steeds verder gaande beschrijving van het kwaad en het geweld, waardoor de conventionele moraal steeds explicieter uitgedaagd wordt. Op die manier wordt Grunbergs werk een nihilistische vorm van cultuurkritiek.
Paul Bogaert presenteert ons de postmoderne cultuur aan de hand van 26 snapshots die fungeren als de 26 letters van zijn jeugdige alfabet. ‘Ik was jong,’ zegt hij, ‘van 1983 tot 1993’ en dan volgen de momentopnamen van moderne, postmoderne en postpostmoderne evenementen: het songfestival en de poëzie van Dirk van Bastelaere, de verbouwing van de Brusselse Muntschouwburg, de films van Pedro Almodóvar en Peter Greenaway, het levenslied van Guido Belcanto en de colleges van Hugo Brems, het pomomanifest van het tijdschrift yang, de lessen van Kreatief met Kurk... Al deze snapshots werken als spiegels op elkaar in, zodat de lezer het postmoderne moment in allerlei gedaanten en metamorfoses weerkaatst ziet.
Hans Bertens belicht het Engelstalige postpostmoderne spiegelpaleis. Hij zoomt eerst in op een anthologie en een overzichtwerk, waarin het postmodernisme verschuift van pynchoniaanse metafictionele experimenten naar meer op de realiteit betrokken en vrij toegankelijke romans. In een tweede stap, en aan de hand van drie romans uit het voorbije decennium, maakt Bertens duidelijk dat die twee polen perfect kunnen samengaan. Jonathan Safran Foer, Philip Roth en Michael Chabon enten hun romans heel duidelijk op de realiteit die iedereen kent (inclusief de Holocaust en de post-9/11-paranoia), terwijl ze blijven gebruikmaken van de experimentele en metafictionele strategieën uit de postmoderne traditie. Zo geven deze auteurs hun lezers ‘twee verschillende en met elkaar tegenstrijdige leesinstructies’: lees dit als een realistisch verhaal én tegelijkertijd als een postmodern experiment. In die gespannen combinatie - die herinnert aan wat Stroobants over de Vlaamse historische roman zei - ligt blijkbaar de realiteit van de laatpostmoderne fictie.
Of de postmoderne realiteit daarvan verschilt, valt nog te bezien. Erik Spinoy besluit zijn verkenning van de filosofie en de politiek na het postmodernisme met de opmerking dat het geen kwaad kan ‘om eraan te herinneren hoezeer het postmodernisme vaak nog geïmpliceerd is in wat zich als het postpostmodernisme aandient’.
Spinoy vertrekt van het vulgaire postmodernisme dat hij, net als Fredric Jameson, ziet als de culturele versie van het late kapitalisme. Daartegenover plaatst hij de politieke discoursanalyse van Ernesto Laclau en Chantal Mouffe, die duidelijk maakt hoe elk discours - dus ook het postmoderne - na verloop van tijd ontwricht wordt. Toch blijft er iets van dat discours voortbestaan. Slavoj Žižek mag zich in zijn recent werk afkeren van de postmoderne afkeer voor autoriteiten, evengoed bevat zijn reactie veel van wat
