Reis van Jan van Mandeville

Dat regiment des groten cans houe ende anders.

Nu sal jc v segghen dat regement van sinen houe, als hi feeste houdt. Hi houdt iiij principale feesten int iaer. Dye eerste is van sijnre gheboorte, die ander is van sijnre presentacien in haren meyedach, dat is haren tempel, daer si een maniere van besnidinghe in doen. Ende die ander ij feesten sijn van haren afgoden. Die eerste is dat haer afgod in haren tempel was gheset ende eerstwerf ghebracht, die ander is als haer afgod eerstwerf begonste te spreken ofte miracle te doene. Niet mer en houdt die keyser groter feesten dan dese iiij, het en waer dat hi sine kindre huwede. Nu suldi weten, dat

[fol. 119ra]

teenre ygheliker feesten voorseit comt alte vele volcs ende harde gheordineerlijc ende wel ghewapent met m, met c, met x temale. Ende een yghelijc weet wel, waer of dat hi dienen sal ende een yghelijc doet soe rustelijc, dat hi te doen heeft, dat daer gheen ghebrec en is van niemene. Daer sijn eerstweruen iiij^m rike baroene ende machtighe om die feeste te houden ende te regeren ende die wel te ordineren ende om den keyser te dienen. Ende dese feeste houtmen te velde in sterken tenten van tarterschen lakene ende van riken cammecate. Ende alle die baroene hebben herde rikelike cronen op haer hooft met ghesteynte ende mit perlen van orienten ende sijn alle ghecleet met gulden lakene van tartarien

[fol. 119rb]

ofte cammecate, soment alrefrisschelicste in al die werelt gheuisieren mach. Ende alle haer cleder sijn gheorfroot al omme ende ghewracht mit ghesteynte ende mit perlen herde rikelijc. Want gulden lakene ende ziden zijn daer betren tijt, dan hier sijn lakene van wollen. Ende die iiij^mbaroene sijn ghedeelt in iiij gheselscapen, dats een yghelijc dusent bij hem. Ende een yghelijc dusent sijn alle eens ghecleet met cledre van eenre varwen so rikelijc ende so wel, dat groot wonder is te sien. Die eerste gheselscap ende dat eerste dusent is van hertoghen, van grauen, van margrauen ende van ammiralen ende die zijn ghecleet mit cledre van guldijn

[fol. 119va]

lakene op ziden gheweuen van groene varwen ende gheborduert mit goude ende met ghesteynte. Dat ander dusent is al ghecleet mit lakene van dyaspere ende van roder ziden gheoorfroot ende ooc mit goude ende mit perlen ghewracht. Dat derde dusent is ghecleet mit purpure ende mit violetten lakene ende al haer cledere rijckelijc. Dat vierde dusent is ghecleet met gheluwen lakene. Ende al hoor clederen syn so rykelyc ende frisschelijc ghewracht van goude ende van ghesteynte ende van perlen, dat een man van desen lande, die hadde een van haren cledren, mochte wel segghen, dat hi niet arm en ware. Want tgout ende tghesteynte ende die perlen waren in dit lant enen groten

[fol. 119vb]

scat waert, meer dan si darwaert zijn. Ende alsmense roept, so gaensi ij ende ij te gader gheordineerlijc voor den keyser zonder enich woort te sprekene, mar si nigen hem. Ende een yghelijc draghet voor hem een tafle van jaspere ende van yuore ofte van cristale ofte van mastite. Ende alle die ministreers ende speelliede gaen voor hem spelende ende ludende, een yghelijc na sijnre const. Ende alse dat eerste dusent aldus is leden ende heeft sinen toon ghedaen, so gaen si op een zide ende dan coomt dat ander dusent ende dat derde ende dat vierde dusent ende doen ooc al so ende niement en spreect een woort. Ende op die een zide van des keysers tafle sitten vele wiser philosophen van menigher\ande

[fol. 120ra]

meesterien gheleert, alse van astronomien, van geomancien, van nigromantien, van pyromantien, van ydromanthien, van augurien ende van menigher andere meesterien. Ende een yghelijc heeft voor hem een astrolabe, dat is een instrument, daer men die sterren mede met ende past, oft si hebben voor hem vergulden speren ofte enich gulden vat vol van zauele. Ende sulke houden voor hem een been van enen doden hoofde ofte si doen mit hem die gheeste spreken. Ende sulke hebben gulden vaten vol colen die barnende syn ende selcke vaten vol waters ende selcke vaten vol smouts, selcke vaten vol wyns ende sulcke hebben voor hem gulden oorloodsen ofte orleyen ende vele andre instrumenten na hare consten. Ende ten sekeren vren alst hem tijt dunct, segghen si toten knechten, die voor hem sijn, die ghereet sijn te doen haer ghebod: maect pays. Ende

[fol. 120rb]

dan segghen die knechte toten volke: maect pays ende hoort. Dan segghen die philosophen: een yghelijc doe waerdicheit ende eer ende nige den keyser, die gods sone is ende here ende ouerste van alder werelt, want hets nv tijt. Ende dan so nighet een yghelijc metten hoofde te hemwaert ende dan segghen die philosophen: staet op. Daer na een vre seit een vanden philosophen: doet uwen cleinen vingher in uwe oren. Ende staphants doen sijt. Ende daer na op een ander vre seit een ander philosophe: legt uwe hant voor uwen mont. Ende si doent. Ende daer na seit een ander: legt v hant op v hooft. Ende si doent.

[fol. 120va]

Ende daer na seit hi hem, dat si se of doen ende dat is zaen ghedaen. Ende also van vren te vren segghen si wonderlike dinghen ende segghen, dat dese dinghen hebben grote bediedenisse. Ende jc vraechde hem, wat bediedenisse dese dinghen hebben mochten. Ende si antwoorden my, dat nighen mitten hoofde in dier vren bediede, datsi altoos onderdanich souden sijn den keyser ende ghetrouwe, noch om ghiften, noch om ghelooften, noch om gheen dinghen, noch om goet en moghen si hem daer toe geuen, dat si enighe onghetrouwicheit ofte verradenisse doen souden hem. Ende die

[fol. 120vb]

haren vingher in hare oren steken, dat bediet, dat en gheen van hem en mochten horen spreken noch segghen dinghen, die ieghen den keyser waren, hi en soude hem in die selue vre laten weten, al waert sijn vader of sijn eyghen kint, diet gheseit hadde. Ende aldus van enen ygheliken dinghen, dat si segghen ende doen den lieden doen, hebben si een bediedenisse. Ende sijt seker, datmen en gheen dinc en maect noch en doet, dat den keyser toe hoort, noch cleder, noch broot, noch vat, noch gheen ander dinghen sonder ten sekeren tiden ende vren die philosophen daer toe visieren. Ende ist dat

[fol. 121ra]

jeghen den keyser enich lant oorloghe beghint ofte enich ander ongherief doet in sijn lant yewerincs, dese philosophen sient staphants ende segghen den keyser ende sinen raet: Heer, men doet staphants sulke dinc in v lant ende aldaer ontrent van uwen lande. Ende die keyser sendt ter vaert liede darwaert. Ende alse die phylosophen hebben haer gheboden voldaen, die meesteers ende die speelliede beghinnen te spelene een yghelijc mit sinen instrumenten, die een voor ende die ander na ende maken daer alte grote melodie ende blijsscap. Ende als si dat een goet stuc tijts ghedaen hebben, een van des keysers ministreers climt op een

[fol. 121rb]

hoghe stellinghe herde wel ghewracht ende roept ende seit: maect vrede, ende dan zwighet een yghelijc. Ende dan sijn alle die ghene vandes keysers gheslachte ghereet ende alte rikelijc ghepareert mit guldinen cledren. Ende een yghelijc heeft witte paerde ghereet also vele als hire finieren mach. Ende dan so seit die marscalc vanden houe: ghi ende ghi, ende noempt eerstwerf die edelste, sijt ghereet met sulken ghetale van witten paerden om te dienen den ouersten keysere onsen here ende met also vele ghi ende ghi, ende noemt alle die ghene, die van des keysers gheslachte sijn, deen na dander.

[fol. 121va]

Ende alse hise alle aldus heeft ghenoemt, so comen si in die een na dander ende presenteren dien keyser die witte paerde ende dan liden si ende daer na die ander baroene. Een yghelijc gheeft hem een prosent ofte enich juweel ofte ander dinc, na dien dat si sijn. En daer na die prelaten ende die liede van ordinen van haerre wet ende ooc ander liede een yghelijc gheeft hem enich dinc. Ende dan alsi alle den keyser gheoffert hebbe, die die grootste prelaet es van hem allen, gheeft hem sine benedixie segghende een ghebet van sinen wet. Ende dan beghinnen die ministreers anderwerf te spelen. Ende als si een groot stuc tijts ghespeelt hebben, so doetmense zwighen ende men

[fol. 121vb]

doet voor den keyser comen tamme lewen ende ander beesten ende aren ende ander voghele ende visschen ende sarpenten om hem ere ende waerdicheit te doene. Ende daer na comen gokelaren ende toevernaren, die alte groet wonder maken, want si doen die zonne ende die mane in die lucht comen alst schijnt, om hem ere te doen, die so grote claerheit gheuen ende schijn, dat deen den andren cume ghesien can. Daer na maken si den nacht, so datmen enen steke niet en siet. Ende dan doen si den dach weder comen ende doen ooc comen dansen die scoonste jonfrouwen van alder werelt dat dunct den lieden. Ende dan doen si comen ander jonfrouwen, draghende gulden coppen al vol van merien melke ende gheuen den heren

[fol. 122ra]

ende die vrouwen te drincken. Ende dan doen se comen ridders, die joosteren ghewapent in die lucht herde frisschelijc, also der joesten toe hoort, ende breken hare speren starkelijc, so dat die stucken daer of vlieghen al omme ouer die tafelen. Ende dan doen si comen een jaecht van herten ende van wilden verkenen ende van lopenden honden ende doen so vele wonders, dat wonder is te siene. Ende sulc spel duert tote datmen die tafle op doet van den etentijt.

Dese keyser heeft grote menichte van volke omme ende omme hem te dienen, also jc v hier voren gheseit hebbe. Want hi heeft so vele ministreers die alle zijn toten ghetale van

[fol. 122rb]

xiij tumase, vanden welken elken tumase doet x^m., mer si en wonen niet alle met hem, mer alle die ministreers die voor hem comen die onthout hi van wat lande dat si sijn ende men setse in ghescriften. Ende al ist dat si alle lande door gaen, nochtan lyen si op haren meyster den groten can ende daer om heeft hire so groten ghetal. Ende hi heeft xv tumase knechte, die alrehande beesten achter waren ende voghelen, alse ostaren, valken, sparwaren, sprekende papegayen ende ander voghele van proyen ende ooc van sanghe ende die ooc wilde beesten achter waren, alse olifanten

[fol. 122va]

wel x^m. ofte semmen ofte marmotten ende alrehande ander beesten. Ende hi heeft te sinen lichame te bewaren wel ij^c. meesters van medicinen kerstene ende xx heydensche meesters, want si betrouwen hem vele meer in der kerstene werc dan inder heydine. Ende ander ghemene mesniede die daer sijn es sonder ghetal ende dese hebben al haer behoefte van des keysers houe. Ende in sijn hof sijn vele baroene ende dienst lude die kerstene sijn ende bekeert worden ouermids predicken der religioser kerstene die daer wonen, mer die menighe en willen niet dat men wete, dat si kerstene zijn.