en̄ van velen
 
Versiet [ghi] ons wel edellike,
7985[regelnummer]
Dat wijs u danken hertelike.
 
Met rechte hebdi dat ghewonnen
 
Dat wi u minnen en̄ wel onnen,
 
Want ghi laet uwen raet
 
En̄ uwen wille, en̄ ontfaet
7990[regelnummer]
Onsen raet dien wi u gheven.
 
Nu weetti in die side hare leven
 
En̄ waer af die pays sal comen.
 
Waendijs met eren wel volcomen
 
Binnen desen .xl. daghen,
7995[regelnummer]
So lovic wel, dat wijt waghen
 
En̄ men den vrede in beiden siden
[pagina 334]
[p. 334]
 
Vaste ghestade. Nu laet ons riden
 
Tote daer bi, en̄ Lucius
 
Sal binnen varen, en̄ aldus
8000[regelnummer]
Ondervinden ofte voeghet
 
Dese vrede en̄ wel ghenoeghet.’
 
 
 
Nu hevet die soudaen sijn ghevoech.
 
Na dien dat die raet ghedroech,
 
Saten si op; maer die soudaen
8005[regelnummer]
Voer begrepen in dien waen
 
Dat hi Melioren hebben soude.
 
Met dien quamen si wel houde
 
Te dien van binnen met ghemake.
 
Daer begonste ene corte sprake.
8010[regelnummer]
Daer en was groot no clene,
 
Daer en was ooc partie neghene,
 
Die dien vrede wederseide.
 
Si hildene met trouwen beide.
 
 
 
Parthonopeus woude dien soudaen
8015[regelnummer]
Te Chiefdoren wel ontfaen,
 
Want hi bekinde hem wel das,
 
Dat [h]et wel sine ere was.
 
Hi nam dien soudaen bi der hant
[pagina 335]
[p. 335]
 
En̄ leidene, daer hijt scone vant.
8020[regelnummer]
Maer die vrouwen en̄ die ioncfrouwen,
 
Die ten cantelen utewert scouwen,
 
Doe si dit saghen, doe waenden si
 
Dat men se be[t] scouwen soude van bi
 
En̄ ghinghen af ter cameren waert.
8025[regelnummer]
Daer mochte men sien ontdoen ter vaert
 
Grote coffere en̄ fortsiere:
 
Daer was (dat) scoonheide meneghertiere.
[pagina 336]
[p. 336]
 
Daer mochte men vrouwen sien ghereiden,
 
Jupen ute doen en̄ baude cleiden,
8030[regelnummer]
En̄ die gordelkine van siden
 
Omtrent die wel ghemakede siden.
 
Daer mochte men sien bande hechten,
 
Die kelen wit[ten], die hovede slechten.
 
Si staken in die vingherkine
8035[regelnummer]
Wel diere guldine vingherline.
 
Daer mochte men grote scoonheit scouwen
 
Beide van vrouwen en̄ van ioncfrouwen,
 
Doe si die mantele omme hinghen
[pagina 337]
[p. 337]
 
Van swarten sabele, die [se] bevinghen;
8040[regelnummer]
Dat hen sere wale sat;
 
Die ansichten wit alse een blat
 
Van ere lilien: men sach nie
 
So scone [vrouwen]diet alse die,
 
No so scone mannes leven,
8045[regelnummer]
Oft sijt dien mannen wouden gheven.
 
 
 
[H]et es gheseit int boec hier voren
[pagina 338]
[p. 338]
 
Al die manieren van Chiefdoren;
 
Maer die metten soudaen quamen,
 
Doe si saghen en̄ vernamen
8050[regelnummer]
Die sierheit, doe verloren si
 
Al gader hare ghelaet daer bi.
 
Si saghen doen dien casteel bewest
 
Van diepen grachten en̄ wel ghevest;
 
Ridderen van hoghen moede,
8055[regelnummer]
Rike van wapenen en̄ van goede,
 
Rike van coorne, rike van wine,
 
Dat daer wel sculdech was te sine,
 
En̄ daer toe wel menech engien.
 
Of hen die ghene daer af ontsien,
8060[regelnummer]
Die metten soudaen comen sijn,
 
So segghic, na die vroetscap mijn,
 
Dat sijs te spade sijn bedacht.
 
So wie so toren ofte gracht
 
Besach, die soudaen sach elwaer;
8065[regelnummer]
Al dat en prisede hi niet een haer
 
Vore dat hi ter scoonre ware
 
En̄ hi gheseten ware bi hare.
 
 
 
Met dien quamen si in die sale.
 
Parthonopeus ontfincse wale;
8070[regelnummer]
Maer die sierheit deedse risen
 
En̄ al haer ghelaet verliesen,
[pagina 339]
[p. 339]
 
Sonder allene dien soudaen,
 
Die met vresen was bevaen.
 
Hi wiste wel waer devel lach,
8075[regelnummer]
Dat siere herten meest verwach.
 
Dat merkede Parthonopeus.
 
‘Here,’ seit hi, ‘doe Lucius
 
Hier plach te comene in dit hof,
 
Doe ghinc hi sonder orlof
8080[regelnummer]
In die camere met dien vrouwen.
 
Begheerdijs iet, ghi moghes scouwen:
 
[H]et es daer ooc, dies sijt ghewes,
 
Scoonre vele dant hier es.
 
Her Lucius, twi en gadi vore
8085[regelnummer]
Ter cameren en̄ ontdoet die dore?
 
Anceloot sal met u gaen.’
 
Parthonopeus [volghde], en̄ die soudaen
 
Hi brachte met hem, die hi begheerde.
 
Met hem quam in sijn gheveerde
8090[regelnummer]
Die edele coninc Aupatrijs.
 
Heme dede men ere in alre wijs.
 
 
 
Doe si in die camere quamen,
 
Na dien dat si daer vernamen
 
Dochtet hen een paradijs;
8095[regelnummer]
Die sierheit was in alre wijs
 
So groot dat si al verdoren.
 
Die vroede spelen metten doren,
 
Alse men noch heden daghes siet:
 
Melior en was daer niet.
8100[regelnummer]
Men ontbootse met Gautiere.
[pagina 340]
[p. 340]
 
Parthonopeus ghinc wel sciere
 
En̄ dede elken sonderlinghe
 
Bliscap en̄ dachcortinghe,
 
So dat sijs hem wisten danc.
8105[regelnummer]
Die soudaen sat op ene banc
 
Ghesneden van yvoribene.
 
Lucius, hi was allene
 
Daer hi ieghen hilt sijn spel.
 
Daer en was ooc nieman el
8110[regelnummer]
In die camere dan die sine.
 
Oppenbare en̄ stillekine
 
So sprac elc in houde,
 
Onbegrepen, dat hi woude.
 
 
 
Dus saten si. Die vrouwen quamen
8115[regelnummer]
Emmer twee en̄ twee te samen
 
Wel bi staden, met ghemake.
 
Int alre leste quam Urake
 
En̄ neven hare quam Persijs.
 
Urake quam in derre wijs
8120[regelnummer]
Onscout te doene dien soudaen
 
Dat hare suster ware bestaen
 
Met onghemake: ‘Sine mochte niet spreken.’
 
Dat waren, wanic, boose treken.
[pagina 341]
[p. 341]
 
Urake, si was ute vercoren
8125[regelnummer]
Van alre scoonheit, als te voren
 
Van den ghenen, die daer quamen
 
Emmer twee en̄ twee te samen,
 
Hant in hant, ghestadelike
 
En̄ utermaten edellike.
8130[regelnummer]
So wie sose met oghen sach,
 
En mochte sine oghen niet enen slach
 
Van hen gheslaen, die eneghe minne
 
Soude ontfaen in sinen sinne.
 
Aldus reet si dien soudaen
8135[regelnummer]
Ter herten in. Heme dede verstaen
 
Sijn herte dat haer suster ware.
 
Doe stont hi op ieghen hare
 
En̄ alse hi bliscap soude toghen,
 
So liepen heme uten oghen
8140[regelnummer]
Die trane, dat hi wart al nat.
 
Eer si neven heme ghesat,
 
Wart hi ghescoffiert en̄ ontdaen,
 
En̄ van hare so bevaen,
 
Hine hadde ghesproken niet een woort
8145[regelnummer]
Om al dat erderike toebehoort.
 
 
 
Doe sine sach dus te babeert,
 
Verwonnen en̄ ghescoffeert,
 
Doe besach sine harde wale
 
Hier en̄ daer, op en̄ dale.
[pagina 342]
[p. 342]
8150[regelnummer]
Si verstont dat hi van hare
 
Waende dat si Melior ware.
 
Ooc waendens alle dandre wel.
 
Si loeghes en̄ hads groot spel.
 
Si sat in bronc, die scone Urake.
8155[regelnummer]
Hi neech hare sonder sprake
 
Alse een die versceden sal.
 
Versceden? ja: sijn gheest was al
 
Buten hem, daer si gheboot,
 
En̄ altoes in die pine groot,
8160[regelnummer]
En̄ in vernoy en̄ in verdriet.
 
Die pays hevet, hine minnet niet;
 
Die pays hevet, hi doet die minne
 
Altemale ute sinen sinne.
 
Van dien payse compt traechheit.
8165[regelnummer]
Die pays vliet alle dorperheit.
 
Swaernisse beveet den sin.
 
Dat vier der ioghet blusscet daer in.
 
Dan vallet therte in swimelinghen,
 
In faute en̄ in dolinghen.
8170[regelnummer]
In moetheiden es hare ghestaen.
 
Vernoy hevet therte bevaen,
 
Dat si haer selve niet en kint.
 
Si es verdoret, versaghet en̄ blint.
 
Hare bliscap en̄ ioghet si vergheet.
[pagina 343]
[p. 343]
8175[regelnummer]
[H]et es wel recht, want hijt wel weet
 
Die ghene, die metter minnen
 
Sine herte niet en verhoghet binnen.
 
Wandelinghe met hovesceden
 
Dat sijn costumen en̄ seden;
8180[regelnummer]
Maer die twee worden so van minnen
 
Bevaen, dat ment wel mochte bekinnen.
 
 
 
Noch en es niet die soudaen
 
Verwonnen; maer hi es al bevaen
 
Met wel soeten onghemake.
8185[regelnummer]
Ane hem en was enghene sprake,
 
Noch hine mochte swighen niet.
 
Alse Urake dat versiet,
 
Ontfarmes hare en̄ nam tehant
 
Den soudaen metter witter hant.
8190[regelnummer]
Die vantse cout, en̄ sonder ruren
[pagina 344]
[p. 344]
 
Sinen pols. Ter selver uren
 
Ghinghen si een deel op hoer
 
Ten beddewert, daer Melioer
 
Te slapene plach: daer saten si
8195[regelnummer]
Deen den andren harde bi.
 
Doe nam die soudaen altehant
 
Met beiden handen hare hant
 
En̄ gootse vol van sinen tranen
 
Met droeven sinne sonder tanen.
8200[regelnummer]
Over een stic na dese pine
 
So trac hi hare die vingherkine
 
En̄ sprac alse een die wanet bederven:
 
Hi hietse ‘vrouwe’ menech werven,
 
‘Vrouwe van buten en̄ van binnen,
8205[regelnummer]
Vrouwe ieghen die mi kinnen,
 
Vrouwe, het es recht dat ic u scrive,
 
Vrouwe van sielen en̄ van live,
 
Vrouwe ieghen alle sake,
 
Vrouwe van minen onghemake,
8210[regelnummer]
Vrouwe, vrouwe, mine vrouwe,
 
Vrouwe ieghen allen rouwe,
 
Vrouwe boven al dat levet,
 
Vrouwe ieghen al dat ghewelt hevet,
 
Vrouwe boven mine Gode,
8215[regelnummer]
Vrouwe, voortane houdic uwe ghebode.
 
Nu merkes wel en̄ nemes goom,
 
Dat ic u segghe, dans gheen droom.
 
Dies sijn orconde dese trane.’
 
Dat suchten gheet hem so met ane,
[pagina 345]
[p. 345]
8220[regelnummer]
Dat heme sine waert al braken.
 
Doe sprac hi voort te halver spraken:
 
‘Vrouwe,’ seit hi, ‘mijns ghenade!’
 
Altoes bleef hi in dien rade
 
‘Vrouwe ghenade’ te segghene mee.
8225[regelnummer]
‘Vrouwe,’ seit hi, ‘o vrouwe,’ en̄ brac ontwee:
 
Wel over lanc volquam dat woort.
 
Al stamelende sprac hi voort
 
En̄ met ghenuchten toten inde.
 
Sine onseleghe herte minde
8230[regelnummer]
Die worstelinghe in die sprake.
 
So wel was hire af te ghemake
 
Dat sijn herte was in hopen
 
 
 
Met groter ioyen in dat spreken.
8235[regelnummer]
...........
 
 
 
Met dien neech hi hare tehant
 
En̄ bleef also in haren scoot.
 
Die trane die hi ute goot,
8240[regelnummer]
Dat [bet] bedauwde[n] altemale.
 
Dat merkese al gader wale.
[pagina 346]
[p. 346]
 
Si sach heme sine lippe roeren,
 
Maer sine conste niet ghehoeren
 
Van hem waert no waerdekijn.
8245[regelnummer]
Hi lach den ghenen [ghelijc] in scijn,
 
Die leghet en̄ sine venien seghet.
 
Binnen dien dat hi dus leghet,
 
Bevinc si in hare handekine
 
Sijn anscijn, en̄ hi leide de sine
8250[regelnummer]
Op die hare en̄ dwanc noch dat.
 
So soete, so sachte dede hem dat,
 
Dat hi vergroyde al daer bi.
[pagina 347]
[p. 347]
 
Int bat van balsemen bade hi:
 
So sere wel was heme te moede.
8255[regelnummer]
Met dien viel hi [al] sonder hoede
 
In ommacht en̄ neven hare.
 
Alse die ioncfrowe wart gheware
 
Dat hi dus in ommacht lach,
 
En̄ sijt maer allene en sach,
8260[regelnummer]
Ent nieman el dan si en wiste,
 
Doe hief si op met groter liste
 
Covertoer en̄ mantel beide;
 
Haren arm dat si doe leide
 
Ten ghenenwaert, die daer bi sijn.
8265[regelnummer]
Ane sijn hovet lach haer aenscijn:
 
Ofte ieman saghe, dat hi niet el
 
In hen en waende dan al spel;
 
Maer elc sprac daer ieghen ene
 
En̄ elke ieghen enen allene:
8270[regelnummer]
Sine penseden niet omme enech spien;
 
Si moesten vore hen selven sien.
 
Maer du, soudaen, caytijf arminc,
 
Dune gheloves enghene dinc;
 
Du best doot: het es ghedaen.
[pagina 348]
[p. 348]
8275[regelnummer]
Caytijf, van diere groter quale
 
Waerstu ghenesen altemale,
 
En̄ van der doot ghevroedes du
 
Aldaer du leghes in ommacht nu. -
 
Sine hande ligghen op haren scoot.
8280[regelnummer]
Die hare mach men sien ligghen ooc
 
Bat hogher een wel luttelkijn
 
En̄ sijn hovet ane hare anscijn.
 
Maer wanneer mi dat ghesciet
 
Dat ic so ligghe, en̄ ic mi niet
8285[regelnummer]
Een twint en verporre van der stat,
 
[H]en ware of ic verlaghe bat,
 
Men houde mi over plomp van sinne
 
En̄ over dorper sonder minne.
 
 
 
Du soudaen vertsofte quene,
8290[regelnummer]
Nu ontsprinc doch alse de ghene
 
Die ghelike van slape doet.
 
Nu hout di wel in dit ghemoet
[pagina 349]
[p. 349]
 
Ghestadelike: [h]et es dine ere.
 
Doe gheviel bi enen kere
8295[regelnummer]
Dat hi so suchtende ontspranc,
 
Dat ment hoorde; eer iet lanc
 
Sat hi rechte op die stat,
 
Daer hi eer lach. Twi daetstu dat,
 
Dulle soudaen, dulle ries?
8300[regelnummer]
Twi stons du op in dijn verlies?
 
Met dien sprac si: ‘Ne sliepedi nu?’
 
- ‘Ine weet, maer ic gheloves u,
 
Sint dat ghijt seght; [h]et mach wel sijn.’
 
Si droghede hem sijn aenscijn.
 
 
8305[regelnummer]
‘Here,’ seit si, ‘ic bekinne
[pagina 350]
[p. 350]
 
Ane u, dat ghi gherechte minne
 
Draghet; maer ic en weet te wien.’
 
‘En weetti? lase! wat sals ghescien?
 
Mine verco[re]ne boven al,
8310[regelnummer]
Die ic oyt minde en̄ minnen sal,
 
Dans nieman el dan ghi allene.
 
[He]n es in erderike enghene,
 
Die mi mach mijn grote leit
 
En̄ minen groten arbeit
8315[regelnummer]
Verghelden sonder ghi allene.
 
Dese werelt al ghemene
 
Es min dan niet in minen sen.
 
Wanneer so ic van u ben,
 
So verliesic tleven mijn,
8320[regelnummer]
Tote dier stont dat ic mach sijn
 
In gheselscape met u.
 
Ay mi, lase! wat seidic nu?
 
Ghi sijt mijn vrouwe en̄ ic u knecht.
 
Ic ben te clene, [h]et ware onrecht,
8325[regelnummer]
Waric met u alse u ghelike;
 
Maer alse u knecht gheheellike
 
Ofte alse u dienstman, u eighen vri,
 
Ghewerdedijt van mi.
 
Ic minne u, wat so ghi mi doet,
8330[regelnummer]
Bliscap, rouwe, quaet so goet;
 
Want ane u steet al mijn leven.
[pagina 351]
[p. 351]
 
U ghebot mach mi wel gheven
 
Evel, boete, bliscap, rouwe,
 
Lijf en̄ doot, wel soete vrouwe!
8335[regelnummer]
Nu ghebiet, ic sal leven,
 
En̄ eest u leet, ic moets begheven.
 
Sint dat ic u hebbe ghesien,
 
Sal miere qualen ende ghescien.
 
Ine mach nimmeer in quale wesen.
8340[regelnummer]
Ic moet sterven ofte ghenesen;
 
Want ic vinc te dien beghinne
 
Te vaste u minne in minen sinne,
 
Doe mi van u wart gheseit
 
Die scoonheit die ane u gheleit.
8345[regelnummer]
Nu es [die] minne so volcomen,
 
In mi, ine can niet te woorde comen:
 
Woort en̄ sprake falgieren al,
 
Daer men die waerheit weten sal.
 
Hi ghinghe boven alle sprake,
8350[regelnummer]
Die in der waerheit alle sake
 
Van ure scoonheit soude segghen.
 
Mamet en mochte[t] niet ghesegghen.
 
[H]en es clerc engheen so wijs,
 
Diet ghescreve in enghere wijs.
8355[regelnummer]
Spreken, scriven, dese falgieren:
 
Soe doet pensen en̄ visieren.
[pagina 352]
[p. 352]
 
Jeghen uwe scone ghedane
 
So en es die sonne noch die mane
 
Noch die inghele van dien trone
8360[regelnummer]
Niet een twint; ghi sijt so scone
 
Dat u onse Gode minnen,
 
Die wi over Gode kinnen.
 
Al doen si heimelike en̄ stille
 
Met onsen vrouwen haren wille,
8365[regelnummer]
Nochtan kinnen si dat wel
 
Dat ghi allene en̄ nieman el
 
Die scoonste van diere werelt sijt.
 
Deen dreghet op den andren nijt.
[pagina 353]
[p. 353]
 
Si minnen u op hertebreken.
8370[regelnummer]
Al es dat sijs u niet en spreken,
 
Si pinen hen al hare macht
 
Omme uwe minne dach en̄ nacht.
 
Daer si falgieren, dats wel in scijn
 
Dat si enghene Gode en sijn.
8375[regelnummer]
Dat dunke mi wel dat si doven,
 
Die bat hen dan mi gheloven.
 
Ic falgiere, en̄ so doen si;
 
Dats oppenbare, ic segghe u twi:
 
Sine lieten u niet metten lieden,
8380[regelnummer]
Hadden si macht die mochte dieden;
 
Maer neen, si niet; ine houde nimmere
 
Haerre neghenen over here
 
Noch over God, want ic wel kinne
 
Dat si verliesen hare minne;
8385[regelnummer]
Want hadden u die Gode ghemaect,
 
Ghi sijt so scone, so wel gheraect,
 
Ghine waert van hen ghesceden niet,
 
Ghi waert met hen: [h]et ware ghesciet
 
Dat ghi met ons waret also doot,
8390[regelnummer]
En̄ met hen levende hare ghenoot;
 
Maer u God Ihesus Cristus,
[pagina 354]
[p. 354]
 
Die u hevet ghemaect aldus,
 
Hi es God van groter macht.
 
Hi es altoes even wel bedacht.
8395[regelnummer]
Hi es God, hijs vroet; want hi wel siet
 
Alle dinc, eer si ghesciet.
 
Hi es God van machte, want hi mach
 
Dat sonne bescinet en̄ dach.
 
Die in hem selven es so groot,
8400[regelnummer]
Hi es God allene sonder ghenoot.’
 
 
 
Hier indet in walsche; vondics meere,
 
Ic dichtet in mijns lieves eere,
 
Diet mi wel verghelden sal.
 
God gheve haer ere en̄ goet gheval,
8405[regelnummer]
En̄ na dit leven hemelrike,
 
En̄ mi met hare al die ghelike!
 
 
 
AMEN.

voetnoot⋆)
XVIIde Fragment, derde en laetste van Jena, einde van 't gedicht, waervan de fransche tekst slechts gedeeltelijk en op de onkundigste wijs door Massm. uitgegeven is, en bovendien in geen der nog bestaende handschriften zoo verre reikt als onze dietsche vertaling voortgezet is, die alleen het slot van 't oorspronkelijk werk bevat. - Zie hier de korte inhoud van ons fragment. Het vangt aen in 't midden van eenen brief dien de wanhopige soudaen Margarijs 's nachts, op zijn bed liggende, schrijft aen Melior, en waer hij, na zich aen de wet der Christenen beloofd te hebben te onderwerpen, voorts over zijne miskende liefde en het hem gedane ongelijk klagende, dit op Ernout die er schuld van was en thans zijn gevangen is, drijgt te zullen wreken. Met den dageraed staet hij op en roept zijnen raed bijeen, waer hij Ernout doet voor zich brengen en bij zijne mannen beschuldigt als de eenige oorzaek zijnde van al het leed dat hij geleden heeft en zij zelve nu nog lijden, en eischt dat ze hunnen gemeenen vijand naer verdienste veroordeelen en straffen. Marcabers, uit haet tegen Ernout en dezes zoon Gautier die hem van sijn peerd gesteken had, juicht des soudaens voorstel toe en verwijst Ernout ter dood. Aupatrijs, op regt en reden steunend, verzet zich daer tegen; maer Marcabers blijft wraek eisschen en wordt op nieuw door hem weerdiglijk wederlegd, en zoo mede Maltan. Den soudaen, dien dit mishaegt, herinnert hij dat hij den man, die hem op 't veld vrij en vrijwillig zich zelven en zijn zweerd overgaf, nu zonder schande niet kan dooden. Daerop doet de soudaen, hoewel met tegenzin, Ernout naer zijne gevangenis terugbrengen. Doch tusschen Marcabers en Aupatrijs is een hevige twist ontstaen, zoo dat zij elkander uitdagen, hunnen pand en borgen aenbieden en met oorlof van den soudaen dadelijk de zitting verlaten. Na het vertrek van den moedigen Aupatrijs waren de anderen gereed des soudaens wraekzucht te voldoen, als Lucius, ‘der minnen bode’, in eene wel geschikte rede zijnen heer voorhoudt dat het beste middel, om Meliors gunst te verwerven, ware haer Ernout, dien zij boven al hare ridders schat, vrij en in zijne volle wapenen ‘op gherechte minne’ terug te zenden.
Die raed beviel den soudaen grootelijks en Ernout wordt zonder uitstel, begeleid door Lucius, naer Chiefdore gezonden, waer hij met de uiterste vreugd ontvangen wordt, terwijl de schitterende kleeding van der minnenbode aller bewondering verwekt. Parth. bidt dezen dien nacht bij hen te Chiefdore te verblijven, en gunt hem, op Ernouts verzoek, zijnen tijd in 't gezelschap der hofdames door te brengen. Daer vindt Lucius gelegenheid om Melior over 's soudaens liefde te onderhouden, die hij haer, als 't zijn beroep en thans zijn bijzondere zending was, met al de kleuren der middeleeuwsche rhetorijk afmaelt, en na een lang gesprek (niet minder dan 316 verzen), waerin zij, van haren kant, met veel wijsheid zijn plaidooy van punt tot punt wederlegt, haer al streelende vraegt wat zij eindelijk wil dat hij zijnen meester van harentwege zegge, om hem te bewegen met zijn leger naer zijn land weder te keeren. Zij antwoordt, dat zij des soudaens krijgsmagt weinig ducht, maer dat, indien deze eenen wapenstilstand zocht, zij hem geerne toestaen zou terwijl de onderhandeling haer alleen te komen zien en spreken: ‘Mijn heere (Parth.) en es niet altoes bi mi,’ zegt zij.
Lucius bedankt haer voor deze woorden en keert onder Anceloots geleide naer de legerplaets terug. De soudaen zat daer angstig met de oogen naer Chiefdore gekeerd; maer als hij Lucius al lagchende zag naderen liep hij hem blijde en met opene ermen te gemoet, en Lucius had niet eerder van den wapenstilstand, van dat bezoeken, zien en spreken gerept, of de soudaen opgetogen keurde alles goed, en haestte zich Lucius 's anderdaegs vroeg naer Chiefdore te zenden met volle magt om een bestand van veertig dagen te besluiten. Als hij verder door zijne schoone woorden en beloften de goedkeuring van zijne hooge mannen bekomen heeft, zitten zij allen op en rijden te samen naer Chiefdore, waer ze van Parth. wel ontvangen worden en, terwijl de soudaen slechts aen Melior denkt, al de heeren van zijn gevolg geen oogen genoeg hebben om de sterkte, de schoonheid en den rijkdom van 't kasteel te bewonderen.
Daerna wordt de vorst met zijn voornaemste gevolg in het vrouwen vertrek toegelaten, waer weldra ook de hofjuffers twee en twee langzaem binnentreden; Urake en Persijs sluiten de rij. Urake wilde Melior ontschuldigen die afwezig was, maer de soudaen, die ze zoo schoon zag, houdt ze voor hare zuster en ontvlamt eensklaps in liefde voor haer. Zij merkt zijne dwaling en glimlacht, doch laet het spel duren, en schijnt zelfs weldra met zoo veel behagen als medelijden den diep bevangen minnaer zijne uitzinnige rol te helpen voortzetten. Dit komiek tafereel, 256 verzen lang, wordt besloten met de verklaring dat Christus, die de gewaende Melior zoo schoon maekte, God es alleene sonder ghenoot; en de dichter verklaert van zijnen kant dat dit alles is, wat hij in zijn fransch model gevonden heeft.
[tekstkritische noot]Vs. 6652. Uitg.: dese werelt, maer Hs. van later hand desi w. 6656. Die ghevet mi u paradijs, Melior's bezit is voor mij de zaligheid. 6657-6660. Uitg.:
 
Werde u te goede in alre wijs
 
Ende dese werelt alte male.
 
Vore al namie die scone smale
 
Ende gi, goet lief scoenst alre wive, enz.


De ponctuatie alleen doet zien dat Massm. noch den samenhang noch den zin verstaen heeft. Kortheidshalve zal ik dat eerst door mijnen tekst bewijzen. De soudaen zegt daer: werd mij geheel deze wereld volkomentlijk ten genotte (te goede) gegeven, zoo zou ik vooral de schoone Melior kiezen; en gij, goed lief, enz. Mijne verbetering van u in mi heeft noch regtveerdiging nog uitlegging noodig; mi is onontbeerlijk. Mijne verandering van Ende in Nu zou kunnen onnodig schijnen, zoo men de woorden u paradijs door de conj. Ende met dese werelt verbonden achtte, gelijk Massm. gedaen heeft, en dan werdet (u paradijs namelijk) voor werde schreef; maer ‘indien men mij het paradijs en den ganschen wereld gaf,’ zoo verdraeyd, kan den soudaen niet meer gezeid dan de dichter geschreven hebben.
[tekstkritische noot]Vs. 6665. Hs.: goden..re. 6667. Hs.: gedodi, waervoor Jkblt. te vergeefs gedoochdi giste. Gedodi voor gedoedi is de spelling van dat Hs., terwijl het, voor gedoochdi, waerschijnelijk gedohdi zou geschreven hebben. - dese moort, deze zware misdaed. 6676. Uitg.: gen..st; in 't Hs. waren de middelste letters, door later hand overschreven, onzeker voor Jkblt. en Massm., welke laetste hier wonder veel beslag maekt. Het was hun ontgaen dat onze dichter meermaels de zelfde woorden of hunne composita met elkander laet rijmen en dat zeker kopisten dat niet aenstond. Vglk. vss. 7304-05. 6677. Uitg.: Bedie dat mi, enz. Zonder ghi, dat ik er bijvoeg, is de gansche zin onvolledig. 6680. Uitg.: Dede gestaen ende (Hs. en̄) iegen mi. Over ghestaen doen vglk. vs. 6114. Hier beteekent het, meen ik, staende of in stand houden, verdedigen, doen gelden. Maer de regel is waerschijnelijk bedorven. Ik weet dat ende, zoo als het hier staet, in een verhael dikwijls dient om eene bijzondere omstandigheid met meer kracht en nadruk voor te stellen, maer dat is hier het geval niet, want ieghen mi zegt niets bijzonders of meer dan men reeds weet, en met een nieuw Ende in 't begin van den volg. regel wordt het onverdragelijk. Ik heb het door doe vervangen dat onder al de woordjes die zich aenboden mij verre het geschikste scheen.
[tekstkritische noot]Vs. 6682. Nam mi daer ic levede bi, dat is, het voorwerp mijner liefde, Melior, door wie en voor wie ik leefde. 6683. En dede hi noch en liet, deed hij niets meer noch minder. 6684-85. Massmanns ponctuatie stoort den zin. 6685. Massm. plaetst onkundig achter het voorg. vers een punctum; een komma zou al ruim veel zijn. Ik zet niets, en doe tevens opmerken dat te spade het zelfde als spade alleen is, vooral bij onzen schrijver. Vglk. vs. 373, enz. 6686. Uitg.: dat ickene houde. De dichter schreef waerschijnelijk dar = daer, het geen men verkeerd in dat verhanderd heeft zonder op den zin acht te geven. 6688. Doe verhoghede, verheugde zich. 6696. Dede ghehouden sinen brief dunkt mij alleen van den tijd gezeid, dede duren, liet voortgaen, bleef schrijven, overeenkomstig met vele langher, dat slechts zijdelings op den inhoud ziet: deze kon hem niet te lang zijn, maer die grote here was ongeduldig dat Melior zijn schrijven nog niet onder de oogen had. Ziedaer mijne meening; ik zou echter niet durven beweeren dat Dede ghehouden niet enkelijk voor ghehield of hield bij zich staet.
[tekstkritische noot]Vs. 6698. Deze regel dient ter uitlegging van het voorgaende. So merrede die dageraet. De soudaen had, op zijn bed liggende (vs. 6690), den geheelen nacht geschreven tot in den dageraed wanneer hij zijnen brief zenden moest. - Of in plaets van So merrede, dat ik van Massm. overneem, de les van 't Hs. merede (meerede) blijven moest, heb ik niet onderzocht. 6702. Uitg. en Hs.: Hoghe man te prise, niet van prise, dat in hoghe reeds opgesloten ligt, maer te prise hoghe of zeer hoghe man, in superlat. Een jonger hand die het op den kant vernieuwde, schreef te prisse. 6703. Uitg.: Ende voor hem brachte. Versta: en dezen voor hem bragte. Niets is gemeender dan zulke onderdrukking van 't pron. 6707. In siere scaren, in zijn gezelschap, onder de wacht van die hem als koning geleidden en volgden. 6711. In welken, dat is in welken zin. Het subst. wordt zoo in meer gezegden door ellipsis onderverstaen: hij koos den regten (weg); hij gaf hem eenen aefschen (houw of slag); metten den selven (vinger) nipen, Theoph. vs. 48, enz. 6716. Uitg.: te niewete, verbreeding van den u-klank van het gewooner te nieute, te niet.
[tekstkritische noot]Vs. 6727. Bi sinen kere, door zijne listigheid en slimme streek. 6732. Uitg. en Hs.: lude ende stillen; doch vglk. vs. 6739. 6733. Uitg.: Ende gevolget uwes willen, leelijk bedorven tael. 6739. Uitg.: U sin; ook in 't Hs. - sin is wijsheid, raed, gelijk vs. 6730. 6741-42. Uitg.: alse mi te voren - vercrigen mochte. De uitdrukking te voren gebruikt onze dichter zoo wel in den zin van eer of vroeger (prius), als van voor, in de tegenwoordigheid van (coram), en daer bovendien de plaets reeds tamelijk duister is, wordt de keus tusschen de twee beteekenissen hier moeyelijk. Een ander zwarigheid ligt in mi, dat nergens van afhangt en dat men op den eersten oogslag als met de constr. en den zin strijdig veroordeelen moet, ten zij men onderstelle dat er een ander woord uitgevallen is waer het mede in verband was, als wezen zou staen of sijn. Met alse mi staen of sijn te voren, dat is die hier voor mij vergadert zijn, die ik hier rond mij zie (hij vlijt ze en zoekt ze hem gunstig te maken) te schrijven, zou de datief mi niets aenstootelijks meer hebben; maer ik ben meer genegen om, zonder iets aen te vullen, eenvoudig mi in ic te veranderen, al moet ik bekennen dat te voren vercrighen altijd eene zonderlinge spreekwijs zal schijnen. - Ook staet er dat niet; maer te voren behoort tot noyt en wart man gheboren of tot vercrighen.
[tekstkritische noot]Vs. 6750-53. Na bericht staet bij uitneming een punctum in 't Hs. De rest schijnt minder nauwkeurig, ook in de Uitg.:
 
....... dat was bi u
 
Oppenbare die edelheit,
 
Ue doget, u goedertirenheit.


Ik plaets oppenbare, als adv., tusschen twee kommas, en wijzig meer in mijnen tekst; maer zonder het datief-regiem van bi tot op 't einde te durven doorzetten.
[tekstkritische noot]Vs. 6781. Gheweert, belet. 6789. Hs.: Tui dede die here. 6790. Desen pant, dezen overlast, dit leed, deze onaengenaemheid (hij bedoelt de volgens hem onnoodige bijeenroeping). 6791. Uitg. en Hs.: Van uwen enen doet-viant, waerin mij het eerste en het derde woord verdacht zijn. Al vindt men nog pant doen van iet bij Maerl., ik meen niet dat Van hier de zelfde betrekking heeft, maer dat onze dichter geschreven had: Twi doedi uwen lieden desen pant voor uwen-viant? dat is ten aenzien van of om uwen vijand; doch zie vs. 6837. Het overige is meer ontstelt. Om al de woorden te behouden zou men ze anders moeten rangschikken en met omzetting van het tweede en het derde Van enen uwen dootviant behoeven te schrijven, dat goed dietsch is en eenen goeden zin geeft, terwijl van uwen enen viant iets geheel anders beteekenen zou. Zoo iemand liever heeft zonder verplaetzing enen door echten te vervangen, ik heb er niets tegen.
[tekstkritische noot]Vs. 6793. Niet alleen de maet maer ook de constr. ried mij hier so aen te vullen. 6795. Mesboort, minder gewoon dan verboort, verbeurd. Vglk. vs. 6841. 6796. Dreghen, dreigen. 6799. Uitg.: heme. 6802. Uitg.: geet; maer waerom teekent Massmann daer bij aen dat Jkblt. gaet las? 6812. Onghehoort, zonder voorbeeld, zonderling? of niet aengehoord? vglk. vs. 6875 en vooral 7093. 6813. Dies. De eigentlijke kracht van dezen relatief- of demonstratiefvorm moge mij een onzer taelgeleerde uitleggen, ik neem het voor bedie, omdat, dewijl. Doch vglk. vss. 7322, 7375, 7699, enz.
[tekstkritische noot]Vs. 6815. En̄ nieman el en doet ghestaen, duistere uitdrukking. Gestaen doen zagen wij reeds vs. 5991, en ghestaen alleen biedt zich hier zeven verzen verder (6822) ook nog aen, en overal is de grondgedachte van staende blijven of houden, bevestigen, voelbaer. In onzen regel ziet men bovendien niet klaer of el een nominativus mase. is overeenkomende met nieman, dan of het een accusat. neutri gen. is, afhangende van doet ghestaen. In 't eerste geval zou de volle zin wezen: en zulk een oordeel dat niemand bijstemt. Er is meer, nieman el kan ook accus. masc. zijn mits aen te vullen: En̄ datti het nieman el doet ghestaen, door zijn getuigenis ondersteunen; want gestaen is nog in de latere tael de meest gebruikte term voor bekennen. Met verschuldigd ontzag voor anderer meening zal ik mij aen deze laeste uitlegging houden. 6816. Doot, gedood, ter dood verwezen. 6817. Uitg.: Noh dan. 6822. Dat hi ghestaet, dese raet, voor dat dese raet ghestaet, kracht en uitvoering bekome; het geen ik vroeger, vs. 6450, een soort van prolepsis noemde. 6824. Niet weder en keert, terugstoot, verwerpt. 6826. El ne wondire niet ave, niets anders zoudt gij er aen winnen. De gissing Er, die Massm. aen Jkblt. toeschrijft, had hij beter niet gemeld, en zoo Eer gemeend was, deugt het ook niet.
[tekstkritische noot]Vs. 6836. In rade staen, beraedslagen, aerzelen. 6837. Uitg.: Van imanne, dat is over of wegens iemand; zie ter loops vs. 6791. Jkblt., zegt Massm., wilde van manne; zoo had de kopist werkelijk eerst geschreven; de i werd er later voorgezet. 6841-43. Uitg.:
 
Hevet hi verbort dire doet
 
Ende dies lives, doet, dat gebiet,
 
Soe dat gi andren weder niet.


Indien deze ponctuatie goed is, dan staet hier doet geheel absoluet, gelijk de Franschen hun faites bezigen, in 't latijn age, welaen, doet zoo, handelt daer naer, en dan behooren dat gebiet te samen; maer men zou ook doet dat kunnen lezen met een komma daer achter, en gebiet op zich zelf laten staen gelijk vs. 7120; doch wat het een in kracht winnen zou, zou het ander verliezen. Ik behoud dus Massmanns afstipping, maer het wondert mij dat hij den volgenden regel gansch niet verstaen heeft. Hij zegt dat niet en heeft er ook geene noot bijgevoegd, maer in zijne Wörterverzeichnisse die tamelijk volledig, doch niet altijd nauwkeurig is, vindt men onder Nien het woord wederniet van onze plaets door grinniken, hinnire vertaeld, dat wel de meest ongepaste metafoor zou wezen die iemand mogt uitdenken, en de andere woorden onuitlegbaer maken zou. Wedernieden is tegenstand bieden, wederhouden, beletten, en op die manier is er niets in den regel te verbeteren, al zou men ook, met verandering van 't subjekt So dat gheen ander weder niet kunnen lezen, met den zin van: zoo dat niemand uw gebod wedersta. - Men zeide zoo wel en in den zelfden zin van verdienen te sterven: der doot en des lijfs verboren. - Het rijm goet: doet (voor doot) moet ik laten blijven. 6850-51. Vglk. vs. 6602.
[tekstkritische noot]Vs. 6855. Uitg.: wederstae, spelling die in meer Hss. voorkomt, zoo ook gae, nae, enz. 6857. Wat Massmanns Errata hier met zijn hangen wil, beken ik niet te verstaen. Is het om zijn saken: wraken in plur. niet tegen te spreken? Maer het voorgaende rijm dan? 6858-59. Uitg. en Hs.:
 
Op sine genaden alle saken,
 
Hie doe we(l).... erlike wraken, enz.


Sake, dat hier een regterlijke zaek beteekent, staet zoo wel als wrake beter in singulari. De tweede regel kan op verscheidene wijzen aengevuld worden. Van wel dat zijne l aen Massm. verschuldigd is, maek ik weder, en vul voorts sekerlike (adj. of adv.) wrake aen, met den wensch dat iemand een juister bijvoegsel uitdenke. 6865. Dat donke mi, dat dunkt mij. Dit donke beschouw ik als een potentialen verzachtenden vorm = mij zou wel dunken. Vglk. vs. 6917 en zie ook vs. 7868. 6866. Uitg. en Hs.: van der saken.
[tekstkritische noot]Vs. 6881. Openbare in scijn is een pleonasmus; Vglk. vs. 7036. 6892. Uitg.: Sie - gehinden, dubbele fout; voor de laetste moesten het rijm, de zin en vers 6895 waerschuwen. De nieuwsgierige lezer vergelijke ghehinden in het glossar. van Mr L.-Ph.-C. van den Berg op Limborch, en leze te gelijk op de zelfde bladz. de zonderlinge noot die mij betreft. 6893. Uitg.: Dat hi wreke; ik voeg er hem bij, en zou geerne ook Datti schrijven om het daermede in de uitspraek te verbinden. 6900. Uitg.: soe wert.
[tekstkritische noot]Vs. 6906. Uitg.: Ende daer, doen c.l., zonder zin. 6908. Uitg.: ne-genen nu. Voor grave (of coninc daer ik ook aen dacht) zou men misschien beter uwer aenvullen, want riddere sluit grave en coninc niet uit. 6909. Uitg.: Die al dar. 6913. Ghemalsch, stout. 6914. Uitg.: dat hi begeert, verwarring met hetgeen vs. 6878 gezeid is, waerbij men dommelijk de betrekking van sinen en heme des volg. verzes miskend heeft. 6921. Verdraghe, vergeef, kwijtschelde, als gij zegt dat, enz. 6925. Uitg.: soe benemt-diit al.
[tekstkritische noot]Vs. 6929. Die coninc, Aupatrijs van Nubie. 6931. Uitg.: Gi moget, de zin eischt mocht, conditionael, zoudt mogen. 6935. Dat, daerin, deswegens, 't geen men kwalijk in Dan veranderen zou. 6938. In siere ghewelt, los en vrij, zijns zelven meester. 6941. Oochsiene, openbaerlijk. Vglk. Halbertsma op Maerl., blz. 146. Dezen korten en onverlengbaren regel en vooral den volg. van vier sylben, want coninc telt slechts voor eene, deze clausula, beveel ik Jkblt. aen. Vglk. mede vs. 6928 en 6945.
[tekstkritische noot]Vs. 6967. Uitg.: in die moude. 6969. Favele, acc., naem van 't peerd van Aupatrijs. 6972. Uitg.: Alsint, sedert, niet lang daerna (reeds?). 6976. Minne, vriendschap. 6980. Flattere, het fransche flatteur, vleijer, en flatteere met lange e uit te spreken, gelijk ook boven vs. 6969 Faveele, in 't fr. Fauvel. Vglk. vs. 7026.
[tekstkritische noot]Vs. 6982. Ande, spijt, ergernis. 6988. Uitg.: ave helden, (zich) afhouden, te weten van Marcabers voor zijne tanden te slaen; maer zoo er in 't Hs. ane stond en Massm. kwalijk gelezen had, zoowel als hij kwalijk verstaen heeft met helden door inclinare (hellen) uit te leggen, dan zou ik even zoo geerne anehelden, (zich er) aen houden, onderhouden, in acht nemen lezen, en van de maet (gematigheid) die elken man wel sate, verstaen willen. Helden voor houden gaf het oud impf. hilt of helt, ons hield. 6993. Uitg.: toe(s)eggen; de vierde letter is uitgebeten in 't Hs., en ik ben zeer genegen toe[l]egghen te schrijven, dat meer zegt en de volg. uitdaging beter voorbereidt. 6994. Gelove maken is het zelfde als vs. 2560 ghelovich doen lien. Zie mede vs. 4058. Hier zegt Aupatris: Ik zal u van logentael en valscheid overtuigen. Vglk. vs. 7067. 6995. Uitg.: dat wi ond(erspraken), hoogst onbezonnen aenvulsel, en dat van Jkblt. welk daer onder in de noot vermeld wordt: ond(er ons t)wien, schijnt er slechts de weêrklank van te zijn. Hoe kon men toch hier aen een gesprek denken als men de volgende verzen gelezen en verstaen had? Of hebben dit geleerde uitgevers werkelijk door ioceerden speelden en al kokelende die voete opweert keerden verstaen? En het overige dan? Maer joceren wij niet, en schrijven wij eenvouding onderstaken en joesteerden, dat iedere lezer zonder uitlegging verstaen zal. Jkblt. had er niet klaerder in gezien dan Massm. 6997. Die voete, enz., zegt dat zij achterover uit den zadel tuimelden. Zoo las ik in Auberi de Bourg.: Jambes levées le fait jus trebucier. 6998. Uitg.: dore minne noh dore sp.
[tekstkritische noot]Vs. 7009. Moreel, het peerd van Marcabers. Vglk. vs. 6969 Favele. 7012. Uitg.: ombe iostiren: kiren. 7014. Versta: (hem) die sere in sorghen, bevreesd was voor de dood. 7017. Dies ontstaen, dit ontgaen, te boven komen. 7023. Uitg.: Seidedi. - Heve, inbreuk op de waerheid. Vglk. vs. 6138 vlegghe dat het wkw. trecken daer het van afhangt, mij verkeerd heeft doen uitleggen. Heve dat kerf of houw beteekent, staet hier even zoo vreemd met segghen verbonden; maer dat heeft bij meer zulke metaphoren plaets. Vlegghe heeft nagenoeg de zelfde beteekenis, namelijk die van blutse of schaerd, b.v.: in eenen helm of degen, als in Karel en Elegast, vs. 411:
 
Die helme op haer hooft die boghen,
 
En̄ onfinghen scaerde en̄ vlegghen,
 
So scaerp waren der swarde egghen.

En Lancelot, II, vs. 45057: noyt vlecge no scaert; als mede Maerl. Van d.l. van Oversee, Cap. 8: (swaert:).... oft vlegge of scaert.
[tekstkritische noot]Vs. 7027. Uitg.: Gonneert. 7029. Hs. en Uitg.: Alse Ales. Versta: Alse ghi Ales (bracht). 7030. Uitg.: uten handen, doch in de noot: (lande?). 7037. Uitg.: Doe Ales. Waer alweêr ghi uitgevallen is. 7038. Uitg.: Doet sloech in gerechten campe, dat ik in mijnen tekst verbeterd heb. Doot sloecht is eene oratorische overdrijving voor woudt doodslaen. Vglk. vs. 6816. Dat hij Ales niet doodde zou net uit het fransch blijken, indien wij iets meer dan het slordig uittreksel van Massmann (blz. 187 vlgg.) er van bezaten. Vglk. hier vs. 7047 en 7048. - gerechten voor ongherechten is strijdig met geheel de gedachte en bijzonderlijk met vs. 7035 en 7045. 7047. Uitg.: Affalgiret. De heer de Vries (Wdb.) heeft zeer wel gezien dat hier niets anders dan eene misstelling voor affoliret, verwonddet, dooddet, plaets gehad heeft.
[tekstkritische noot]Vs. 7050. Uitg.: wil, doch Hs.: wilt. - Doen staen, vglk. vs. 6114, enz. 7052. Uitg.: Daer = dan, gelijk de dichter misschien geschreven had, en gelijk ik herstel, omdat Daer uit eene verwarring met Dar ontstaen schijnt. 7056. Vglk. vs. 6911. 7059. Borghe, in 't oud fransch gewoonelijk plèges, dat is gezworen vrijwaerders, dat hij zijne belofte nakomen zoude, gelijk de tekst het zelf uitlegt. 7065. Stond hier niet eens desen overdaet voor overdadigen? Ik weet al wat zeker lieden daer tegen inbrengen kunnen, maer hoop dat ze wel verstaen zullen dat mijn vermoeden niet enkelijk op het masc. ic salne maken, dat volgt, gegrond is. 7069. Volgens mijne aenteek. staet ende hier in 't Hs.
[tekstkritische noot]Vs. 7076. Uitg.: Hi sloeeh op hoer dat volc met crachte. Misschien is hier meer te verbeteren, maer hoer is in alle geval te veel. 7080. Uitg.: Te lievereren, verlossen, en met u, door u. Zoo ik in mijn verdriet bij u geen troost vinden kan? Enigher dinc hangt af van telivereren: de spijt doet hem overdrijven. 7085. Uitg.: camp-vast sijt, die elkander beroepen hebt. - Hs. Ende, dat hier eene pauze schijnt te maken. 7091. Luttel goet, weinig, adverb., in een woord te schrijven. Zie Christina, Gloss. 7093. Onghehoort, niet aenghehoord, niet in aemnerking genomen, miskend. - Achter Comen stelt Hs. een punt, maer dat geldt geen punctum majus, gelijk verder vs. 7135 achter Hebben. - Onghehoord, miskend. 7095. Niemans vermijden, voor niemand ontzag hebben.
[tekstkritische noot]Vs. 7103. Mijn leven mach wel lichte sijn ghenoemt, men mag mij (mijn leven) wel voor een man van klein gewigt aenzien: Ernout es een arme ridder van vijf schilden (zie vs. 3112), en ik heb meer dan honderd duizend leenmannen, enz. - Uitg.: scilte, en vs. 7106 hare leen. 7109. Uitg.: alse sulken man, pleonastische versterking van alsulken, = also ghelijken. Met alleen sulken te schrijven zou men de maet van vier net op elkaêr volgende verzen ongelijk maken. 7115. Uitg.: do blics wel saen, als in 't Hs., verkeerd geschreven voor bliec of bleec, van blijken. Massm. stipt niet af na soudaen, maer na hof. Men kieze. 7118-22. Allen, behalve Lucius, rieden hem (den soudaen) slechts naer zijnen zin te doen en maer te gebieden.
[tekstkritische noot]Vs. 7124-25. Uitg. heeft hier een zeer gezochte afstipping die gansch den zin miskent. - Behaghelhede spreken is zich met vrijmoedigheid uitdrukken (naer eigen behagen, naer zijn hart). 7134. Uitg.: Wat so (hi hem) hadde gedoen. In 't Hs. gedeeltelijk uitgeschrabd, maer hi mi, dat de zin vereischt, schijnt er nog door. - gedoen is in 't Errata verbeterd. 7136. Uitg, en Hs.: die min lief, en zoo ook in den vlg. regel. Op de tweede plaets ten minste moet het dien wezen. In de afwisseling kan kunstgevoel liggen; ik behoud dus het eerste. 7138. Uitg. en Hs.: Ic late. Jkblt. verbeterde reeds liete, en 't is Massm. die het ons zegt. 7143. Die camp, enz., tusschen Aupatrijs en Marcabers.
[tekstkritische noot]Vs. 7163. Deze regel is in 't Hs. overgeslagen; ik vul hem nagenoeg gelijk Jkblt. aen. Mijn Twee of Si twee en hen, indien de versbouw het hem toelaet, zal hij goedkeuren. 7166. Vroeder man, dan ic, en weert, versta: zelfs een wijzer man dan ik ben, zou het niet kunnen afweeren noch beletten. Op en stond eerst een schreefje, maer het werd uitgeschrabd. 7172. Moghes = moghets, moogt des. 7176. Zonder bepaelden term.
[tekstkritische noot]Vs. 7180. Uitg.: Die sottaen sprac, ‘gestade si: Doetse comen,’ enz. Hoogst belagchelijke ponctuatie en louter misverstand. Gestade is een adv. = ghestadelijk, bedaerdelijk, kalm, zonder drift, en hetgeen hij sprak of zeî, volgt: ‘Si,’ dat is: het zij zoo, ik sta het toe, ‘doetse comen,’ enz. 7188. Het tweede so zou ik geerne in dat veranderen. 7191. Dadet voor latet of beter lietet is in alle opzigten wel gekozen. - ghijt, prolepsis. Merk het neutrum. 7198-99. Uitg. en Hs.: Wert: vart.
[tekstkritische noot]Vs. 7214. Uitg.: Soe boet hi, maer Hs. Soe loet hi, waer Soe welligt verkeerd voor Doe staet. - Loet is het impf. van laden, opleggen, belasten, bevelen. Vglk. vs. 7829, als mede vs. 7388, enz. 7217. Sonder raste, zonder verwijlen. 7230. Massm. teekent hier in de noot rouwen aen als de les van 't Hs.; daer staet wel den rouwe, en zelfs vs. 7246 van rouwen, omdat rouwe van 't vrouw. en van 't mann. geslacht is, dat Massm. blijkens zijn Gloss. niet wist. Is in rouwen sijn, vs. 7235, een meerv.?
[tekstkritische noot]Vs. 7242. Uitg. en Hs.: ter minnen bode. Ik denk dat de kopist door vergissing ter met het naeste woord heeft doen overeenkomen. Dan moest het ten minste der minnen bode zijn, gelijk vs. 7814. 7259. Uitg. en Hs. als op de meeste plaetsen, bodescap.
[tekstkritische noot]Vs. 7269. Si = Tsi; vglk. vss. 6879, 7862, enz. 7270. Ocsoen, gelegenheid, reden, oorzaek, voorwendsel, gelijk het oudfr. ockeson, enz. 7284-85. Hs.: danen: wenen.
[tekstkritische noot]Vs. 7289. Vore uwe man, in de tegenwoordigheid van uwe mannen, of oechsiende uwen mannen, gelijk Maerl. seggen zou, openbaerlijk en geerne. 7293. Ontsekeren is onvrij verklaren, den vrede ontseggen. - Weder, op nieuw, gelijk te voren, eer de soudaen hem aen Melior geschonken had. 7296. Hs.: haeht. 7294. Massm. plaetst een dubbel punctum met een aenhalingsteeken na sprac, als of de woorden de eerste tale de aenvang van Ernouts rede waren, hetgeen ze onverstaenbaer zou maken. Het is de dichter die spreekt en zegt dat, toen Lucius zweeg, Ernout de eerste was die zich gelaste om hem te antwoorden, en de dichter getuigt zelf dat hij het meesterlijk deed. Massm. heeft de zelfvoldoening van onzen schrijver niet begrepen. 7299 en 7302. Hs.: en̄, niet ende. 7301. Het ant mi, het ergert en verbittert mij. Wkw. anden.
[tekstkritische noot]Vs. 7314-15. Uitg. en Hs.: hi sal reeht sin: ghescin. Eigenaerdige spelling van 't Hs. 7316. Het wkw. doet vervangt hier ghesciet dat uit het voorg. ghescien moet herhaeld worden. Zie Christina, blz. 194-6. - Woordspelingen, als die hier met recht plaets heeft, zijn bij de fransche en dietsche dichters der xiiie en xive eeuw een gemeene aerdigheid. 7317-19. Uitg. en Hs.: op scinen: mi alleinen. Dat dit kreupel gaet moet iedereen zien die weet wat rijmen is, en nog meer die zich de moeyte zal geven van de gedachte van den dichter in deze twee verzen na te gaen. Daer ik ze in mijnen tekst reeds verbeterd heb, meen ik hier te volstaen met er een paer woordjes uitlegging bij te doen. Scinen rijmt niet met alleinen, al is het onverkenbaer dat dit laetste opzettelijk om des rijms wille zoo en niet op de gewone wijze (alleene) geschreven is. Hier heeft dus een misverstand van den kopist plaets gehad, die zijn scinen (op) in stede van een hem vreemder uitdrukking in den tekst gebragt heeft. Dit hem vreemdere, dat hij welligt aen eenen zijner voorgangers toeschreef, laet het rijm ons gissen en aen den dichter teruggeven en wel met enkelijk de c van scinen boven om te halen en in eene e te veranderen om er seinen van te maken. Seinen is zegenen, als wij vs. 3335 reeds zagen, en seinen op (beseinen, het regt bezegenen = fr. bénir) is gewis een keuriger zegwijs dan recht scinen op of beschijnen. Het verbogen alleinen tot het voorgaande mi betrokken, is iets zeldzaems, maer de regel biedt andere moeyelijkheden aen, die zoowel den zin als de constructie betreffen. De gedachte is, dunkt mij, deze: ‘Des soudaens ontzekering bekommert mij weinig: God moge tusschen hem en mij, in ons geschil (er op), zijnen zegen aen 't regt geven; dat alleen kan mij ontzekeren (in geval namelijk dat het regt van mijnen kant niet zij), niet de soudaen.’ Wat alleinen betreft, ik durf er noch een adverbialen vorm, noch, met mi, een tegenstelling met den soudaen, noch een hypallage, als moetende eigentlijk met Dat (dat allein of alleine) overeenkomen, in erkennen, en even zoo weinig het veranderen. - Dat ontsekert mi is een fier antwoord op vss. 7292-93: als sinen dootviant ontsekerickene. 7322. Loech, van blijdschap en verwondering. - so saen, so gereed. Vglk. vs. 7294, die eerste tale en vs. 7324, Sonder raet, als mede vs. 7972.
[tekstkritische noot]Vs. 7331. Uitg.: haet seir, met een (sic) daer achter; maer het Hs. heeft duidelijk voor alwie de oogen openen wil, haetscap en wel eerder in een woord dan in twee, gelijk volgens Massmanns aenteekening Jonckbloet gelezen had. Wat er van de p uitgesleten is, belet niet de geheele letter te erkennen, en Massmann alleen kon daervan met de voorgaende a willen ir maken. 7341. Versten, uitstellen. 7342. Tavont meer. Vglk. vs. 7350. Dit meer, welk zoo veel, niet altijd even klare, woorden helpt vormen, zal wel eens, hoop ik, eenen ernstigen uitlegger vinden. Ik herinner hier slechts tsaermeer, sidermeer, tameer, hedenmee (Walew., vs. 2769) en het bij onzen dichter zoo geerne wederkomende diemeer. 7345. Uitg. en Hs.: aquireren, met de vraeg van Massm. of het niet acquinteren moet zijn? Men vindt veel spellingen; vglk. het fr. s'accointer. 7346. Zoo 't Hs., en ik meen niet dat de dichter anders geschreven had, al mogt nu wel voorgaen. 7348. Lovic, raed ic.
[tekstkritische noot]Vs. 7357. Doet wel, enz. Men merke die levendige wending, in plaets van: Gij zult wel doen met of indien, enz., of: Wilt gij wel doen, zoo, enz. - Voorts doetene (doet hem) met miere vrouwen, enz., voor laet hem ingaen bij, is ook zeer aerdig. 7365. Is na dezen regel iets uitgevallen of doet de dichter hier Ernout zijne rede welstaens halve in eens afbreken, terwijl zijn gebaer de rest zeî? Ik zie er eene aposiopesis in, die nog bestaen zou indien men, voor selke, selve schreef (Dat selve, eene gelijke minne met of bij die, enz.). 7374. Die coninc Parth.; waerom niet Die keiser? Doch vglk. vs. 7823.
[tekstkritische noot]Vs. 7375. Dies, omdat. 7376-77. Uitg. en Hs.: Ales vragede dat hi woude. De spreekwijs dat hi woude, is zeer gewoon voor allerlei. Hier van tijdingen te verstaen omtrent hetgeen, sedert zijn verblijf aen 't hof, te Marberoen voorgevallen was. Maer wanneer de tekst er bijvoegt dat de gemelde ondervrager geen gewag maekt van zijnen vader, dan verraedt hij de slordigheid des afschrijvers die den naem van Ernouts zoon Alijs tegen dien van den turkschen overlooper Ales verwisseld heeft. Ales was de neef van Marcabers, met wien wij vss. 6609 vlgg. en 7037 kennis gemaekt hebben en van wiens vader hier geen spraek kan wezen. Men herstelle dus in den tekst Alijs voor Ales. Maer waerom wilde Alijs Lucius nopens zijnen vader Ernout niet ondervragen? Ik denk uit fierheid, te meer daer hij hem door Lucius van des soudaens wege teruggebragt werd, wiens gevangen hij geweest was. Hij had begrepen dat Lucius daervan niet geerne meer zou gezeid hebben. Vglk. vooral vss. 7259-61. 7386. Uitg. en Hs.: sprac men stille, niet alleman, dat zoowel in de middeleeuwen als later na een diner de cour zonderling zou geweest zijn; maer Lucius en die keizerinne. Men schrijve dus spraken in plaets van het bedorven sprac men, ten zij iemand dit laetste men als eene prolepsis beschouwe. 7388. Dit gesprek tusschen den minnenbode en Melior begint waerlijk abrupt, maer de twee voorgaende verzen zijn er als de voorbereiding van, doordien de twee sprekende personen in de zelfde orde blijven voorkomen. Maer wat zal ik van het rijm stille: keiserinne zeggen? - Saluut (Hs. Salud), vglk. vs. 7214.
[tekstkritische noot]Vs. 7394. De onderscheiding na Die wile (ondertusschen) schijnt mij door den zin vereischt te zijn, maer de volg. regel: Van ure minnen, enz., is daer eene weinig gelukkige ontwikkeling van. Met iewers voor uwes te lezen waer het niet beter. 7403. Ontwent, gemijd, van ontwenden of ontwinden, zich door eene geschikte wending ergens aen onttrekken, esquiver. 7404. Hs. en Uitg.: Die. 7419. Uitg.: enechs mens; in 't Hs. heeft wel mans gestaen, maer de twee middelste letters die verduisterd waren, zijn van later hand herschreven, gelijk meer op deze bladzijde.
[tekstkritische noot]Vs. 7423. Hì, de soudaen. - in hopen, Hs.; vglk. vs. 8232. 7428. Bliven uten sinne. De volg. regel belet niet hier bliven in de gekende beteekenis van worden te verstaen, gelijk siec of doot bliven, enz. (Christ., Gloss.); maer doen in doetene (Hs.: dotēne. Z. nog vs. 7453) en doen inne (herstellen) is bijzonder aenmerkelijk. 7430. Verswint, Hs. en Uitg.: versuint (= verswijnt), vergaet, uitteert, is van het oude swijnen dat Kil. nog kent, en moet niet met verswijmen verward worden, hoe zeer zij ook in vorm en beteekenis zich nabijkomen. Vglk. vs. 7435 macht. 7432. Te meerren loon, enz., met des te grooter verdienste; want loon en verdienste zijn correlatief. 7435. Uitg. en Hs.: niet min; de manier van onzen schrijver zoo wel als de maet rieden mij er te bij te voegen. 6436. Uitg. en Hs.: Hevet hi gepinet ende pinen doen. Voor dien onzin heb ik in mijnen tekst ook ten opzigte der maet iets beters getracht te geven. De lezer oordeele. 7440. Van hi, waer de i duister was, heeft een later hand he gemaekt.
[tekstkritische noot]Vs. 7442. Men merke wenens verbogen en carmen onverbogen. 7445. De kopist had zijn arde (sic) met een ander letter willen beginnen, die hij doorgehaeld heeft. 7446-47. Hs. en Uitg.: grote leet: dar hi in legt. Ik herstel het rijm leit (subst.): leit (verb.), dat de kopist bedorven heeft als hij pleegt bij dergelijke rijmen. Vglk. vss. 3890, 4137, enz. 7451. Hs. en Uitg.: Noh so dunne; lees dulle of drueve, gelijk de Latijnen tristis zeiden. 7453. Uitg.: vorderne; Massm. had hier niet te twijfelen, het Hs. heeft niets dan vordenne. Vglk. Christina, blz. 468, vlg. 7457. Uitg. en Hs.: Mocht verkinnen sine maniere, mogt het erkennen, bevroeden de natuer van zijn kwaed, enz. Voor sine maniere schreef de dichter gewis die maniere (den staet, den aerd). 7460. Lude en̄ stille, alleszins. Vglk. vs. 6732. 7462. Hs.: ī deenlike; Uitg.: in deenlike, en daer onder de gissing: indelike? ja, meen ik; hij zweefde lang met zijn gepeins in de wolken, en als hij eindelijk hier beneden tot de wezentlijkheid terugkwam, dan, enz.
[tekstkritische noot]Vs. 7468. Hs. en Uitg.: maget. 7475. Hs. en Uitg.: sotelike; vglk. vss. 4939, 8193. 7478. Hs. en Uitg.: intoren mode. 7480. Uitg.: te-stort. 7486. Hs. en Uitg.: dunket mje (= mie) voor mi, dat ik hier volg, omdat het nog in andere boeken zoo voorkomt, schoon ik het slechts voor eene vrijheid houd. Bij Maerl. vind ik zelfs hie rijmende met drie, waer ik liever dit laetste apocoperen zou; maer hij heeft meermaels hie en mie in 't rijm.
[tekstkritische noot]Vs. 7495. Hem versleghen, zich verslaen en afmartelen. 7496. Uitg.: vermaledise voor vermaledijtse; maer die t blijft dikwijls weg. Vglk. vss. 7576, 7905, enz. 7498. Hs. en Uitg.: Dies, dat de kopist door onoplettendheid uit den voorg. r. herhaeld heeft, terwijl hij Dus schrijven moest, dat ik stout in mijnen tekst opneem. 7512. So = so als.
[tekstkritische noot]Vs. 7525. Al in een, gedurig, zonder ophouden, alle oogenblikken. 7536. Uitg.: ware. 7537. Uitg.: Ende men; Hs.: En̄ men. In plaets van men ne, dat Jkblt. voorslaet, verkies ik het sterker betoonde men hem. 7545. Hs. en Uitg.: Van altemalen, voor het rijm, in plaets van het eenvoudig adv. altemale; maer het rijm zelf is mij verdacht, daer ik dikwijlder in gen. en dat. quale dan qualen vind, en altemalen en meer nog van altemalen op zich zelf beschouwd onverdedigbaer schijnen. Ik laet het echter staen; een ander moge zien of van al en temale afzonderlijk hier staen kunnen. Daer zijn veel kwestien van dien aerd die ik liever stilzwijgend voorbijga.
[tekstkritische noot]Vs. 7549. Dore minen wille, om mijnentwil, ter oorzaek van mij; want men gevoelt ligt dat wil in dergelijke spreekwijzen zijne gewoone beteekenis niet heeft. 7551. Hs. en Uitg.: alre liefst. Het rijm wil al te lief, en zoo is 't in het Errata verbeterd. 7558. Hs. en Uitg.: Nu late mi ende, enz. Dat ik er [hi] bijgedaen heb, is slechts om er de aendacht op te roepen, want die uitlating bij den imperat. is niet zeldzaem. Vglk. vs. 7878: Begheert hi vrede, hebbe vrede. - Cod. ende, niet zonder klemtoon. 7561. Hs.: En (sic, zonder streepje, dat vergeten gebleven is); voorts alse. 7563. Uitg.: in dere stede; Hs.: dire: het moet wel diere of derre, zulker, of ere, eeniger, zijn. 7567. Enghene dinc die si, die zij, die besta. 7569. El enghere, aen geene andere. Massm. steeds: En-gene, enz.
[tekstkritische noot]Vs. 7572. Hs. en Uitg.: erterike. 7574. Hs. en Uitg.: Die di vrowe. 7578. Sachter worde sijn hier breke, letterlijk: zijn hier gebrek, dat men, met zich een weinig geweld aen te doen, zou kunnen uitleggen: zijn hier noodig of zouden hier noodig zijn; maer daer breke hier zonderling gebruikt is, meen ik dat de kopist, door het voorg. meerv. verleid, zijn voor es geschreven heeft, en dat de dichter met den gemt. sachter woorde es hier breke gezeid had. 7581. Castiment, raed, vermaning. 7587-88. Dat-Dat, zie vs. 438-40.
[tekstkritische noot]Vs. 7598. Uitg. en Hs.: Dore die ogen, onverstand; van de oogen is reeds gesproken, hier moet het zelfde van de ooren gezeid worden, gelijk het ook vs. 7621 herhaeld wordt. Ik schrijf dus oren. - Blivet daer in, namelijk in 't herte. 7600. Schrijf in een in twee woorden. 7605-6. Versta: zij hoort niets dan 't geen hare belangen betreft. 7609. Goetdoen, hier welstand, welvaren (vglk. wat doedi? op zijn Engelsch), elders 't vergoeden (eener schade). 7612. Als en̄ als (waervoor onze uitgevers overal het slepende als ende als schrijven), geheel en al, alleszins.
[tekstkritische noot]Vs. 7624. Uitg.: Doe hi dat sach, lees: doe hi dar (daer, in het tornooy). 7632. Hadse bi naturen sin, had de min door den wil der natuer zulken aerd dat ze, enz.; niet, meen ik, had de zee van natuer wijsheid, zoodat, enz. 7643. Hs. en Uitg.: tisor. 7648-49. Hs. en Uitg.: iosterie: vrie, beide bedorven, vooral het laetste, dat buiten twijfel vrien zijn moet, ons vrijen, liefkosen. - Ioesterien is eene aenspeling op hetgeen Melior vs. 7548 en 7549 bekend had.
[tekstkritische noot]Vs. 7653. Uitg.: sinnen, en 7657: ben. 7658. Uitg.: endarf. 7662. Jkblt. las sortie. Sotie (sic) in 't oud fr. dwaesheid, is hier ongeloof, het zelfde als onwet. Ik vul het wkw. volght aen, zoowel voor den zin en de constr. als voor de maet, want het herhaelde ende is onhoudbaer. 7666. Voor Dar ute dat in 't Hs. herschreven is, gist Massm. onkundig Dar toe. 7669. Uitg.: Nemic den sottaen, enz., dat volstrekt met Meliors gedachte strijdt. Ik schrijf Gevic of liever, om met een breeder letter de plaets van 't Hs. te vullen, Gavic den soudaen mine minne, Dats, enz. (hier volgt namelijk de opnoeming van haers heeren deugden), zoo zou ik zwaer misdoen. Dit laetste sloot de periood in den uitgevallen regel, dien ik daer eenvoudig op deze wijs herstel:

Had ic miskent eer ict volbrachte.
[tekstkritische noot]Vs. 7680. Hs. en Uitg.: imber. 7685. Vertrect, verhaelt, vertelt. Vglk. vs. 7688. 7686. Ghi mint, zoo geheel absoluet, verandert den zin; het moet minten = mint hem, den soudaen, uwen heer zijn. 7690. Hs.: Die waerheit sijn, ook Uitg., met de noot: statt fijn. 7695. De volledige uitdrukking zou wezen en const af bringen, maer het voorg. van heeft de kracht van de twee voorzetsels. 7699. Wat mert, dat Massm. hier, voor wert, afweert of belet, aen Jkblt. toeschrijft, beteekenen mag, weet ik niet.
[tekstkritische noot]Vs. 7702. Sijn sonderling, zijn vertrouwde en bijzondere vriend, fr. son privé? 7713. Sinen wille, wat hem goed docht, sprak vrijmoedig. 7716. Hs. en Uitg.: beste wort, maer Massm. verbetert zelf in zijn Errata leste, dat mij uit vs. 7714 (liet de eerste sprake) natuerlijk schijnt te volgen. Maer welk was dat leste woord? Geen ander, dunkt mij, dan waer hij vs. 7721 zoo ernstig op antwoordt: Het wert gedaen! en dat vooral op Meliors berisping vs. 7710-11 terugziet. Vglk. ook vs. 7686 en vlgg. 7720. Hs.: streckese. 7721. Hs. en Uitg.: semine trouwe, beter sem mine tr., zoo helpe mij mijne trouwe. 7725. Hs. en Uitg.: onse here, ons leger; vglk. vs. 7835 een scone here.
[tekstkritische noot]Vs. 7729-7741, dit laetste vers inbegrepen, moeten als antwoord en voorstel van de keizerin aen de hedendaegsche lezers vreemd schijnen. 7733. Den dullen hope; de Ouden gebruikten hope ook mannelijk; ik beken nogthans dat ik de voorbeelden daervan in Dietsce Doctr. I, vs. 596 en 612 niet zoeken zou. Vglk. boven vs. 7423. 7744. Uwen orlof, elliptieke formel, gelijk meer andere van dien aerd, ghenade, vrede, en twee verzen hooger, groten dank, enz., altijd in accus. 7745. Hs.: dien dar w.; Uitg. die.
[tekstkritische noot]Vs. 7753. Hs. en Uitg.: vroe (: alsoe). 7754. Hs. en Uitg.: hovescheden: geleiden. 7756. Den here so bi, tot zoo kort bij het leger. 7758. Hs. en Uitg.: die al. 7761. Ibid.: lachgende. 7763. Beide nog: Hoe blide. Merk verder het rijm doe: doe en straks weêr: daer toe (sic): toe. 7768. Uitg.: Ende hadde met sinne; ik werp hadde uit.
[tekstkritische noot]Vs. 7780. Hs. en Uitg. even slecht: Enen man gelijcker wijs. Het rijm ten minste moest zulks voorkomen. 7784. Hs. en Uitg.: worden, dat men den kopist beter vergeven kan dan den uitgever. Doch zie Jkblt., Mnl. Vsb., blz. 168 vlg. 7787. Dat spreken en̄ dat comen. Hier zijn vss. 7729-7741 en het zonderlinge voorstel van Melior bedoeld. 7791. Den vrede van sinen halven vaste stede, dat is stade of ghestade, gelijk het een weinig verder, vs. 7997, in volle letters en van de zelfde zaek gezeid wordt: den vrede in beiden siden vaste ghestade. De heer de Vries heeft natuerlijk deze voorbeelden in zijn Gloss. op den Leek. Spiegh. niet kunnen in rekening brengen. Maer hij mogt het simplex staden niet vergeten dat hij in Limborch vond, VII, vs. 1857: Dat men den vrede staden sal; maekt hij daer ook toelaten, veroorloven van? 7798. Hs. en Uitg.: dor welke hitte; schrijf door welker. 7801. Hs. en Uitg.: toe, niet kwalijk; echter is't niet onmogelijk dat de dichter doe geschreven had.
[tekstkritische noot]Vs. 7807. Uitg.: vrocht hugel, maer Errata hagel. 7809-10. Si rust, dat is doet rusten, of hout in arbeide, dat is in ontrust zonder verpoozing geheel de wereld; al wat leeft en gevoelen heeft is aen hare magt onderworpen. - Balgide is, zoo als Massm. zegt, van 't oud fr. baillie, maer minder wijd van beternis als hij het maekt. Hij kon het eenvoudig door gebied of onderwerping vertalen. 7820. Hs. had van de eerste hand: Ombe met. 7821. Uitg. en Hs., maer van de tweede hand: dien stede. In Karel d. Gr., II, vs. 2045, zal den scoonsten stat ook wel eene fout wezen. 7823. Dien coninc, vglk. vs. 7374.
[tekstkritische noot]Vs. 7832-33. kinne: winne, voor kinnene: winnene. Vglk. vs. 1578, enz. Zie Christina, blz. 468 vlg., alsmede Höfers Zeitschr. für die Wissensch. d. Sprache, 1851, bl. 194; it. Grimm, Gramm., IV, bl. 164, volg. 7834. Tote here, tot hier. 7836. Stolinghe, heimelijk, op eene diefachtige wijs. Kiliaen zelf kende, helaes, dat zoo deugdelijk adv. niet meer. Onze schrijver gebruikt het viermael achter een. Ik vind het ook bij Van Heelu, en in Karel d. Gr., I, 527 (stolinghen). 7843. Met onrechter scoude, zonder gegronde reden, valschelijk, door eene onbillijke beschuldiging (des soudaens). 7853. Men vindt meermaels zulk een bestand op veertig dagen bepaeld.
[tekstkritische noot]Vs. 7858-61. Om de n van tueen (sic Hs.) en dus het rijm te wettigen, en tevens den zin te herstellen, zou ik geerne de vijf verzen aldus schrijven: Mach men[t] dan... Te payse bringhen [met] u tween, Dat si t[e] go[e]de; ofte neen, si also alst wesen mach; [H]et wert becort op enen dach. Mijne haekjes wijzen genoegzaem aen waerin ik van Massm. afwijk, behalve wat de interpunctie betreft. Een verschil moet ik afzonderlijk uitleggen. Vs. 7861 heeft Uitg.: Et wert becert, met de gissing van Jkblt. daer onder: wert becent, dat Massm. gewis uit guiterij overgeschreven heeft. De waerheid is, dat twee letters in 't woord half uitgesleten zijn en dat onze paleographen de oude schrijfwijs van oillustratie, met die gekronkelde r na de o, gelijk na alle andere gebuikte letters, uit het oog verloren hebben. Het Hs. heeft becort, zoo geschreven als ik zeî, met den rechter trek van de o, waer de illustratie tegen rust, een weinig verdonkerd, en daer hebben zij, de een becert, de ander becent van gemaekt. Mijn becort is beslist, gedecideerd, met de bijkomende gedachte van snelheid en spoedigheid nader bepaeld door op eenen dach. - Ik schrijf verder dat si te goede en niet si tgode (tGode?), en versta: dat zij ten beste, ik wensch dat het ons allen tot nut strekke; of komt gij niet tot vrede, dan geschiede dat geschieden kan, en men late eenen veldslag den twist beslissen.
[tekstkritische noot]Vs. 7878. Vglk. vs. 7558, 7887. Uitg.: worden, maer Hs. worde, dat in de noot geen vraegteeken verdiende. 7894. Uitg.: allen, Hs.: alle, voor 't minst zoo nauwkeurig en hier gewis bevalliger voor het gehoor. 7895. Hs. en Uitg.: Hoe saltu dan, dat de gissing onder den tekst: Hoe sal mi in keurigheid verre te boven gaet. 7896. Hs. heeft den raet gedoen... Volgens Massm. giste Jkblt. Dien raet gelucken. De zin is: het middel vinden. 7897. Gehinghen, vglk. vs. 6892. Op beide plaetsen staet in Hs., in weêrwil zelfs van 't rijm, gehinden. De zelfde verwisseling heb ik nog elders aengetroffen, zoo dat ik geloof dat ze reeds vroeg in de volkstael overgegaen was. 7898. Hs. en Uitg.: gedachte, het rijm wil gedochte. Jkblt. las sijn ged., om de maet?
[tekstkritische noot]Vs. 7913. Hs. en Uitg.: Wat soe, maer in 't Errata: War soe. - dreghet = draghet 7915-16. Hs. en Uitg.: here, maer lees hare. Het is gemakkelijker te gissen wat deze twee verzen zeggen willen dan ze te verklaren. Het verschil tusschen wet en ewe kan ik niet streng bepalen, ten zij het eerste de voorwaerden van den vrede zijn. Tusschen willen kinnen en doen coren (onderzoeken?) is ook weinig onderscheid, ten zij misschien voor diplomaten. Ik hoop dat Thiers en Bismarck die op dit uur voor Parijs ook een' wapenstilstand discuteren, elkaêr beter verstaen zullen dan ik onzen schrijver. Zie nogtans ook vs. 7991. 7919. Hs. en Uitg.: En (sic) niet En̄; voorts: indien. 7923. Hs. en Uitg. hebben geviseert, maer dat zal wel eene vergissing van de kopist zijn in plaets van geiugeert, dat uit de zelfde lettertrekken bestond.
[tekstkritische noot]Vs. 7933. Uitg. en Hs.: En mach hen dit niet gescien. Het is mogelijk dat de les goed zij, maer ik geef aen allen lezer die zich tevens beter in krijgszaken verstaet dan ik, te bedenken, of de dichter niet eerder En̄ mach hen dit iet gescien geschreven had, dat is: En zoo zij tijd winnen kunnen, dan zal Ernout, enz. Ik volg gerustelijk mijn vermoeden. 7936. De partikel so (soe) in dezen regel valt mij lastig, en om ze in doen (doen besetten) te veranderen, zou men ook beter te gelijk Van sinen sonen en Van andren lieden, in plaets van Met, schrijven; doch streng genomen kan doen besetten ook eenvoudig voor besetten geseid zijn. Maer ik verander soe in ooc (Met andren lieden ooc). Na besetten, gaet Uitg. zonder punt of komma tot het volg. vers over; ik meen, om meer redenen, dat die oversprong een misverstand is, en zet een punt of ten minste een komma-punt achter het eerste vers; Jeghen ons behoort noodzakelijk tot het volgende simplex setten. 7941. Wat de dichter met deze aenmerking bedoeld heeft, weet ik niet, en trouwens onze fragmenten noemen ons dien Ales slechts toevallig. Zou niet hier, zonder dat komma vóór dats waer, te lezen zijn elswaer, d.i. elders? 7944. De beteekenis van geparen in dezen regel blijft voor mij duister, hoewel Massm. het door drie verschillige latijnsche werkwoorden vertaelt, na ons eerst in zijn Gloss. van geparen (onder Paren), als een echt Duitscher (p=b), naer Baren verzonden te hebben. Zoo ik er ook een woord latijn bij doen mag: Intellexisse videri voluit. Ik neem het in den zin van overeen en tot vrede komen.
[tekstkritische noot]Vs. 7948. Hs. heeft hier nimen eer (sic). 7954. Hs. en Uitg.: te meskise, voor meskieve, van 't fr. meschief, ongeval; het echt dietsche woord was mesquame. Visscher, Gloss. op Ferguut, maekte er een adject. van! 7969. Uitg.: satten, maer Hs.: saten. Verbind saten en̄ penseden om die sake, dat is zaten te peinzen of peinzende. De in den vlg. r. bedoelde koning is Aupatrijs, wiens gezag en aenzien hier in korte woorden meesterlijk afgeschilderd is.
[tekstkritische noot]Vs. 7975. Hs.: Gi heren; Uitg. verbetert here. Aupatrijs rigt zijne woorden tot den soudaen. 7978-79. Hs. en Uitg.: vroe: alsoe. 7984. Hs. en Uitg.: Versiet ons wel; het pron. subj. ontbreekt, het moest Versieti = versiet ghi (thans voorziet gij) wezen. 7991. De lezer zie of deze regel en de vlg. op vs. 7915 en 7916 eenig licht verspreiden kunnen. - Is in die side van dien kant, te dien opzigte? 7996. De gissing die Massmanns noot onder dit vers aen Jkblt. toeschrijft, is tegen het Hs., gelijk hij goed wist, zoowel als dat ze zijnen vriend onwaerdig was. Dat is geen moey handelen.
[tekstkritische noot]Vs. 8000-1. Hs. en Uitg.: oftet voget Desen vrede, enz. Het Errata wil een komma achter voget, dat dus eene wel nabedachte wijziging, maer daerom niet minder een grove fout is; Massm. heeft niet gezien dat hij voget juist van zijn voor den zin onontbeerlijk subjekt scheidde, en even zoo weinig, dat dit subjekt zelf verbetering noodig had, en niet Desen vrede, maer Dese vrede de ware lezing was. Aen desen voor dese als emphasis valt hier niet te denken (vglk. vs. 2979), maer in oftet voor ofte zou men misschien een prolepsis mogen erkennen als vs. 6535, 6552 en vooral 7191, waer gelijk hier het neutrum voorgaet en het masc. volgt, van den eenen kant gijt = gi het, en dan Desen camp, en van den anderen kant oftet = oft het, en dan Desen vrede; maer ik heb reeds gezeid dat hier de n van Desen overtollig is, en ik laet ze weg. 8009. Waerom Uitg. hier tegen 't Hs. een voor ene lezen wil, laet ik een' sylbentelder uitleggen. 8910. Uitg.: enwas, sic, altijd die Moneïsche inclinatie! 8013. Uitg.: hildenne, Hs.: hildēne; vglk. vs. 7832, en de daer aengehaelde plaetsen.
[tekstkritische noot]Vs. 8019. Leidene, gespeld als 't voorg. hildene, behalve dat Uitg. de n niet verdubbelt. - dat hijt, ik zet daer hijt. 8021. Uitg.: Die ten castele. Door een kleinen wormsteek in 't midden van 't derde woord schimmerde hier voor Massmanns oogen, zegt hij, castele; maer doen Jkblt. door 't zelfde gatje kijkende er te(n venstren) ontwaerd had, zag zijn duitsche vriend, die hem in al zijne noten niet een enkelen keer met hartelijke goedkeuring aenhaelt, dat er ‘eher schimmerte te fenstele.’ Laten wij hun die hersenschimmen, en lezen wij wat er eens stond of liever moest staen, ten cantelen, want in dit laetste woord is het schreefje op den uitgang vergeten gebleven. - Ik schrijf ook utewert voor udewert. 8023. Geheel deze reeks verzen bij Massm. getuigt dat de sensus criticus bij hem somtijds ontbrak of dat hij hier vergeten heeft de woorden met den inhoud te vergelijken, anders zou hij dadelijk gevoeld hebben dat het wkw. bescouwen, door 't Hs. hem aengeboden, een dom samenstelsel is van den kopist in plaets van de twee afzonderlijke woorden bet scouwen: De dames, die boven op de kanteelen waren, dachten dat de soudaen en zijn gevolg haer beter (bet) van nabij schouwen zouden,
 
En̄ ghinghen af ter cameren waert, enz.


Hier, in deze kamer, laet ik den heer Jkblt. zijne venstren en Massm., den schemer van zijn fenstele(!) plaetsen, maer niet boven op den toren. Vglk. tot beter verstand van alles vs. 4932, en een deel der vlgde. 8025. Daer, in 't vrouwenvertrek, zoo het schijnt eene gemeenschappelijke kamer, waer zij misschien ook sliepen. Vglk. vs. 3432, enz. 8026. Hs. en Uitg.: forgire, met metael beslagen kisten, gewoonelijker fortsiere, van 't oud fr. forchier. 8027. Deze regel biedt zeker moeyelijkheid aen die ik niet geheel zal oplossen, maer toch duidelijk begeer aen te wijzen. Hetgeen iedereen dadelijk treffen moet, is dat scoonheide, waer men zich gewis aen het onzijdig geslacht niet verwachtte, ook na vs. 322 dat kerstinheit of in andere oude stukken zelfs met langeren uitgang dat kerstinhede (het chrísten volk) meer dan eens gelezen te hebben. Trouwens scoonheide is hier ook geen enkel kwaliteit of abstractum, maer schoone en kostelijke kleederen en sieraden, een soort van collectief; ik stel echter de twee spreekwijzen niet volstrekt gelijk, en daer het art. of pron. dat noch voor den zin noch voor de maet onontbeerlijk is, doch in alle geval de aendacht van den lezer verdient, zal ik het tusschen sluitteekens behouden. Voorts zal wel niemand, hoop ik, nog genegen wezen ook scoonhede te verkorten, daer deszelfs slot-e met de korte sylben van menegher, dat slechts voor twee telt, na de caesuer eenen regelmatigen voet uitmaekt. - Dit was geschreven toen ik mij het zelfde dat scoonheide uit de sproke van Beatrijs herinnerde, vs. 184: Al dat scoonheide (ook daer kostbare kleederen, ringen, enz.) voerdi mede. Ik doe er niets meer bij.
[tekstkritische noot]Vs. 8029. Hs.: Jupen ute doen en̄ baude cleiden. Ook zoo Uitg., behalve zijn eeuwig ende, dat hij met minder moeyte en beteren zin (op deze plaets) in een komma veranderen mogt. In zijn Gloss. wil hij boude lezen, dat hij voor een adv. houdt en viermael in 't dietsch en driemael (superbe, celeriter, mox) in 't latijn vertaelt. Ik kan er slechts een schrijffout voor bliaude in zien, een subst., het oudfr. bliaut, een prachtig bovenkleed, bijzonder voor vrouwen; want jupen uitdoen en dapper, enz. kleeden of aendoen is onzin. Zij legden hare jupen af om iets anders aen te doen, namelijk bliauden. 8032-33. Hs. en Uitg.: baude hechten. Dit tweede baude kan men nauwelijks een haestigen kopist vergeven; van Massmanns wege, die den tijd van nadenken had, is het onverschoonbaer, want hij heeft gewis niet verstaen wat het zeggen wilde Daer' mochte men sien baude (of zelfs boude) hechten die kelen wit, gelijk hij dat zonder afstipping aeneenbindt. Wat is kelen hechten of die kelen wit, en dat nog baude (of boude), hechten? Ik zou meer kunnen vragen, maer de plaets is, zoo niet verminkt, dan toch bedorven, en de verbeteringen die ik wagen ga, zullen misschien ook eenige toegevendheid van 's lezers wege noodig hebben. Doch ter zake: Baude, waer ik zoo even bliaude van maekte, is hier minder vervormd en een der gemeenste misgrijpingen, een u voor een n; de kopist moest bande schrijven, dat is linten, hoofdbanden, strikken, als men in ons Limburg niet onaerdig zegt, en dat Halbertsma op Maerl. blz. 209 vlg. zeer wel verklaert. - Het volg. halfvers, dat Massm. daermeê verbindt, kan in zijnen tekst tot de zelfde constructie niet behooren; het is welligt verplaetst, terwijl een ander gedeelte, ten minste 1½ vers, uitgevallen is; maer het rijm die hovede slechten moet op zijn plaets blijven staen. Indien men dieper in die middeleeuwsche toiletkamer mogt kijken en voor het zoo loshangende Die kelen wit met den verbael-uitgang Die kelen witten durfde schrijven, zou ten minste de constructie regelmatig en de zin volledig worden, zonder dat men verder nog aen eene gaping in den tekst te denken had. Massmanns afdruk, die geen komma achter vs. 8032 stelt, had mij, bij het eerste lezen, door gissing in Die kelen wit een verschrijving van de drie epitheta Blaeu, gheel en wit doen vermoeden; maer ik bleef er te minder bij staen, daer in dien willekeurigen keus van kleuren het blaeu zich niet meer aenbevelen kon dan het groen en vooral dan het rood, dat mij in het wel behouden kelen (= rood) nog scheen door te schitteren. Nu dat was aen 's Uitgevers verkeerde interpunctie te veel gewigt toekennen, en ik zag later klaer dat met enkelijk wit in witten te veranderen de plaets, als ik reeds zeî, genoegzaem verbeterd was. Al worden vs. 8040 nog eens
 
Die aensichten wit alse een blat
 
Van eere lilien


genoemd, daer zal niemand zich aen stooren.
[tekstkritische noot]Vs. 8039. Het uitgevallen se (haer, die dames) maekte zoowel den zin als de maet gebrekkig. - De mantels die hier gemeend zijn, omvingen slechts de schouders, den rug en de armen tot aen de ellebogen, gelijk onze pelérines. - Al is sabel in de heraldiek zwart, swarten, hier bij sabele gevoegd, is geen pleonasm, maer een echt epitheton ornans. Ik verbeter overal de afstipping van Massm. 8043. Hs. en Uitg.:
 
Soe scone mannes diet alse die.


Letterlijk genomen bevat deze regel eenen lof der vrouwen schoonheid die weinigen van haer overdreven schijnen zal. Zoo wij Maerlant, Rijmb., vs. 1770, gelooven, is mandiet of, naer de variant, mans diet, ons mannes diet, niets anders dan mannelijk geslacht, mannelijke kunne, daer God op die plaets aen Abraham gebiet dat hij zich zelven besneed en Ismael,
 
En̄ daer toe al sine maisniede,
 
Ja dat men vont van man[s]diede.


Mansdiet zijn dus wel mannen in tegenstelling van vrouwen, en onze schrijver heeft er door misbruik de wijdere beteekenis van menschendiet aen gegeven. Het woord moet hem aengestaen hebben, ten zij wij eerder aennemen dat hij werkelijk vrouwendiet geschreven had en dat het volgende woordenspel, waer het vooral de mannen geldt, eenen zijner kopisten in de war gebragt heeft, en dat juist die bedorven lezing tot ons gekomen is. Dit is wel mijne meening, die ik in mijnen tekst volgen zal. Twee regels verder moet Oft siet omgekeerd van de vrouwen verstaen, maer siet eerst verbeterd en niet met ie, maer met verlengde ij geschreven worden. De uitspraek heeft den kopist bedrogen. Maer wat zouden zij den mannen kunnen geven? een schoon, aengenaem en gelukkig leven gelijk de dichter het voor zich zelven wenschte. Vglk. vs. 6386, enz. 8046. Hs. en Uitg.: hir tevoren; de partikel te is overbodig voor de maet en laet twijfel bestaen of het voorgaende gedeelte van het zelfde boek, dan of een ander voorgaende (een eerste) boek gemeind zij; ik ben van gevoelen dat de dichter het op de laetste wijs verstond en twee boeken telde.
[tekstkritische noot]Vs. 8052. Bewest, vglk. vs. 1007. 8058. Hs. en Uitg.: eigien. Massm. bekent dat Jkblt. engien vermoedde, maer behield zijn monster zelfs in zijn Gloss. Hij wist dus niet dat engien het middellat. ingenium, oorlogstuig, was? 8064. Hs. en Uitg.: sach al waer, dubbele fout voor elwaer = elwaert of elwaerts, elders heen, naer iets anders (naer Melior). 8065. Uitg.: pinsede niet een har; Jkbl. las met regt prisede. Massm., in zijn aent., schrijft aen 't Hs. eer toe voor een, en inderdaed men zou de onvoltrokken n voor een r kunnen nemen. - Vore, in den vlg. regel, is het prae of prae quam der Latijnen, in vergelijking van. - ter scoonre, tot de schoone Melior (genaderd) ware, of vare?
[tekstkritische noot]Vs. 8075. Verwach, van verweghen, drukte, bezwaerde. De dat. siere herten is voor Massm. een genitivus! 8087. Het ontbrekende wkw. na Parthonopeus vul ik aen.
[tekstkritische noot]Vs. 8108. Hilt sijn spel, zich onderhield en vermaekte. Vglk. vs. 7353. 8110. Uitg. plaetst hier geen punctum achter sine op het einde van den regel, maer wel achter den volg., als of Oppenbare en̄ stillekine den zin sloot, terwijl deze twee adverbia noodzakelijk tot het volg. verbum sprak behooren. Ik verbeter dat, en schrijf tevens So in 't begin van vs. 8112 in plaets van Doe dat welligt al vroeg aen een slordigen afschrijver ontvallen is. Niets is gemeender dan de verwisseling der groote voorletters, en de e op 't einde van Soe was onverschillig. 8112. In houde, met vriendschap en welgevallen, vrijelijk. - Onbegrepen, onberispt. 8117. Hs. en Uit.: Int alre liste. 8119. In derre wijs, beteekent hier als om of in schijn om hare onpasselijke suster te verschoonen; en 't is daervan dat vss. 8097-99 boven te verstaen zijn; de dore of dwaze daer is de soudaen, de vroede Melior. - Zou men hier, vs. 8123, voor boose niet beter loose schrijven?
[tekstkritische noot]Vs. 8125. Als te voren = alles te voren, waer alles, neutrum, voor al, alle (de vrouwen) staet, en te voren te boven beteekent. - In den volg. regel had de kopist dar waren quamen geschreven, maer hij heeft waren doorstreept. 8135. Uitg.: las hier tete, maer er staet wel dede. 8149. Hs. en Uitg.: Ombe al dat; ik schreef liever om ondanks de elisie. 8146. Uitg.: te-babert. 8149. Hs.: op en tale (sic, zonder schreefje op en), waer Uitg. op ent tale (sic!) van maekte. Waerom schreef hij ook niet Hier ent taer?
[tekstkritische noot]Vs. 8150. Uitg.: Sie, maer Errata si. 8153. Uitg. en Hs.: loges; Loech des, lachte er om. 8154. Si sat in bronc, in prael, zij hield haer deftig. Zie bij Kil. proncken; de Limburgers echter onderscheiden tusschen bronken en pronken. Vglk. oudfr. embrunc, embron. 8159. Daer, op de plaets waer. 8165. Dorperheit heet hier alle te groote vrijheid in woorden of in werken bij de vrouwen. 8166. Beveet = bevaet, bevangt. 8167. Uitg.: Dat vir d.i. bleschet = blusscet, verdooft. 8168. Hs. en Uitg.: vellet - suimelingen. 8170. Moetheit is vermoeydheid, onlust, verveling. - Hs.: hare gestaen, maer hare schijnt herschreven uit siere. 8172. Uitg.: hare selven niet enkint. 8174. Uitg.: Hare bliscap ende hare ioget si vergeet; ik werp dit tweede hare uit. - vergeet is vergaet, gaet te niet.
[tekstkritische noot]Vss. 8175-77. Uitg. en Hs.:
 
Et es wel recht, want siit wel weet
 
Die gene die hen metter minnen
 
Hare herte niet verhogen binnen.


Deze verzen hebben van eene kwade hand geleden, en Massm. heeft ze niet beter verstaen dan de afschrijver of de verbeteraer die reeds vroeg in den tweeden regel van hem dat daer stond, met een been van de m weg te krabben hen maekte en in den derden Hare herte voor ik weet niet wat ander uitgekrabde les herschreef, gelijk het perkement getuigt. In den eersten regel is want sijt wel weet staen gebleven en in den laetsten verhogen, dat naer mijn inzien de eigentlijke fouten zijn die te verbeteren waren, en die ik in mijnen tekst verbeter met sijt in hijt en verhogen in verhoget, dat is met het meerv. in het enkelv. te veranderen. Het verminkte hem (hen geworden en daerdoor de oorzaek van al het bederf) zou ik eenvoudig kunnen herstellen, maer het herschreven Hare herte, dat welligt vroeger Sine herte was en blijven moest, maekt beide vormen (hem en hen) even overbodig en ik werp ze gelijkelijk uit, wel zeker dat geen verstandige lezer ze zal terugroepen, zoo hij zich de moeyte geeft van mijnen tekst te vergelijken. 8178-79. Deze twee regels zeggen, dunkt mij, dat de minzame en heusche omgang tusschen mannen en vrouwen doorgaens een zaek van gewoonte en wellevendheid is, maer dat het hier tusschen die twee zigtbaer aen liefde geleek. 8182. Hs. en Uitg.: Noch en es niet die soudaen verwonnen; maer, enz.; doch Massm. vreest dat het woordje niet überflüssig zij; hij nam het adv. Noch (nog, fr. encore) voor de conj. en negatieve partikel (fr. ni)!
[tekstkritische noot]Vs. 8192. Op hoer = op haer, afzonderlijk, alleen. 8199. Sonder tanen, zonder minderen, ophouden? 8202. Uitg.: di wanet, Hs.: die w. 8204-8215. Vrouwe, enz. Deze twaelf verzen ga ik stilzwijgend voorbij als geen aenteekening waerd; ik getuig alleen dat in 't Hs. werkelijk vordane staet. 8217. Dans = dat en es, en voorts met, mede.
[tekstkritische noot]Vs. 8220. Wart, Hs., = woorden. 8222. Mijns ghenade! Ellipsis van heb. Vglk. vs. 7744. 8225. Brac ontwee, niet het woord vrouwe, gelijk Massm. schijnt gemeend te hebben (anders moest men vro... schrijven, en dat ware eerder af breken), maer hetgeen hij zeggen wilde, al staet er in den volg. regel nog eens dat woord. Men lette op de uitlegging sprac hi voort. Ook de dichter schiep behagen in dergelijke kunstenarijen. Vglk. vss. 3752, 7503, enz. 8228. Met ghenuchten. De drie volgg. verzen geven dat genoegen beter te verstaen dan ik het zou kunnen uitleggen. Merk hier overal de worsteling der antithesen, en vglk. vss. 6386, 8184-86, enz. Men versta alleen toten inde niet van het woord vrouwe, maer van het gesprek: zoo lang het duerde. 8231. De kopist heeft wel tweemael geschreven: wel wel. 8233. Dezen regel en de tweede en derde die er na moesten komen (8235 en 8236) zijn door den kopist overgeslagen, al ziet men niet hoe het rijm hem heeft kunnen bedriegen. Ik laet de plaets open, doch doe ze meêtellen. 8240. Hs.: Dat bedaude; Uitg.: Dat bedande. Het een en het ander is bedorven, maer het laetste allerschandelijkst, gelijk uit mijne verbetering blijken moet, zoodra men den zin in zijn verband bescouwt. Men leze dan:
 
Die trane, die hi ute goot,
 
Dat bet bedauwden altemale.


Dat de Berlijnsche Uitgever, door de omzetting der woorden verbijsterd, het verlies van 't regiem bet (z. vs. 8192 vlg.) niet vermoed heeft, kan men hem vergeven, maer als hij in 't Hs. van bedaude, hoe ook geschreven, niets dan bedande wist te maken en daervoor in zijn Gloss. op twee plaetsen de wkww. bedanen en danen uitdenkt en verder nog gedane doet vergelijken, dat verdient van de plak; en die man durft soms Jonckbloets mislukte gissingen aen de kaek stellen! Doch genoeg daerover. De zin is: De tranen die hij vergoot bedauwden (benatten) altemael het bed.
[tekstkritische noot]Vs. 8242-43. Hs.: roren: gehoren; zulke rijmen doe ik slechts aenmerken. 8245. Hs. en Uitg.: den genen wel in sciin. De datief den genen hangt nergens van af. Ik verander wel in ghelijk, dat het noodige woord is en welligt door den kopist op deze nog anderszins onnauwkeurige bladzijde verminkt werd. 8246. Sine venien seghet, met gebogen knien bidt. Zie bij Du Cange Veniam agere. 8250. Hs.: En̄ duanc noh dat, en drukte nog op hare handen. 8252. Vergroyde. Volgens Massm. zou vergroijen (sic) hier vergehen, verzücken zijn. Wat men ook van de kracht van 't voorzetsel ver zeggen moge, al wie het voorg. en de twee volgg. vss. met gezond oordeel gelezen heeft, zal er moeyelijk eene negatieve of privatieve beteekenis aen hechten of iets anders dan eene versterking van groeyen, wassen, in zien, en daer groeyen leven is, her-, of laet ik verleven zeggen, door verstaen: hij voelde zich daerdoor als grooter worden. Eene gelijke plaets die ik vroeger uit Maerl. aenteekende (Sp. Hist., I, 75, 1):
 
Assenech die weende onsochte,
 
So dats Joseph verdochte
 
En̄ leide op haer hovet sijn hant;
 
Doe vervroyde soe te hant,


deed mij een poos gelooven dat ons vergroyde ook eens vervroyde kon geweest zijn; maer zegt dit iets meer dan dat het hem soet en sacht deed en dat hij in een bad van balsem baedde? Andere bedenkingen ga ik voorbij. - al, geheel, behoort tot vergroyde.
[tekstkritische noot]Vs. 8255. Uitg.: to mode; Hs.: te m. 8264. Uitg.: Tengenen-waert, en voorts met het Hs.: dar be sijn, voor bi, nabij. 8266. Hs. en Uitg.: Ofie ieman sage; lees Oftet of alleen Oft = of het. 8268-71. Het was niet mogelijk klaerder te wezen. De derde regel kan ons leeren hoe de Ouden bij het lezen hunner verzen meer kortere sylben in de maet wisten te doen passen. Echter ben ik genegen hier te vragen gelijk Massm., boven vs. 8182, of in onzen voorlaetsten regel het woordje niet wel noodzakelijk is? 8273. Uitg.: Dune geloves en-gene dinc. Ofschoon geloves zich hier min of meer uitleggen laet, zou men er gewis liever ghemoedes lezen. Geen der gewoone beteekenissen van gheloven past hier. - Ik zie thans dat ik te veel loochen, en dat gheloves ook wel in den zin van mijn ghemoedes kan genomen worden, wanneer men op den gang der gedachte let. De dichter zegt dat Urake beletten wilde dat de aenwezigen er iets anders in geloofden of dochten te zien dan een bloot spel, en voegt er spottend bij: maer gij, arme soudaen, zijt niet in staet nog iets te gelooven noch zelfs te denken, wat het ook zij; gij zijt dood, enz.
[tekstkritische noot]Vs. 8275-78.
 
... Van dire groter quale
 
Waerstu ghenesen altemale,
 
En̄ van der doot gevroedes du
 
Aldaer du leges in ommacht nu.


Deze vier verzen maken een vollen zin, een soort van epicherema, uit. De dichter had gezeid: gij zijt dood (zonder gevoel en bewustzijn). Nu voegt hij er bij: gij zijt van uw groote kwael (uwe dulle liefde) geheel genezen, en alwaer gij nu in onmagt ligt, zijt gij van de dood tot wijsheid gebragt. - Dire, van dijn, pron. poss. = dinere, dijnre; het demonstratief is doorgaens diere. - Quale, vglk. vs. 7544-45. - Waertstu, Hs. en Uitg.: Warstu. Ik neem het in den zin van werdt gij, zijt gij geworden, dus = zijt gij. - Ghevroedes du, zijt gij redelijk en vroed geworden. - van der doot, door de dood. 8279. Hs. en Uitg.: Die hande, ik schrijf Sine hande. 8279-80. Men merke hier in scoot: ooc (scoet: oec) een ware assonance. 8284. Hs.: soe ligge, waer Massm. verkeerd liggē (sic) aenduidt; het schrcefje ontbreekt. 8287. Deze regel is een tweede lid van de onderstelling; versta: so ic mij niet verporre (hooger opligtte) en mij beter verlegde, men houde mij voor een' plompert. 8289. Hs. en Uitg.: vertsofte quene, gek en mijmerend wijf. - Vertsofte = versufte, ts voor s, en o voor u, gelijk meermaels; van suffen, niet van suchten (zuchten), wat men ook zegge. 8290-91. Als of gij scheent te slapen. - ghelike subst., vglk. vs. 676. 8292. Ghemoet, omstandigheid, geval, toestand.
[tekstkritische noot]Vs. 8295. Ontspranc, tot zich zelven kwam. - so suchtende, zoo luid of zoo hard suchtende dat, enz. 8296. Massm. verbindt hier nog eer iet lanc met het voorgaende: Dat ment hoorde eer iet lanc. Ik meen dat men't oogenblikkelijk hooren moest en niet hoe kort ook daer na, en scheid het er ten minste door een komma-punt van af, in weêrwil van de hardheid der constructie die er op en uit volgt. Men versta ze echter wel, en dat zal niet moeyelijk zijn voor hen die mijne aenteekening op vs. 6269 begrijpen en onthouden willen. Hetgeen ik daer van maer dat kort en zonder andere voorbeelden zeide, is niet minder waer van dat alleen, wanneer er een omzetting plaets heeft. Vglk. Christina, blz. 69. Maer de Pruissische Uitgever heeft nog meer over 't hoofd gezien en, gansch tegen de tael, van oprechten een onzijdig wkw. gemaekt, met hi rechte op in plaets van hi hem rechte op zoo maer uit het Hs. over te nemen. In 't Hs. zelf vermoed ik nog eene grovere fout die hij ook niet gezien heeft, want zij ligt juist in 't zelfde woordje Dat daer wij van spraken, en met ze te verbeteren, zou hij te gelijk al de rest kunnen hersteld hebben. Zie hier de zaek. De kopist heeft, zoo als dikwijls geschiedt, de hoofdletter S met de D verward en Dat voor Sat geschreven, dat ook de zin voor allen schranderen lezer bewijzen zal. De soudaen lag voor Urake op zijn knien (vs. 8246, it. 8237-42, 8248-50, 8265, 8280-85); zoo alleen kan zij, die op het rustbed zit, hem (vs. 8305) zijn aenschijn droogen, en al de overige omstandigheden toonen dat vss. 8298 en 8301 niets anders zeggen dan dat de nog altijd knielende soudaen zijn hoofd en bovenlijf van de knien van Urake oprigtte en zoo voor haer bleef liggen, maer eigentlijk niet opstond. - Vglk. omtrent de verwisseling der hoofdletters D en S vs. 8112 en Jkblt.'s fac-simile vóór Reinaert de Vos. 8300. In dijn verlies, soort van latinisme, tot dijn verlies. 8301. Uitg.: alse sliepedi nu? verkeerd gelezen voor Ne sliepedi nu, dat in 't Hs. staet. De zin is: mij docht dat gij sliept, en de bedwelmde soudaen kon niet gepaster antwoorden: hij neemt de verschooning aen. 8302. Het kommapunt zou ook achter gheloves u kunnen staen. 8304. Uitg.: Si drogete, ook slecht gelezen in plaets van drogede, les van 't Hs.
[tekstkritische noot]Vs. 8309. Uitg.: vercone, lees en schrijf vercorene. 8312. Uitg.: erterike; voorts en-gene. Zulke bindteekens zouden alleen in de kinderschoolen verdragelijk zijn. 8313-14. Hs. en Uitg.: grote leet: groten arbeet, en vs. 8318-19: sin: ben. 8320. Hs. en Uitg.: Tote ane dire stont. De spelling van den kopist en zijn inschuifsel ane maken het vers onrhythmisch. 8328. Uitg.: Gewerdet dijt van mi; doch in 't Errata gewerdet-dijt, en in 't Gloss. gewerdetdijd. Vglk. vs. 7496. 8331. Uitg.: Want ane u al steet mijn leven. Ik meen niet dat ane u alleen juist het zelfde zeggen zou. Ik neem het hyperbaton van al weg; dat van el, boven, vs. 7751, deed mij het rhythmus ontzien.
[tekstkritische noot]Vs. 8337. Hs. en Uitg.: ic moest, blijkbare fout voor ic moets. 8339. Uitg.: mire qualen ende, genit. sing. Vglk. vs. 7545. 8341. Uitg.: tedien (sic). 8344. Hs. en Uitg.: Nu es minne; ik schrijf die minne, en in den vlg. regel ine voor inne. 8347-50. Versta: zoo ik de waerheid moet zeggen, geen tael kan uwe schoonheid besehrijven. Wat Massm. hier in zijn Errata wil, weet ik niet. 8352. Hs. en Uitg.: en mochte niet, en vlg. regel cleerc, item Uitg.: en-geen en verder en-gere. 8356. Uwe schoonheid laet zich niet uitleggen; men kan ze slechts in mijmering en diep gepeins bewonderen. Met Massmanns ponctuatie op deze plaets is het onmogelijk de gedachte van den dichter net te onderscheiden, en de Uitgever heeft ze waerschijnelijk zelf gansch verkeerd begrepen. Een enkel staeltje van vijf verzen kan er den lezer over laten oordeelen. Vss. 8355-60:
 
Spreken, scriven, dese falgiren.
 
Soe doet pensen ende visiren
 
Jegen uwe scone gedane.
 
Soe es die sonne noh die mane
 
Noh die ingele van dien trone
 
Niet een twint, etc.


Het is onverkenbaer dat hij, met den tweeden en den derden regel samen te binden, ter zelfder tijd Soe doet, wilde het iets beteekenen, aen den eersten heeft moeten vast maken en het wkw. doen hier als een synoniem en plaetsvervanger van falgiren beschouwen, waerdoor hij te gelijk van het pronomen Soe dat van Meliors schoonheid (vs. 8351 en 8344) te verstaen was, een adv. maekt, en de infinitieven pensen en visiren, die het complement van doet waren, in deszelfs subjekten verandert, en eindelijk (want het wordt mij te lang), in plaets van 's dichters gezegde: ‘Om uwe schoonheid uit te leggen of te beschrijven schieten mond en pen te kort; zij werpt ons in innige bespiegeling en nadenken. In vergelijking van uws ligchaems luister is die der son noch der maen noch der engelen des hemels niet een zier,’ wordt alles onzin: Om uw schoonheid naer waerheid te looven, schiet spreken en schrijven te kort (deze middelen faillieren). Zoo doen (fallieren, schieten te kort) ook peinzen en visieren (overwegen) ten opzigte van (jegen) uwe schoone gedaente. Zoo, enz., enz., want dit Soe zelf is wel het ongerijmste dat men uitdenken kan; ik laet de verdere vergelijking aen den lezer over, die in geen geval het woordje jeghen en zijn verband met de overige deelen van den zin uit haer oog verliezen mag.
[tekstkritische noot]Vs. 8361. Men weet dat onze middeleeuwsche dichters de Mohamedanen onverschillig Turken, Sarrazijnen of Heidenen noemden; geen wonder dus dat onze soudaen, die vs. 8352 Mamet erkent, hier eene tael in den mond gelegd wordt, die naer 's dichters begrippen en schoolgeleerdheid of fabelkunde een volstrekt heidensch en wel een oudheidensch karakter had. De dichter kende de minnarijen van Jupiter, Mars, enz.
[tekstkritische noot]Vs. 8369. Uitg.: herte-breken. - Op hertebreken is een adverbiale zegging die ik onzen lexicographen aenbeveel. De zin van ons hoofdbreken maekt dat ongeschikter om een adv. te vormen. 8374. Uitg.: en-gene (sic), maer vs. 8383 negenen (sic). 8375. Dat dunke mi. Vglk. vs. 6865. - doven, uitzinnig zijn. 8377. Ic falgiere; omdat hij het voorwerp zijner liefde niet bezit, en zij ook falgieren, omdat ze Melior bij hen niet hebben doen blijven. 8379. Hs. en Uitg.: Sine leiden u niet. Dat leiden dommelijk bedorven is voor lieten, dat is zouden laten, blijkt uit vs. 8386-90. Maer het ontbreekt Massm. dikwijls aen scherpzinnigheid. 8381. Ellipsis; vul aen: die macht hebben si niet. - Uitg.: ic en houde nimmere; bij het laetste woord (nemmere?) is in 't Hs. gehaperd, en het is moeyelijk te zeggen hoe het geschreven of herschreven is. 8389. Also, bij gevolg, besluit de redenering, en moest eigentlijk tusschen het ware en ghesciet in staen. De dichter kende de vereissten van maet en rhythmus. Het hyperbaton verdiende een capittel in den Mnl. Vsbouw.
[tekstkritische noot]Vs. 8395-98. Ziedaer vier verzen die ik aen onzen dichter niet kan toeschrijven, 1o omdat zij grotendeels eene zotte herstameling zijn van de naest voorgaende: vroet = wel bedacht; van machte = van groter macht, enz.; 2o omdat siet alle dinc eer si ghesciet voor den soudaen uit niets volgt en onbewezen is; 3o omdat want hi mach dat sonne, enz., enkel onzin is; 4o eindelijk, omdat met de vier regels uit te werpen de overige zeer wel aen een sluiten. - De voorg. aenteekening, die ik op de drukproef hier invoeg, neme de lezer ten goede. - 8397. Hs. want hi mah; wij weten sedert lang dat mah, noh, enz., de spelling van 't Hs. is, voor mach, noch, enz., maer dat helpt hier weinig; daer is, ja, in deze verzen iets verbroddeld dat ik niet herstellen kan. Ik heb goed mij te vragen wat de dach hier nog meer zeggen moet dan die sonne, en macht of ook kracht met nacht te willen doen rijmen, en meer anders te beproeven, het geheel is voor mij niet klaer te maken. Ik behoud dus den gegeven tekst, behalve dat ik na vs. 8398 een volle stip plaets en vs. 8399 met het volg. verbind, gelijk de zin het vereischt. 8401. In walsce, gewoone uitdrukking, waer men te onregt int walsce voor schrijven zou; zoo in latine, enz. - Uitg.: von dit mere (sic, met een punctum en nog een scheidteeken of tiret daer achter). Kwalijk gelezen en volstrekt niet verstaen. In 't Hs. staet wel niet geheel duidelijk, 't is waer, maer toch leesbaer genoeg, vondix mere, dat is in de gemeene spelling vondics mere, en dat dit als voorwaerde met het volgende nauw samenhangt kon Massm. alleen miskennen. 8404. Hs.: hare ere en̄ goet geval; Uitg., naer gewoonte, ende voor en̄, met de al te believende aenteekening, dat Jkblt. ende groet geval wilde lezen, welligt om een pleonasmus te vermijden! 8406. 'S dichters wensch: En̄ mi met hare is wel de gelukkigste trek waer hij meê sluiten kon en de lezer mag er met hem een hartelijk Amen laten op volgen.

Vorige Volgende

Footer navigatie

Logo DBNL Logo DBNL

Over DBNL

  • Wat is DBNL?
  • Over ons
  • Selectie- en editieverantwoording

Voor gebruikers

  • Gebruiksvoorwaarden/Terms of Use
  • Informatie voor rechthebbenden
  • Disclaimer
  • Privacy
  • Toegankelijkheid

Contact

  • Contactformulier
  • Veelgestelde vragen
  • Vacatures
Logo DBNL

Partners

Ga naar kb.nl logo KB
Ga naar taalunie.org logo TaalUnie
Ga naar vlaamse-erfgoedbibliotheken.be logo Vlaamse Erfgoedbibliotheken