Poëziekrant. Jaargang 3

[p. 4]

Gedichten uitgeven en verkopen

Er zijn vele gegadigden voor de naam dichter. Eigenlijk volstaat het niet gedichten te schrijven om als dichter erkend te worden. Gedichten hebben een medium nodig om degenen te bereiken die de erkenning terugkoppelen. Gebruikelijke media zijn: het voorlezen, het literaire tijdschrift, de gedichtenbundel.

Het voorlezen gebeurt meestal in kleine kring en laat in het gunstigste geval een indruk na, met de herinnering van een paar verzen.

Het literaire tijdschrift bereikt een kring gelijkgerichten of beoefenaren van een stroming en komt zelden verder dan wat in vaktermen een vertrouwelijk bereik heet. De elektronische media radio en televisie zijn erg vluchtig en zijn niet toegankelijk op initiatief van de dichter.

Vanuit deze situatie lijkt de dichtbundel bij uitstek de drager van de poëtische boodschap, met als elektronische uitbreiding de gramofoonplaten en de cassette.

In de praktijk komt de dichterlijke boodschap bij vrienden en gelijkgestemden terecht, want zij zijn de enigen die de dichter zelf als uitgever en verkoper kan bereiken. Dit houdt in dat de erkenning beperkt blijft tot de groep die de boodschap kan ontvangen. De kansen voor de dichter om buiten eigen kring door te breken zijn erg klein, ook al omdat van buitenuit de belangstelling voor een vaak hermetische uiting of zeer persoonlijke gevoelens moeilijk op te brengen is.

Hier steekt de dichterswereld een beschuldigende vinger op naar uitgevers en boekhandelaars, die deuren, ramen en luiken zouden afsluiten voor al wat des dichters is. Is de dichter in eigen ogen en gedachten geniaal, dan zal ook Jan Publiek ervan langs krijgen als cultuurloos en achterlijk wezen met een beeldbuiskijk op de dingen. Dan spreekt men over parels voor de zwijnen... want sommige voetstukken zijn erg hoog.

Zijn er mogelijkheden?

Wat kunnen uitgevers en boekhandelaars doen i.v.m. het uitgeven en verspreiden van gedichten? Om hierop te kunnen antwoorden moeten we weten welke kansen de poëzie maakt bij de lezers/kopers. De praktijk toont aan dat die kansen erg laag liggen. Maar wat is in deze de praktijk als de gedichten zowat overal in het verdomhoekje staan?

Van lezer tot dichter via drukker, uitgever en boekhandel schijnt niemand nog te weten wat met gedichten aan te vangen, ook de hoofdredakteuren van onze bladen niet. Men schudt wat meewarig het hoofd, associeert dichters en dromers, laat hier of daar een leraar Nederlands rustig met zijn klassieken begaan, tolereert dat de overheid een prijsje of een subsidietje voor de gedichten spendeert en zwijgt verder over de eigen ‘jeugdzonden’. Als er dan toch een paar figuren bestaan waarvan men niet alleen het dichterschap, maar zelfs de poëzie moet erkennen, dan zijn dat uitzonderingen. Die bevestigen de regel.

Is het de regel dat er geen plaats is voor poëzie in de keiharde boekenbusiness? In het onderzoek van de Vlaamse boekenmarkt gedaan in 1972-73 voor de VBVB kwam naarvoor dat de aankoop van gedichten slechts o, 5 procent of 5 per duizend van de boekenaankopen haalt. Bijna de helft hiervan waren pocket uitgaven. Zelfs een verdubbeling van de belangstelling voor poëzie zou nog niet veel zoden aan de dijk zetten.

Deze marginale belangstelling van het publiek is zeker geen uitnodiging voor uitgever en boekhandelaar om er wat aan te doen. Het zijn de dichters zelf die de hand aan de ploeg moeten slaan (of in eigen boezem steken?). Een telling van het aantal geadverteerde gedichtenbundels in recente en oudere uitgaven van Het Boek in Vlaanderen gaf volgend beeld:

1962: 23 bundels, 1967: 55, 1970: 36, 1972: 46, 1973: 58, 1974: 66, 1975: 46, 1976: 54. Hier is geen trend uit te halen. Feit is dat de uitgevers gedichtenbundels beschikbaar hebben en ervoor adverteren: dus investeren. En dit voor schamele oplagen van meestal 500, eenmaal 2000 of uitzonderlijk 5000 exemplaren.

In een enquête onder Vlaamse schrijvers in 1972 is zelfs melding gemaakt van een eerste publicatie van poëzie op 10.000 exemplaren. Er werd echter niet bij gemeld of het in een druk was en evenmin wanneer het gebeurde.

De laatste cijfers - hoe uitzonderlijk ook - wijzen dan toch op mogelijkheden. In alle eerlijkheid mag men van een boekhandelaar niet verwachten dat hij een voorraad gaat aanleggen van een genre waar niet eens een op honderd van zijn klanten naar vraagt. Dat soort riskante investering is voor een handelaar niet te verantwoorden. Bovendien zal hij slechts van een klein gedeelte van de beschikbare poëziebundels horen.

Voor de poëzie lijkt er - mits realistische aanpak - mogelijkheid te bestaan om de situatie om te buigen. Dit vergt echter een grote soepelheid en het voldoen aan een aantal voorwaarden.

Wie geheimtaal schrijft, een boodschap zonder inhoud uitstuurt, eenzijdig belangstelling eist en andere onaangenaamheden voor lief wil laten nemen, mag niet rekenen op terugkoppeling. Dat geldt trouwens niet alleen voor de poëzie, maar ook voor alle literaire en wetenschappelijke publicaties.

Vrijheid

Stel dat u een chinees boekje heeft gekocht. U vindt de woordtekens mooi maar snapt er geen donder van. Nog erger wordt het wanneer iemand u verplicht lange tijd de tekens te bekijken en u vertelt waarom u het mooi moet vinden, maar u verder onwetend laat over de betekenis. Dat is zo ongeveer wat er gebeurt met gedichten en met veel literatuuronderwijs.

Geen mens zal eraan denken de dichterlijke vrijheid van vorm en boodschap te betwisten. In een loyaal partnerschap moet de dichter ook de keuzevrijheid van de lezer/koper erkennen. Dichterlijke vrijheid en keuzevrijheid hoeven geen onoverbrugbare tegenstellingen te zijn. Geconstateerd kan worden dat de gedichten die het bij de lezer/koper doen, in deze een partner/ontvanger van de poëtische boodschap erkennen. In deze constellatie kan de dichter niet zeggen: zwijn, koop mijn parels! terwijl hijzelf niet hoeft te bewijzen dat het echt parels zijn.

De boekenkoper is ook een consument en heeft de jongste jaren wel wat geleerd. In de samenleving die we kennen, met de marktconstellatie die haar kenmerkt, kan de poëzie pas nieuwe kansen krijgen mits ze uit het verdomhoekje wordt gehaald (= mentaliteitsverandering), en autenticiteit herwint (=herkenbaar wordt als poëtische boodsschap).

De poëzie is geen ghetto. De dichter kan een prettig en nuttig klankbord zijn voor de samenleving. In Engeland bestaat nog steeds de hofdichter en in Rusland kan een dichter op het tv-scherm komen om bv de prestaties van de Russische ruimtevaarders te loven.

Binnen de steeds strakkere structuren van de maatschappij betekent de poëzie (de echte) een stukje vrijheid, dat morgen wellicht nog meer zal gewaardeerd worden dan vandaag. Maar zelfs de dichter zal die vrijheid moeten ontdekken.

MARC E. VAN DE VELDE