De Revisor. Jaargang 28

[p. 126]

[p. 127]

de gouden stad

1952

‘En dus draaide hij zich om naar de kustboulevard, waar verscheidene culturen zich van hun slechtste kant lieten zien. Daar waren de prullerige minaretten van Sidi Yacoub die eruit zagen als de onwezenlijke visie van een filmregisseur op de Oriënt. Daar was de Sainte Famille, een schaamteloze, arrogante berg bonte baksteen; als het moest kon de nonnenschool zich verdedigen met pijlen uit de schietgat-ramen, of met gesmolten lood vanaf zich vierkante toren met weergang. Daar waren de grote blokken van het Dreyfus-gebouw, de Immeuble Dimitriou en het Ritz-hotel - maar deze waren niet te beschrijven. Aan architectonische termen had je niks omdat die een of ander constructief doel veronderstellen en een verband met een beschaafde traditie. Ramen hadden deze gebouwen ongetwijfeld; en deuren zullen ze ook hebben gehad; en zeker veranda's want er waren mensen op verschenen. Al die elementen waren misdadig vormgegeven en op misselijke wijze geproportioneerd - er waren maar weinig rechte lijnen of echte bogen die welke twee punten dan ook met elkaar verbonden. Wat het oog aantrof was een vlak, dat in het geheel niets te maken had met de staalconstructie erachter en bedekt was met verkeerd toegepaste ornamenten van de woninginrichting: slecht behang zo leek het, bedekt met ordinaire opsmuk’

Robert Liddell Unreal city

1957

De hoofdzaak is, wat is deze stad van ons? Wat wordt hernomen in het woord Alexandrië? In een flits toont mijn geestesoog mij een duizendtal door stof geplaagde straten. Vliegen en bedelaars bezitten het vandaag - en diegenen die zich tussen die twee bestaanswijzen onderhouden. Vijf rassen, vijf talen, een dozijn geloofsovertuigingen: vijf vloten herkauwen hun smoezelige overpeinzingen aan de bar in de haven. Maar er zijn meer dan vijf seksen en alleen een Griekse volksjongen schijnt ze te onderscheiden. Het seksuele voer dat voor het grijpen ligt is duizelingwekkend in zich verscheidenheid en overvloed. Je zou het nooit per abuis houden voor een gelukkig oord. De symbolische minaars van de vrije Hellenistische wereld zich Ingewisseld voor iets anders, iets subtiel androgyns, op het eigene gericht. Het Oosten kan zich niet verheugen over de zoete anarchie van het lichaam - want het heeft zich van het lichaam ontdaan. Ik herinner mij dat Nessim eens zel - ik denk dat hij

[p. 128]

citeerde - dat Alexandrië de grote wijnpers van de liefde was; diegenen die daaruit naar boven kwamen waren de zieke mannen, de eenzamen, de profeten - ik doel op al diegenen die diep gewond zijn in hun seksualiteit.

Landschapstonen: bruin tot brons, steile horizon, laag wolkendek, paarlemoeren grond beschaduwd met oesterkleurige en violette weerspiegelingen. Het leeuwenzand van de woestijn: graftombes van profeten zink en koper gekleurd bij zonsondergang over het meer van de oudheid. Zijn enorme zandverstuivingen als watermerken uit de lucht; groen en citroen overgaand in geschutbrons, in een enkel rozijn-zwart zeil, klam, trillend: een nimf met kleverige vleugels. Taposiris is dood te midden van haar ineenstortende pilaren en bakens, verdwenen de Harpoenieren... Mareotis onder een hete lila lucht.

Zomer: zeemkleurig zand, hete marmeren lucht

Herfst: gezwollen grijsblauwe plekken.

Winter: bevroren sneeuw, koel zand.

Heldere luchtpanelen, glinsterend mica.

Overspoelde grasvelden in de delta.

Verheven sterrenlanden.

En de lente? Ach! Er is geen lente in de Delta, geen gevoel van verfrissing en vernieuwing in de dingen. Men wordt vanuit de winter gestort in wassen beeld van een zomer, te heet om adem te halen. Maar hier in Alexandrië vrijwaart de zeelucht ons van het getijdenloze gewicht van het niets van de zomer, die over de steiger tussen de oorlogsschepen sluipt, om de gestreepte luifels van de cafés langs de Grande Corniche te doen fladderen. Ik zou nooit hebben...

De stad, half verbeeld (maar helemaal werkelijk), begint en eindigt in ons, wortel geschoten in ons geheugen. Waarom moet ik nacht in nacht uit naar haar terugkeren, schrijvend bij het vuur van johannesbroodbomen terwijl de Egeïsche wind dit eiland-huis aanpakt, pakt en loslaat, de cipressen als bogen ombuigt? Heb ik nog niet genoeg gezegd over Alexandrië? Moet ik opnieuw aangestoken worden door de droom over

[p. 129]

haar en de herinnering aan haar inwoners? Dromen waarvan ik dacht dat ik ze veilig op papier gevangen had gezet, toevertrouwd aan de kluizen van het geheugen! U zult denken dat ik mij laat gaan. Dat is niet zo. Een afzonderlijke toevalsfactor heeft alles veranderd, heeft mij teruggedreven op mijn sponen. Een herinnering die een glimp van zichzelf opvangt in een spiegel.

Lawrence Durrell The Alexandria quartet

1994

En voor ik het wist begon ze alle haltes op de Victoria-lijn op te sommen, een litanie van Franse, Griekse, Duitse, Arabische en Engelse namen die in mijn herinnering voorgoed zijn vervlochten met het beeld van mijn moeder zoals ze daar op het bovendek van de impériale met haar zonnehoed op, haar kleurige sjaal en donkere haren wapperend om haar gezicht tegen de achtergrond van de zee, een sigaret zat de roken en zich uit alle macht inspande om mij af te leiden van mijn schoolbeslommeringen. Ik zou ze nooit vergeten, die namen: Sawrat, San Stefano, Ziziana, Mazloum, Glymenopoulos, Saba Pasha, Bulkley, Rouchdy, Moustafa Pasha, Sidi Gaber, Cleopatra, Sporting, Ibrahimieh, Camp de César, Chatby, Mazarita, Ramieh.

André Aciman Uit Egypte

1997

Sinds Alexander is Alexandrië ook dit: een ongelooflijke optelsom van lotsbestemmingen, helden, argonauten, krijgsheren of wijsgeren die hier gekomen zijn om de sprong te wagen naar hun veroveringen en zich over te geven aan de sterke stroom van hun dromen; maar ook de armen en overwonnenen van de geschiedenis, ontsnapt aan oorlogen en knekelhuizen, ontmoediging en fiasco's, aangezogen door dat welwillend oog van de cycloon waar ze vrij bescheiden hebben geprobeerd hun leven te heroveren, dat toch al zo slecht niet was. Armeniërs uit Cesarea, Smyrna, Mouch of Constantinopel, handelaars, smeden of juweliers, wiens vrouwen Anahide of Eranie heetten, Maltezers, Libanezen, Syriërs, Italianen, Fransen, Franco-Levantijnen, Russen, joden die zich soms al bij de stichting van de stad aan de Via Canopica hadden gevestigd als typograaf, kleermaker, bankier, hoogwaardigheids-

[p. 130]

bekleder of visser, de families Menasce, Aghion, Lumbroso, Ventura; en dan natuurlijk de Grieken, die in 1945 zo talrijk waren - ongeveer 150.000 werden er door de Duitse invasie op de vlucht gejaagd - dat mijn vriend Kypreos me met een glimlach had kunnen zeS8en: ‘De naoorlogse tijd was een van de hoogtepunten van hat Hellenisme.’

Hun herinneringen tekenen zich af als een boog van dromen boven de stad. Dit onzichtbare gedenkboek helpt de verbeelding van de bewoners, het versterkt het scherpe bewustzijn van hun eigenaardigheid, maar ook van de romantiek van heel het bestaan.

Daarom ging ik bij mezelf te rade over de afkeer die de namen Kavafi en Durrell bij heel wat van hen opriep. Ik meende te begrijpen dat ze hen verweten - vooral Durell - hun liefdes te hebben geplunderd en de laden met hun levensgeheimen tw hebben omgekeerd (...), het relaas van hun bestaan te hebben vervalst en de vergeelde en wat onscherpe foto's van hun familiealbums te hebben onteerd, te hebben gezegd dat die en die altijd een zwarte hoed had gedragen terwijl hij nooit uitging zonder zijn witte panamahoed. Kortom, ze verwijten hen de waarheid te hebben gelogen...

Daniel Rondeau Alexandrie

1997

Kwetsbaar ligt het langgerekte strand daar tussen vol en leeg, het roerige topeel van een intens leven tussen de zee en de Lybische woestijn, als een slanke, dunne taille waarvan je vreest dat hij elk moment kan breken... Het is een strand dat zich niet kan verschuilen achter een beschermend pantser, en toch is het nog nooit gebroken, het ligt er al sedert onheuglijke tijden, het was er in de tijd van de farao's, vervolgens in de tijd van Alexander en de Ptolemaeën, in die van de Arabieran, en nu in de onze... Het is een golvende lijn die langs een bodemloze afgrond loopt, waarvan de bedrieglijke rust elk moment in storm kan omslaan, maar waarvan de betoverende schoonheid met geen pen te beschrijvan is. Met al zijn pracht strekt de zee zijn arm naar me uit en roept me met noodlottige stem... Daar, op dat kwetsbare en gekwelde strand dat de grens tussen leven en niet-zijn vormt, bevindt zich mijn vaderland, waarvan ik niet weet hoe ik me er moet vestigen.

Edwar el-Kharrat Alexandrie, ma Méditerrannée