Spieghel der sonden

(1900)–Anoniem Spieghel der sonden, Die– rechtenstatus


[II. Van der luxuren.]
[Folio 4a]
Omme dat die sonde der luxuren 380[regelnummer] Geboren is te menigher uren Ute der gulsheit ende gevoet, So dunket in manieren goet, Dat ic ter luxurien ga Ende doense gulsheit volghen na, 385[regelnummer] Daer si af heft meest geschienesse. Dese wert in partien sesse Gedeelt: binnen elken van desen Sullen vele capittulen wesen, In die eene meer, in die ander min. 390[regelnummer] Die eerste partie sal houden in Vele leringhen ons te baten Om luxurie te doene haten. Die ander sal die manieren orconden, Die onder luxurie zijn vonden. 395[regelnummer] Die derde sal maken mencioen Der dinghen die gheven occusoen Ter luxurie hem die daer in sneven. Binnen der vierder werden bescreven Remedien achte, bi wien 400[regelnummer] Luxurie men sal moghen vlien. Die vijfte sal toghen al bloot Om wat saken dattet God verboot, Simplex keefsdoom, allen lieden. Die seste partie sal bedieden
[Folio 4b]
405[regelnummer] Vanden ghenen die seggen ende toghen, Dat sijs hem niet onthouden moghen.
Luxurie is ene vule sonde ende sware. [I] Om luxurie te verduwene Ende haren swaren brant te schuwene, Mogestu leeren hoe in hare 410[regelnummer] Altijd schulen vijf dinghen sware. Die eerste is anxt, ende aldus Scrijft van deser Jheronimus: "Luste van der onsuverhede Is al anxt ende swarhede". 415[regelnummer] Niet is anxt te elker uren En is allene in luxuren, Mer vele swarhede ende toorne Comt daeraf, dat God selve heet doorne, Want bi Ozeas prophecien 420[regelnummer] Zeghet onse here te dien: "Met doornen vertuendic dine weghe". Die doornen die bedieden pleghen Wake, vrese ende vele cost mede Ende eene sondighe ernstichede, 425[regelnummer] Die welke men om luxurie drivet. Hier af sinte Bernard scrivet: "Hoe langhe wake, hoe langhe wene, Ende blijsschape hoe overclene Ter onsuverheiden behoren! 430[regelnummer] Hoe vele wakens gaet daer voren, Hoe clene feeste comt daer nare! Sulc waket die stonde van eenen jare, Dat hem nauwe daer na gebuert Feeste die eene wile geduert".
[Folio 4c]
435[regelnummer] Der luxurieuser verwoetheit Is sulc, als scrifture seit, Dat si doer doornen ende haghen In die doot hem selven draghen, Ende met groter kostelicheden 440[regelnummer] Soo bereeden om hem leden Den rasschen wech ter hellen wert. Dat ander dat in luxurie vert Dat is leetschap, ende hier van Scrijft in proverbien die wise man: 445[regelnummer] "Vanden bedriegeliken wive, Die ic die eerste weelde scrive" Ende dus geseit van Salomoene: "Dat laetste is van haren doene Gelike der alsene bitterheit". 450[regelnummer] Hier up staet in scrifture geseit Van eenen die hem dede so leet, Dat hi hem selven die tonghe afsneet Om der temptacien bitterhede Te tempteerne bi der wonden serichede. 455[regelnummer] Die coepman mach wel heeten onvroet, Die sulke comenscepe doet, Van welker hi te voren kent Dat hem berouwen sal inden ent. Exempel van eenre maghet, 460[regelnummer] Daer scrifture af gewaghet, Dat si luxurie waende wel Grote dinc wesen of priselic spel; Ute dat ment ooc haer behiet, Gevelt dat hare onsuverheit liet, 465[regelnummer] Ende doe si wart bemerkende dat, Dat si so groten schat
[Folio 4d]
Hadde verloren in alsulker wijs Om so onwerdighen prijs, Woude si haer selven verslaen, 470[regelnummer] Omme dat haer over was gegaen. Dat derde van .V. quade dinghen Is menichte van schofiringhen; Ende dese sijn getoghet claer: Die se pleghet, met wien of waer, 475[regelnummer] Hi dectet ende en wil niet sijn gesien. Wel is ooc openbaer bi dien Der sonden onbetamelicheit, Na dat men se dect, so et is geseit. Dan kent hi int hantieren der aert 480[regelnummer] Dat werc vuul wesen, ende openbaert Schofierlijc ooc vor den lieden. Dat vierde quaet mach di bedieden Een stanc in man van brande, Daer geestlike menschen menigerhande 485[regelnummer] Vule porringhe of ontfaen, Die si bi gracien wederstaen. Up desen stanc Seneca dus bediet: "Die eerste weelde en is al niet, Dat wal riect"; ooc secht scrifture, 490[regelnummer] Dat si onnatuerlic maect nature Ende te Gode onbequamelic; Luxurien brant is properlic Des lichamen sware smitte. Sinte Pauwel secht up ditte 495[regelnummer] "Sonder deser, alre sonden blame So is buten den lichame", Ende die glose hier up seit: "Alle andere sonden ende quaetheit
[Folio 5a]
Besmitten die ziele alleene: 500[regelnummer] Onsuverhede bevuult gemeene Den licham ende die ziele mede: Dat en doet gheen ander quaethede".
Luxurie rooft den mensche zinen goeden name. [II] Dat vijfte quaet is onbequame, Dat is tferlies vanden goeden name. 505[regelnummer] Dus heet die sonde der glorien smitte. Ecclesiasticus seit openbare up ditte: "Du boghes neder dine knyen Ten wyve, ende achter dien Ghevestu in blischepen smitte". Dus 510[regelnummer] Scrivet hier up Sinte Jheronimus: "Metter luxurien besmit ic las Dat inden mensche eersaems was, Dat is die goede name ende niet el". Hier up so secht die wise man wel 515[regelnummer] In Proverbien: "die onkuussche man Gadert hem selven vuulheit an, Ende die pine diene hier wert taent, Wert nemmermeer van hem geplaent: Na dat die pine wert ongehier, 520[regelnummer] Sine pine, int ewelike vier". Van desen Ecclesiasticus sede: "In die straten van der stede Wert hi genodicht ende geplaecht, Ende als een cachtel dat men jaecht 525[regelnummer] Salmenne gelauwen daer, Daer hijs niet sal nemen waer". Dan wert hem laster emmermere, Want hi die vrese van onsen Here Ghene tijden in hem heeft. 530[regelnummer] Die mensche die in luxurien leeft,
[Folio 5b]
Heft hier gelike van zijnre hellen: Na der heilighen vertellen, So draghet die onkuussche dat vier Vander begheerten ongehier. 535[regelnummer] Die prophete Ozee secht van dien: "Alle die der onkuuscheit plien Sijn gelike den brande ontsteken". Die stanc, daer wi hier af spreken Ende des goeden namen verlies 540[regelnummer] Die worm is, niement twivelt dies, Conscienselic wroegen inden gront, Dwelk den mensche in alre stond Send godlike ter misdaet: Die se niet en volghen, si doen quaet.
Luxurie verhaten leeren ons vijf schone redenen. [III] 545[regelnummer] Omme te verhatene luxure Bewiset ons die heilighe scrifture In vijf redenen, daer wi Luxurie moghen verhaten bi. Die eerste redene is dat soe 550[regelnummer] Den Enghel deert emmer toe. Waer of in Vitas Patrum wel Georcond staet van eenen enghel, Dat hi zine nese stopte als hi Quam eenen onkuusschen bi. 555[regelnummer] In scrifture staet dus bediet, Dat Godes engel van hem schiet, Dat hi zijns wachtens soude pleghen. Oft een broeder zijn suster saghe sneven, Die hi te waerne hadde, in keefsdomme, 560[regelnummer] Soude hi niet zere droeven daer omme? Dus mach den enghel zere miscomen Als hi te wachtene heft genomen
[Folio 5c]
Des koninghes dochter van hemelrike, Die hem bevolen is so hogelike, 565[regelnummer] Als hi se in onkuuscheit vallen siet. Hier up sinte Bernard bediet: "In elken hoec, in elke stede, Waer du zijs, hebbe weerdichede Ten enghel, die di te wachtene pliet; 570[regelnummer] Ende en wes so koene niet, Datstu te doene bestaes vor dien Twelke du niet en souts doen vor mien".
Luxurie becomt wel den duvel, dats getoghet bi vele redenen. [IIII] Die ander redene hier toe genoomt, Is dat si den viant wel becoomt; 575[regelnummer] Dats in V redenen getoghet waer. Die eerste toghet die glose claer In dat boeck van Levitici, Hoe dat die duvel verblidende zi In die sonden al gemene, 580[regelnummer] Nochtan verblijt hi alleene Meer in onkuuscheit ende afgoderien, Want die duvel hout bi dien Beide ziele ende lijf gevaen. Dat ander dat hier bi mach gaen, 585[regelnummer] Is dat die duvel willen sal Bi den onkuusschen mensche al Ten ordele hem selven sal goet maken; Omdat dese onreyne saken In den duvel nye vonden en waren, 590[regelnummer] Des sal hi se daer bi verswaren. Dat derde daer by dat scijnt wel Dat onkuusscheit wel becomt den duvel, Want hi eenparlike wacht Om te temptierne inder nacht
[Folio 5d]
595[regelnummer] Ter genoechten van desen sonden. Een vierde is wel daeruut torconden: Die duvel, die ghene materie en heft, Der sonde vake materie gheft, Also et vake gescreven si 600[regelnummer] Van geesten, die heeten incubi, Dat si hebben ontsuvert wiven Ende bevrucht ooc gadaen bliven. Omme tvijfte verbliden si noch me, Want si met deser sonden twe 605[regelnummer] Menschen altijd te gader winnen.
Luxurieuse doen Gode onwertschepe in zes saken. [V] Die derde redene wille beginnen, Dat in onkuuscheit vulbringhen Gode gedaen zijn zes schofiringhen. Die eerste sien wi claer bi gelike 610[regelnummer] An die eersamen van ertrike, Die trecken hem in alsulke schamen, Alse haer dochteren vallen in blamen: Wat schande so doen die dochteren sheeren Dien, als si ten keefsdomme keren! 615[regelnummer] Een ander lelicheit is die ghone: Nadat een werltlic brudegome Sulke begherte heft inden moet Als sine bruut overspel doet, So mach claer wel zijn verstaen, 620[regelnummer] Dattet grote lelicheit is gedaen Gode, als zine vercorne bruut Haer selven werpt zijnre gracien uut Bi onsuverheden. Hier van Secht in proverbien die wise man: 625[regelnummer] "Des mans verwoetheit sal God niet sparen, Als die dach van wraken sal varen,
[Folio 6a]
Hi ne sal niet gaeuwen der bede van lieden, Noch hi ne sal ontfanghen miede Van yemene te zijnre verlosinghen". 630[regelnummer] Gheestlike so machmen dit toebringhen Den brudegom van ertrike. Eene derde lelicheit is properlike, Dat si besmitten den tempel ons heeren. Sinte Pauwel scrijft ........ ........ een andre lere: 635[regelnummer] "Met groten prise du zijt gekocht; Weset Gode te lovene bedocht, Ende draghet in juwen lichame dien". Teghen der onkuuscheit plien Mach die psalm zijn gelecht, 640[regelnummer] Dien David in den souter secht: "O God, et quam bynnen dijnre erve Volc te hare onbederve Ende besmittede den tempel dijn". Eene vierde lelicheit so mach zijn, 645[regelnummer] Dat die luxurie mach zijn ghemanteniert Onversaets die dinc hantiert, Die Gode meest onwertschap toghet. Dus schijnt wel dat die mensche niet poget Weelde te soekene met deser sonde, 650[regelnummer] Mer Gode te vertornene in allen stonden. Sinte Jheronimus ons dus vort brochte Dat des menschen onsuver gedochte Achtervolghet dat oneerlic zi. Ooc trect si haer die dinghen bi 655[regelnummer] Oversoets die ongeorloft staen. Dat vijfte dat hier toe mach gaen Is dat dese vuule sonde Oefenen als een ambacht vonden,
[Folio 6b]
Gelikerwijs dat woekeren schijnt; 660[regelnummer] Ende hier bi eyst dat haer bewint Die heilighe kerke soude nemmee Te berichtene van desen sonden twe: Die doet men daghen ende verwaten, Om dat si tambacht souden laten. 665[regelnummer] Die seste lelicheit is: dese misdaet Meer om die genoechte staet Der leden, die vuul zijn ende onwert, Dan die so hogher dinck begheert, Die die salighen in Gode ontfaen. 670[regelnummer] Dits Gode grote onwertheit gedaen, Datmen misoefent enich let Ende Gode daer bi achterset. Die vierde redene daer men mede Verhaten mach onsuverhede, 675[regelnummer] Is dat claer bewijst sal zijn, Dat si doet den evenkerstijn Onrecht groet, ende dat in drien. Dat eerste onrecht is van dien: Si ne set niet des evenkerstijns richede 680[regelnummer] Alleene, mer hem selven daer mede. Hier up Sinte Pauwel seit: "Die achtervolghet onsuverheit, Verliest zine siele daer ynne." Dat ander onrecht, so ict bekynne, 685[regelnummer] Dats dat hi nyemande trouwe hout, In wien onkuuscheit heft gewout. Proeve staet van desen dinghen Inden anderen boec der Konynghen, Dat David dede te eenre stonde 690[regelnummer] Om te achtervolghene van deser sonde
[Folio 6c]
Eenen ridder roven des lives Om te gebrukene zijns wives. Men vint van Amonne mede, Dat hi met zijnre suster misdede. 695[regelnummer] Een derde onrecht dat si doet Is dat si eenen ontrect zijn goet, So sunte Lucas vanden gulsen sone Scrijft, dat hi was gewone Te levene in groter onsuverhede 700[regelnummer] Ende also al dat zijn verdede.
Luxurie quetst ende pijnt haren draghere. [VI] Die seste redene ooc daer bi Onkuuscheit te verhatene si, Dats dat si zere quetst ende plaghet, Ende rooft zijns selves hem die se draget; 705[regelnummer] Sijn ghelt si hem quisten doet; Lichamelic ende gheestlic goet Rooft si hem ende hem selven mede. Vanden goede die wise man sede: "Die die onsuverhede voet, 710[regelnummer] Verliest hem ende quist zijn goet". Onkuuscheit is gecompareert Den viere, omme dat si destrueert So vele groter dinghen hier. Ooc secht Job: "een vreselic vier 715[regelnummer] Is onkuuscheit, want alle dinc soe Verswelgt ende verteert daer toe". Van desen viere secht aldus Mijn here sinte Jheronimus; "Met vlammighen viere sere stijf 720[regelnummer] Verslaet die consciencie dat wijf". Ooc mede rooft hem onsuverheit
[Folio 6d]
Den licham, also Ozee seit: "Keefsdom, dronkenschap ende wijn Ontrect den mensche therte sijn", 725[regelnummer] Want wie dat der mynnen pliet, Besit zijns selves rike niet. Indat boeck der Koninghen so staet Orconde, dat si den licham verslaet: Amon was daer bi versleghen, 730[regelnummer] Dat hi zijnre suster woude pleghen. Des menschen eere is vake mede Verloren bider onsuverhede. Also die bible wel doet horen Van Jacobs sone eerstgeboren, 735[regelnummer] Rubin; dit siewi alle claerlike Vake geschien in ertrike, Dat den menighen sijn ere ontvliet Bi dat hi der luxurien pliet, Ende verliest hem selven daermede, 740[regelnummer] Also die gulse sone eerst dede, Daer die ewangelie bediet van: Wijs is hi diere hem af wachten can!
Luxurie hout den mensche in sware vangnisse. [VII] Noch volghen hier na ander saken, Die luxurie souden maken 745[regelnummer] Met rechte van ons lieden gehaet. Eene sake wel verstaet, Dat dese sonde so machtich si Den mensche te vanghene daer bi. Hier up so seit Sinte Augustijn: 750[regelnummer] "Dat starcste lijm dat mach zijn, Dats twijf, om zielen te vane", Die bible ghevet ons te verstane,
[Folio 7a]
Dat dese sonde Balaam Vercoes ende an hem nam, 755[regelnummer] Want hi daer mede waende wel Die kinderen vellen van Israhel, Ende vallen doen in sonden sware. Onkuuscheit vanghet, dats openbare, Edele, onedele, ghecke ende vroede, 760[regelnummer] Starke ende ooc kranke van moede. Dat si den vroeden verwint, Doet sinte Jheronimus bekint. Vroeder dan Salomon was niet, Nochtan so is hi ghec bediet: 765[regelnummer] Dat heft wyves minne gedaen. Dat si edele can gevaen Ende onedele, scrijft aldus Al claer Sinte Jheronimus: Noch die konynghe die purper draghen, 770[regelnummer] Noch die noot moeten beiaghen So en veronwert luxure. Abacuc secht in zijnre scrifture: "Luxurie trect te haer wert al; An haer hangt groet ende smal 775[regelnummer] Ende in haer net vergadert soet". Scrifture ons des bekennen doet, Dat des duvels hinghen ende net Dats dat schone wijf met toomsel omset, Want si trecken met snelre vaert 780[regelnummer] Den mensche ter dieper hellen waert. Scrifture ons toghet menichvout, Dat luxurie den mensche vaste hout, Die si eerst heft gevaen, Also gi voren hebt verstaen. 785[regelnummer] Hier up die wise man orcont:
[Folio 7b]
"Een diepe putte is der hellen gront; Dien so sal God stieren in desen, Up wien hi vergrammet sal wesen". Wi sien ooc bi naturen ditte: 790[regelnummer] Wie dat valt in eenen diepen pitte, Hi ne mach niet uut lichtelike. Aldus eyst ooc gheestelike, Dat hi niet lichtelike te hant Mach ontgaen den viant, 795[regelnummer] Wie dat schoenheid bant van wyven. Hier omme ist dat die heilighen scriven: "Des wives mond is een diepe pit, Want boven allen leden so dit Let vanghet den mensche meest 800[regelnummer] Ende hout neder sonder horreest, Want wie daer af is verblent, Slacht hem die Gode niet en kent, Want hi ne hevet mogenthede Te denkene te zijnre salichede: 805[regelnummer] Godes gedenken si noch myn no mee". Hier of leest men in Ozee: "Hare gepense sullen si niet Te Gode wert bekeren yet, Want die gheest van onkuuscheden 810[regelnummer] Is inden middel van hem leden, Ende Gode so en kennen si niet". Daniel ooc wel bediet, Hoe die ouden in Susannen misdaden, Mids der vuulre luxurien raden.
Luxurie hout den mensche in groter schalkernyen ende in keytivicheden. [VIII] 815[regelnummer] Luxurie hout den mensche mede In vele groter keytivicheden Niet alleene in den gheest, Die edelst is ende meest Boven den lichame dient dien, 820[regelnummer] Mer omme der schalkernyen, Die dat wijf drijft up den man. Mester Tulius segt hier van: "Ic en sal den man vry noemen nyet, Wien een wijf heet ende gebiet: 825[regelnummer] Roept si hem, hi comt tot hare, Heet sine wech gaen, hi vliet van hare; Keytivich schalc noemten Tulius, Hem wien twijf mach gebieden dus. Sinte Jheronimus sprect te desen: 830[regelnummer] "Niet en mach onweerder wesen Dan vanden vleessche te zine verwonnen, Ende niet is edelre dan connen Verwinnen tvleysch ende sijn becuren. Men vint ooc wel in scrifturen, 835[regelnummer] Dat enyghe vianden uut edelheden Tempteren niet ter onsuverheden, Want si hem lieden is onmare Omme die vuulheide van hare.
Luxurie heft vijf specien die dochteren heeten. [VIIII] Die ander partie deser sonde 840[regelnummer] Bewijst die manieren ontbonden Vander onkuuscheit tote viven. Die eerste wi simplex keefsdom scriven; Die ander, te ontsuverne eene maget; Die derde, na dat scrifture gewaget, 845[regelnummer] Is hoerdom; die vierde is als een man Met wive misdoet, die hem gaet an;
[Folio 7d]
Die vijfte, onkuussche misdaet, Die teghen der naturen gaet, Dat mans of wijfs te gader driven. 850[regelnummer] Van deser sonde sal ic voren scriven Een luttel; der sonden name Is vuul den hoerne ende onbequame; Daer na sal ic ten anderen gaen, Verkeert na dat si te voren staen.
Buggernye is eene vule sonde, walgelic vor Gode, vor enghelen ende vor menschen. [X] 855[regelnummer] Die groetheit van deser sonde Boven der naturen is bevonden Claer getoghet bi vele saken. Eerst bi drie sware wraken, Die God daer omme heft gesent. 860[regelnummer] Die eerste wrake is bekent Bider diluvien ganc, Daer alle die werelt bi verdranc, Want die sake was dese misdaet. Die ander plaghe was, wel verstaet, 865[regelnummer] Doe verdronken die vijf steden, Dat die dode zee heet heden, Ende haer is dode name gegeven Om dat daer gheen dier in mach leven, Vogel no visch te enigher stont. 870[regelnummer] Hier of die bible dus orcont: God die deet reghenen up die steden Van Dasma ende van Gomorra mede Vanden hemel swevel ende vier. Die derde wrake is ongehier, 875[regelnummer] Van Cornan, also die bible seit
[Folio 8a]
Dat hi dede zine onreynicheit In die eerde, daer hem God om sloech. Proeven staen vele ende genoech Vander groetheit deser sonde 880[regelnummer] Wilen eer in vorledenen stonden. Om deser sonde occusoen Eest quaet enych hoerdom doen. Van wiven tontsuverne is grote misdaet. Also claer in die bible staet, 885[regelnummer] Dat Loth ten Sodomiten sede: "Broeders, ne doet niet dese quaethede; Ic hebbe twe dochteren, schone wiven, Wilt daer mede u genoechte driven: Ic lene se u sonder langher beiden". 890[regelnummer] Daer die goede Loth dus seide, Ende zine twe dochteren boot Te sulker sonde doer die noot, Toghede hi wel die overgrote quaetheit Vander vuulre sonden vorseit. 895[regelnummer] Vele vindic daer af gescreven, Dat ic te kennene niet wil gheven; Een word over al secht dus Een lerer, heet Symacus: So vuul is si ende so onmare, 900[regelnummer] Dat gheen mensche schuldich en ware Van haer te willen spreken yet: Des en wert niet meer van my bediet.
Luxurie te hantierne met die van zibbe angaen is grote sonde. [XI] Die ander specie der luxure Is dat werc te hantierne van naturen 905[regelnummer] Met hem die van zibben angaen,
[Folio 8b]
Verkeert gerekent van dat si staen Int eerste moste elc hilicken in zijn geslachte: Nu doet men daer af grote wachte, Dat nyemant te zijnre zibben gaet, 910[regelnummer] Ende et is nu grote misdaet. Also claer in die bible staet: Eerst so was Gods gebod gegeven Te onderhiliken nichten ende neven, Om dat so soude vanden beginne 915[regelnummer] Onder die sibbe wassen mynne, Want bi den werke van naturen Onderwast mynne in creaturen. Sint als die hoefden der heiligher Kerken Bevoelden in hem selven vroeder werken, 920[regelnummer] Dat uut der versaminghen virtuut Minne onder sibbe was gespruut, Doe ordinierde onder die vroeden, Dat nyemant vortan die hem bestoeden Nemen en soude, ende in ene 925[regelnummer] Minne te makene onder tghemene, Vremde: dus was geboden doe, Ende noch houtment emmertoe, Mer somwile bi gedoghe, Om te bevelne grote orloghe 930[regelnummer] Van princhen, wi dickent sien Onder sibben hilic geschien; Die paeus dispensiert daermede: Hets wel in zine mogenthede; Ongeorloft, ist sonde swaer, 935[regelnummer] So die bible toghet claer, Dat Amon die woude pleghen Sijnre suster, daer omme was verslegen
[Folio 8c]
Van Absolon den broeder zijn. Manslacht ende daertoe ander venijn 940[regelnummer] Geschiet daer ute te meniger stonde. Des pleghen ooc gelijc die honde, Want die honde in sulcdaen werc Ne onder sibben ghene merc, Mer dat doen peerde te allen uren, 945[regelnummer] Dat segghen boeken van naturen.
Hoerdom is grote sonde, dats getoghet claer. [XII] Eene derde specie deser misdaet, Hoerdom in dietsche genoemt staet, Dit soude elken hebben onmaer Bi redenen die hier volghen naer. 950[regelnummer] Hoerdom heet als een keytijf Misdoet met een ander wijf. Die eerste redene is claer bekent. Si doen teghen dat heilighe sacrament Van echtschap, dat God visierde, 955[regelnummer] Doe hi Adam ende Even bestierde Int paradijs van groter weelden, Daer God hem lieden beveelde Wassen ende menichvouden, Dats te segghene, echtschap houden. 960[regelnummer] Eene ander redene is daer bi, Dat hoerdom te verhatene si: Teghen natuerlic recht et gaet. Inden geboden gescreven so staet: Doet dat eenen anderen niet, 965[regelnummer] Dattu niet en wils dat dy geschiet. Hets openbaer claer vor oghen, Dat enich man soude node gedoghen,
[Folio 8d]
Dat ander man an zijn wijf misdade. Men vint der vele die eer schade 970[regelnummer] Haers lyves verlies souden genieten, Dan si haer wijfs misdoen lieten Ende hem lieden doen overspel. Scrifture ghift ooc te kennene wel, Dat hoerdom boven alle dieften gaet; 975[regelnummer] Redene waromme wel verstaet: Dusdane menschen stelen Dat te prisene is in velen, Boven alder werelde rijcheit. In die bible is ooc geseit, 980[regelnummer] Dat was eene gemene wet In die eerste wet geset: Wie misdede met anders wyve, Men dede se beyde vanden lyve, Die hoerdom wilden te samen vulbringen. 985[regelnummer] In den boec staet der Konynghen, Doe dat David hadde gedaen Hoerdom, God seghede te hem saen: "Mijn sweert sal niet scheiden van di, Om dattu hebs veronwert my 990[regelnummer] Ende Urien zijn wijf genomen". Uut deser sonde is vake komen Manslacht, ia ooc by onser tijd. Die bible ons orcont, alse David Dat vornoemde hadde gedaen, 995[regelnummer] Dede hi Urien doot slaen. Uut deser sonde mach ooc gescien, Dat si te onderhilikene plien Die van sibbe gaen zere nare, Datwelke verbiet die wet clare.
[Folio 9a]
1000[regelnummer] Hoerdom dicwile doet Dat die mensche niet en vroet Wie sijn vader of zijn broeder si, Ende vake onderhiliken daer bi. Bi den prophete Ezechiel 1005[regelnummer] Vintmen te deser sonde wel Beheeten wrake, ia ende grote, Hem die ontrouwe zijn haren ghenote. Die grote wrake deser sonden Is wel stommen dieren ontbonden, 1010[regelnummer] Want vanden storke men vint, Als haer een vremede heft bekint, Dan gaet si haer wasschen daer nare, Anders wordes haer genoot geware. Mer comt vor dat wasschen haer genoot, 1015[regelnummer] Hi kent haeste die loesheit groet, Ende dan so moet haer costen tleven; Daer en volghet gheen vergheven. Gheestelike te verstane, Is der zielen noot van dwane 1020[regelnummer] In tranen van berouwenisse, Anders mach si wel vruchten tvonnisse. Dus is hoerdom eene sonde quaet So et voren wel geproevet staet.
Eene maghet te ontsuverne is grote sonde ende sware. [XIII] Die vierde maniere, die hier toe draget, 1025[regelnummer] Der luxurien, is eene maget Te ontsuverne; dits eene sonde quaet Ende wel schuldich te wesene gehaet. Vander onsuverheden van desen Machmen in die bible lesen: 1030[regelnummer] Die van Syten, die Amors sone was,
[Folio 9b]
Omdat hi hem onderwant das, Van Jacobs dochter, hiet Dinam, Om dat hi hare suverhede nam, Hi wart versleghen ende zijn vader mede 1035[regelnummer] Ende al dat volc van sijnre stede. Scrifture is wel orconde dies Dat et is een overswaer verlies, Tverlies vander suverheit, Want also scrifture seit: 1040[regelnummer] Die maghet ontfanget C cronen, Daer XXX den gehilicten lonen, Den weduen vierwerf vijfthiene. Dus so ist claer genoech te siene, Dat die magheden vele verliesen. 1045[regelnummer] Hebt vor oghen, gi dulle riesen! Want also scrifture openbaert: Die schoert den tuen vanden wijngaert Is van allen groet occusoen, Die na hem schade sullen doen. 1050[regelnummer] Ende des gelike is die keytijf, Die ontsuvert enich wijf, Occusoen gemaect daer mede Van alrehande onsuverhede, Die haer namaels geschiet: 1055[regelnummer] Menich achtes lettel of yet. Suverheit is een goet genomen, Des nemmermeer men mach verkomen, Ende daer omme souden met crachten Die magheden hare suverhede wachten.
Keefsdom is verboden, dats getoget claer. [XIIII] 1060[regelnummer] Die vijfte specie, wilt verstaen, Dat heet simplex keefsdom gedaen.
[Folio 9c]
Dat God deser sonden is wreet, Toghet die bible claer bescheet. In Numeri ons is wel bediet, 1065[regelnummer] Doe den kindren was geschiet Van Ysrahel dat si keefsdom daden Met Moabs dochteren, sonder genaden Beval God also boude Datmen al des princhen volc hanghen soude 1070[regelnummer] An galghen, der sonnen yeghen. Om dese sonde worden versleghen Vier ende twintich dusent lieden. Na der bible waer bedieden Perhimes gaf den dootslach 1075[regelnummer] Sambri, den man, daer hi lach Bi Madicianen, des hi hadde verdient Dat hi daer omme was Gods vrient, Daer hine pape dede werden Ende zijn volc woude beverden 1080[regelnummer] Vander gramschapen onses heren.
Luxurie gedaen met weduwen of met amyen of met gemene wijfs dats grote sonde. [XV] Keefsdom na der scrifture leeren Heet luxurie die die menschen driven Anders dan met gemelde wiven, Ende sonderlinghe so eyst verstaen 1085[regelnummer] Met weduen of met amyen gedaen, Ofte met ledighe wijfs int gemene; Die sonde en is niet clene: Lichte si hevet eenen man, Ende dus so doet hi hoerdom daer an; 1090[regelnummer] Of lichte si is die nichte dijn;
[Folio 9d]
Dijn oom of neve heft daer an gezijn: Dus salmen die gemenen vlien. Die die sonden met weduen plien Misdoen swaerlike ende zeere, 1095[regelnummer] Want si hem lieden roven haer eere, Dat si nemmermeer verwinnen. Met slaeplieve, diemen heet vriendinnen, Moet ooc sware sonde zijn, Want hi zijnen evenkerstijn 1100[regelnummer] In openbare schofiringhen Hout bi der oefenynghen. Eene seste maniere mach zijn voert, Die ter onkuuscheit behoert, Die giericheit vake doet toedriven, 1105[regelnummer] Dats dat ontvoeren van wiven. Dese sonde is harde quaet Ende daer grote wrake an staet.
Luxurie ontfaet occusoen ute achte saken.[XV] Dese derde partije der luxure Toghet die dinghen claer ter cure, 1110[regelnummer] Die die luxurie wassen doen, Ende daer toe gheven occusoen, Van welker wi vinden tote VIII: Leerse hier, die hem wille wachten. Ledicheit is eene sake voren, 1115[regelnummer] Daer luxurie uut is geboren. Die ander is overmate van spisen, Die luxurie vake doet risen. Dat derde is der ouder wiven Beleet, die liede te samen driven. 1120[regelnummer] Dat vierde is dat exempel quaet
[Folio 10a]
Daer die duvel an nemet raet. Dat vijfte is schone wijfs anschijn Datwelke zeere roert dat venijn. Dat seste is vele ieghen wijfs spreken, 1125[regelnummer] Dat doet dat vier van luxurien ontsteken. Dat sevenste is rollen oft liedekine Te hoerne, die ghewagen der mynne, Want si den brant roeren vast. Dat achtste ende tlaetste is als men tast 1130[regelnummer] Menschen onbetamelike Dit so moet men schuwen namelike, Die luxurie wille vlien, Want alre naest volgt si dien.
Ledicheit geeft occusoen ter groter onkuuscheit. [XVI] Teerste dat ter onsuverhede 1135[regelnummer] Gheeft sake is die ledichede. Hier of scrivet Ovidius In der remedien der mynne aldus: "Sie dattu af does ledichede, Luxurie die misvaert daer mede: 1140[regelnummer] Begin is ledicheit alre quaetheit". Hier up sinte Bernard seit: "Al heet ledicheit occusoen Alre sonden die wi doen, Ende moeder, gerekent int generael, 1145[regelnummer] Emmer so is si speciael Occusoen van onsuverheden, Van loghene ende hoverdicheden". Dit was in David vonden waer, Als scrifture scrivet al claer 1150[regelnummer] Ende ic in dietsche sal gheven,
[Folio 10b]
Dat vander traecheit wert bescreven, Dat so wert int vijfte tractaet, Na dat voer getafelt staet.
Luxurie ontfaet occusoen van overmate van spisen. [XVII] Dander daer wi uut sien risen 1155[regelnummer] Luxurie, is overmate van spisen. Hier af claer genoech ic sede Int tractaet vander gulsichede, Mer om beter verclaer secht dus Mijn heere Sinte Jheronimus: 1160[regelnummer] "Suverheit is te houdene swaer Onder vele gerichten vor waer". Sinte Bernard scrijft ooc mede: "In weelden misvaert suverhede". Die dan sal luxurie vlien, 1165[regelnummer] Hi so moet sober te levene plien.
Makeligghen sijn vake occusoen te groter luxurien. [XVIII] Dat derde dat gheft occusoen Der luxurien misdoen, Dat zijn makeligghen, bi wien Men vake luxurie siet geschien. 1170[regelnummer] Dat dit is oversware misdaet, Bi vele redenen getoghet staet. Eerst so mach zijn getoghet wel Dat dat werc is vanden duvel: Des duvels werc is subtijlheit 1175[regelnummer] Te ghevene te enygher quaetheit. Dus doen makeligghen altoes: Si sweren dat si ........ ........ ........ kennen boes Om te doen sneven dat magedekijn.
[Folio 10c]
Somwile drinken si daer up wijn, 1180[regelnummer] Ende dats haer loon. Hier af secht wel Die prophete, genaemt Johel: "Om wijn vercochte die quene oude Dat maghedeken, dat si drinken soude, Ende si ne haddes ghene ander hure". 1185[regelnummer] Ooc so seght ons wel scrifture: Die groetheit deser sonde is bekent Bi der plaghe, die eer tserpent Ontfinc om dat eerst Even bedroech. Na dat ons Beda doet betoech, 1190[regelnummer] So hadde tserpent wijfs ansichte, Daert Even bi bedroech so lichte. Dus moghen wel geheten zijn Die makeligghen, want wijfs anschijn Hebben si, ende myds der eenshede 1195[regelnummer] Brenghen si anderen ter onkuuschede; Dat een duvel noch een man Niet vulbrengen en mach no en can, Dat doen die makeliggen lichte Mids der eensheit der ansichte. 1200[regelnummer] Dat dese harde vele besuren, Is getoghet bi scrifturen: Doet serpent hadde bedreven Ende toegebracht des menschen sneven, Warp hem God drie plaghen an, 1205[regelnummer] Twe den wyve ende een den man. Om dat die man bi der gulsheit Allene misdede, so was hem geseit: In dat zweet dijns aenschijn Saltu nutten dat broet dijn. 1210[regelnummer] Dat wijf omdat si haer verhief Boven haren man, ontfenc si grief, Dat se God velde, ende sede: Du werdes onder des mans mogenthede. Ende om dat si die diere vrucht 1215[regelnummer] Voren plucte sonder ducht, Wart si swaerlike teblouwen. God sprac te haer: "du suls baersen in rouwen". Dat serpent, omme dat neder warp Den mensche, ontfinc plaghe scharp, 1220[regelnummer] Want God seide te dien daerbi: Up dine borste salmen treden di". Om dat lueghene hadde in den mond, So heft hem God ter selver stond In den mond geset venijn; 1225[regelnummer] Om dat bi der quaetheit sijn Den mensche met spisen heft verdult, Was hem toegesecht: "gi sult Eerde eten al dijn lijf; Om dattu verduldes dat wijf", 1230[regelnummer] Sprac die heere, diet woude quellen: "Ic so sal vyantschap stellen Tusschen den wyve ende dy"; Daer na staet daer vaste bi: "Ende up dijn hooft sal si di terden": 1235 Dus moet tserpent geplaecht werden.
Makeligghen werden geplaget gelike den serpente. [XVIIII] Bi der plaghe die tserpent Ontfinc, doet ons scrifture bekent, Dat dusdaene wiven ten laetsten daghe Werden geplaecht met swaerre plaghe, 1240[regelnummer] Want bi der lueghene, die si vort stellen,
[Folio 11a]
Daer si die onnosele mede quellen, Wert hem geghoten in venijn, Dat nemmermeer geheelt mach zijn. Hem wert gesecht int jugement: 1245[regelnummer] Gi ne sult niet eerde eten als tserpent: Bernende onlesschelike colen Wert haer spise, wat sout verholen? Om dat si brucghen zijn talre tijd, Daer die duvel over lijt 1250[regelnummer] Om te genakene den wyve, Dat hi se te onkuuschede drive, Sullen die horribele beesten terden Up hem lieden, wes brucge si werden, Also Job seghede, die heilighe man. 1255[regelnummer] Ecclesiastes, die ooc mede van Makeligghen scrijft, so wi lesen, Heet hi se die derde tonghe wesen Vander werlt; aldus hi scelt: "Die derde tonghe heft gevelt 1260[regelnummer] Starke wiven, ja die binnen muren Besloten waren", secht die scrifture, "Die derde tonghe heft vake geschent"; Dan volgt er: "der hellen torment Is nutter dan die derde tonghe: 1265[regelnummer] Dat helsche vier hout nyemand bed wonghen Dan die der hellen heft verdient; Die derde tonghe haren na vrient Onderwilen verdriet beraet Ende sulken die haer nye dede quaet, 1270[regelnummer] Want sterflic venijn uut haer gaet: Het soude heeten quaetheit groet, Brachte een zinen gebuer ter doet
[Folio 11b]
Om twe schele of om drie. Met rechte so is wel schandelic die, 1275[regelnummer] Die so lichte andere wiven verraet, Dat men se gheestelike verslaet, Ja etende, drinkende met hem leden; In kerken ende in gewieden steden Si sijn quaet te bedrivene so wackere, 1280[regelnummer] Alse si zijn ter straten of tackere Ende vake up die hope van eenen male. Den duvel bid ic dat hi alsulke hale, Want so si hier langher leven, So meer menschen bi hem sneven.
Luxurie ontfaet occusoen met quaden exemple. [XX] 1285[regelnummer] Dat vierde is exempel quaet Daer menich bi luxurie anvaet. Hoe dat quade exemplen doen Te elker sonde groet occusoen, Si spoeden hem ter luxurien bet, 1290[regelnummer] Want dat menschelike let Des lichte beroert wert ende gepijnt, Alset quade exemplen vint: Bi dien het soude selden geschien, Dat hi eenen onkuuschen soude ansien, 1295[regelnummer] Hi ne souder getempteert bi wesen. Ecclesiast scrijft van desen: "Die hem voeghet an die ghone Die der onkuuscheit zijn gewone, Dat hi quaet wert ende onwert". 1300[regelnummer] Paulus in eene epistole leert: "Een weynich cornes verdervet wel In eenen graenre; wat soudet el?"
[Folio 11c]
Seneca die wise secht ooc mede: "Hem die houden wille zuverhede 1305[regelnummer] Is niet seker wonen beneven Den ghenen, die in echtschap leven. Dus brenghen vake exemple quaet Ander menschen ter misdaet.
Ansien wives met genoechten is vake occusoen ter luxurien. [XXI] Dat vijfste dat luxurie lichte 1310[regelnummer] Roeren doet, dats wijfs ansichte. Dat dit is te ontsiene zeere Is ons bediet van meniger leere Bi menighe schone autoriteit. Mijn heere Sinte Gregorius seit: 1315[regelnummer] "Dat gene te siene salmen ontberen, Datmen niet en moet begheren". Sinte Gregorius secht ooc meere: "Hets wel te denkene, hoe over zeere Wi dwinghen moeten onse sien, 1320[regelnummer] Dat wi starkelike moeten vlien, Want het venijn gaet doer die oghen Ende comt ter herten, des ontfaet et doghen". Ecclesiasticus secht ten man: "En schouwe niet die maghet an, 1325[regelnummer] Dattu niet becoert werdes dare Al om der schoenheit van hare". Bi exemplen macht ooc wesen Vake, want wi inder bibele lesen: "Die vrouwe liet hare oghen gaen 1330[regelnummer] Up Josepe, ende also saen Sprac si te hem: "comt, slaept bi mi"". Ooc inder Konynghe boeke wi
[Folio 11d]
Vinden bescreven dat Davit Die vrouwe Barsabee sach ter tijd 1335[regelnummer] Up eenen solre, daer si haer dwoech, Die der schoenheit hadde genoech. Dan secht die bible vort dar nare Dat hi boden sende daer om hare. Exemple mede van Juditte, 1340[regelnummer] Daer mede wel getoghet is ditte, Bi dien haer schoenheit groet Sloech Olifernus ter doet.
Wives ansichte is zeere tontsiene omme drie redenen [XXII] Vele redenen so moghen zijn Dat zeere tontsiene is wijfs anschijn. 1345[regelnummer] Bi drie redenen so mach ic nomen Die van des wives weghen comen. Die eerste, dat wijf ne hevet let, Het en is als een stric geset Om des mans oghen te vane, 1350[regelnummer] Die lichte houden hem altoes daer ane. Van elken lede ooc sonderlinghe Soudic exemple wel toebringhen, Ende wonder groet is dat die wiven So grote erensticheit driven 1355[regelnummer] Met sierene na der uterlichede Om ziele te verslaene daer mede. Claer so mach elc merken dit: Makede yemant eenen pit Ende met stroe decte dien, 1360[regelnummer] Lichte soude daer af geschien, Datter yemant in soude vallen. Na des wise Salemons callen ........ ........ ........
[Folio 12a]
Doe zijn vrouwe te hem seghede twoort: "Slaept bi my", hi vlo rechte voort 1365[regelnummer] Ende leet daer mede dat si ne helt. Dit is die brant eerst gevelt; Ende sal remedie ooc geschien Van luxurien, men moet se zeere vlien.
Luxurie moet zijn vervochten vliende omme drie saken. [XXIII] 1370[regelnummer] Bi drie redenen vinden wi lesen Dat vliende moet gevochten wesen Jeghen die vuule onsuverhede. Die eerste redene is, so ic eerst sede, 1375[regelnummer] Dat luxurie is een vier, Ende die mensche ter werlt hier Is stro of stoppe, dat lichte ontstect. Die prophete Ysaias so sprect: "Al vleysch mach hoy heten wesen". 1380[regelnummer] In Ecclesiaste wi ooc lesen, "Der sonder sinagogen is niet Dan stoppe, diemen vergadert siet". Elc weet dat ghene sekerhede Ne hevet hoy no stoppe mede 1385[regelnummer] Bi viere, het ne sal quaet doen. Dus so moet luxurie zijn gevloen. Eene ander redene is daer bi, Dat luxurie vule sonde si, Want gelijc dat een man, 1390[regelnummer] Die nieuwe cledere hadde an, Node worstelinghe ane name Theghen die uut den drecke quame: Al mocht hi en of konden tonder driven, Emmer soude hi besmit blyven:
[Folio 12b]
1395[regelnummer] Dus ist met haer niet worstelen goet, Die so lichte besmit den moet. Ende up dese worstelinghe so es, Dat seghet Ecclesiastes: "Die dat pec handelt, sal van dien 1400[regelnummer] Bliven besmit, als hi waent vlien". Die der luxurie wil wesen vri, Ne moet comen niet daer bi. De derde redene wil ic toghen, Waer si niet siende bi vechten moghen 1405[regelnummer] Up luxurie, want, als wi lesen, Het moet van na quaet vechten wesen Theghen den viant, wiens mogenthede Altoes wast uter erenstichede. Dusdaen een viant is luxure, 1410[regelnummer] Vechtende up die creature; Ende onse licham, die ooc mede Was in groter vredelichede Metter zielen, is worden zint Viant, die se dickent pijnt; 1415[regelnummer] Ende daer omme inder manieren, Princhen, die orloghe hantieren: Dien verraders sijn also zeere ontsien Dat zi node vechten met dien, Want bi hem lieden haer viant 1420[regelnummer] Soudem doen moghen den meesten pant, Vanghen ofte jaghen buten den rike. Dus so moet die mensche geestlike Vorsien zijn vor onsuverhede, Want onse licham is ons leden 1425[regelnummer] Gelike oft een verrader ware. Int vechten theghen luxurie sware
[Folio 12c]
Bi den vorsegheden redenen drien Sal die mensche vechtende vlien: Bi siende is si te weerne swaer, 1430[regelnummer] Als hier vor getoghet is claer.
Wijfs hebben hem selven niet te betruwene up gheene heilichede. [XXIIII] Die luxurie wille vertien Moet alrehande wive vlien, Want bi drie dinghen wert die sin Dicwile bedroghen hier in, 1435[regelnummer] Dats eens wives helichede. Hier af sinte Jheronimus sede: "Eest dattu suverhede verkies, Mynne twijf, die du ansies, Met gedachten, niet lichamelike: 1440[regelnummer] Is si simpel of uterlike Gecleet, daer up saltu niet micken". Dat ander dat se bedriecht dicken, Dats dat si hem selven te wel betrouwen. Hier uut so vallen si vake in rouwen. 1445[regelnummer] Van desen betrouwene secht aldus Mijn here sinte Jheronimus: "Besie vor di ende niet en blive Alleene onder een dac met wive, Betrouwende up dine sekerhede 1450[regelnummer] Van der vorledener suverhede. Ende wilt niet dencken dat gi sijt Heiligher dan so was David No wiser dan was Salomon No starker dan was Sampson. 1455[regelnummer] Wie is up zijn betrouwen so moy, Dat hi niet en waent wesen stoppe no hoy,
[Folio 12d]
Mer yser, ende dat hi waent bliven Suver, die vast wandelt by wiven?" Wi sien dat yser bi den viere 1460[regelnummer] Werd gesmeed menygertiere. Also kan die luxurie blaken: Yserne liede can si moru maken, Dan staet in vresen die suverheit. Sinte Jheronimus die seit: 1465[regelnummer] "Yseren gedachte temt luxure; Uut tween steenen, hart van naturen, Sien wi dat vier ute gaet, Als men se vaste te gader slaet. Dus mochte tusschen twe harde herten 1470[regelnummer] Lichte vier risen dat soude smerten; Al verbernt si desen no dien, Also wi vander maysieren sien: Vestmen eene keerse daer an, Hoedat si niet verbernen can, 1475[regelnummer] Doch maect si die vuul ende swert. Aldus al is die mensche also hert, Dat hem zijn vleesch niet en beduedert, Een deel blijft hi nochtan besmuedert. Dat derde daer si hem stout up draghen, 1480[regelnummer] Dat is dat si zijn gemaghen. Hier toe moestu hebben vor oghen, Hoe Thamar dat wijf wart bedroghen, Van haren vleeschliken broeder bekent; Bi dat daer nyemand en was omtrent, 1485[regelnummer] Bedroech hare haer betrouwen aldus. Hier omme so secht sinte Jheronimus: Met eenen wive ne zijt alleene niet In steden, die secreet is bediet,
[Folio 13a]
Of daer en zijn meer lieden bi, 1490[regelnummer] Dat niet dat vier en werke in di. Dus ist sekerst wijfs gevloen, Wilmen luxurie tonder doen.
Traetsen ende dansen is grote sonde, toghet scrifture. [XXV] Ghelike dat hi moet schuwen wiven, Die suver wille van herten bliven, 1495[regelnummer] Also moet hi schuwen mede Alle weghen ende alle stede, Daer hi wiven vint of vinden waent. Hier ons Salomon dus toe vermaent In Ecclesiaste hi dus bediet: 1500[regelnummer] "Ne kike in elke strate niet, Alstu wandelst in die stede, Ganc neder siende up die hede, Ende keer af, ofstu wils suver bliven, Dyne oghen vanden getoemden wiven". 1505[regelnummer] Omdat ic vander wandelinghen Nu sprac, so wil ic hier toe bringhen Scrifture daer toe getoghet is bi, Hoe quaet traetsen ende dansen si. Ooc sal ic swaere misvalle bedieden, 1510[regelnummer] Die wilen uten dansene geschieden. Tote die daer mede besich zijn, Scrijft aldus sinte Augustijn: "Up heilighe daghe ware beter vele Heryen ende sayen dan gaen ten spele, 1515[regelnummer] Daermen dansen of traetsen leet". Eene ander orconde so steet, Dat dansen grote sonde zi, Geproeft by Moyses, want doe hi
[Folio 13b]
Van Gode die tafele hadde ontfaen 1520[regelnummer] Ende vanden berghe quam gegaen, Sach hi omtrent een calf een dans geschoren, War af hi hadde so groten toren Dat hi die tafele ontwe smeet. Daerna nam hi wel gereet 1525[regelnummer] Van den kinderen van Levi, Lieden drie dusentich versloech hi Doot in die verstormtheit. Een ander lesse die seit: Moyses versloech er XXIII dusant 1530[regelnummer] Die hi omtrent dat calf dansende vant. Eene derde orconde vinden wi van Den heilighen dopere, Baptiste Johan, Dattene die ballerigghe rovede Met haren springhene vanden hovede. 1535[regelnummer] Eene vierde redene so mach sijn Een word, seghede sinte Augustijn: "Ongeordineerde spronghen talre stont Is inder dieper hellen gront". Eene vijfte scrivet aldus 1540[regelnummer] In eene dialoge Gregorius: "Eene dochter, die gherne te dansene plach, Eens nachts si in visioene sach Die moeder Gods met magheden vele Met witten cledren verchiert wele. 1545[regelnummer] Die dochter hadde gherne gebeden Gemeene te zine met hem leden, Mer si en dorstet niet bestaen. Der vrouwen stemme sprac te haer zaen, Of zi zijn woude met hem leden 1550[regelnummer] Ende ooc haer te dienne met werdicheden?
[Folio 13c]
Soe die daer lach antwordde: ja. Dat schone geselschap scheidde daer na Ende si ontwiec na deser dinc. In haer si een gebod ontfinc, 1555[regelnummer] Dat si vort an nemmermere Kintscheit en dede in ghenen keere: Si woude laten alrehande spel. Die schone vrouwe besiec haer wel, Dat si, eer leden XXX daghen, 1560[regelnummer] Metten magheden crone soude draghen, Ende in sulker verchierheit leven. So simpel, so vroet is zi sint bleven Dat vader ende moeder te wonder an saghen Ende begonden der dochter te vraghen, 1565[regelnummer] Waer af zi so zeere bekeert ware. Doe seghede die dochter openbare, Hoe haer die moeder hadde vertoghet Van wien die Gods sone was gesoget, Dat si laten soude dit leven 1570[regelnummer] Ende ten XXXsten daghe zijn verheven Haer te dienene in ewicheden. Het quam so haer die vrouwe sede, Want ten XXXsten daghe so quam Een overgroet corts diese nam. 1575[regelnummer] Daer sach si echt comen tot hare Die vrouwe metter saligher schare Ende met haer voer si van dane". Hier by is goet te verstane, Dat die hantieren die danserien 1580[regelnummer] Ende der ydelre spele plien, Dat hem zeere noch sal rouwen, Want vander processien vander vrouwen
[Folio 13d]
Moeten zi emmermeer vremde wesen, Die hem besich maken van desen.
Dansen is vreselic omme die menichte van sonden die daer af comt. [XXVI] 1585[regelnummer] Ander redenen toghen hier naer Dat dansen moet zijn herde swaer. Eene redene is, want te desen spele Hefter die duvel swerden vele Ja also vele, na der heiligher scriven, 1590[regelnummer] Alse ten spele zijn schone wiven Of uterlic getoomt. Aldus Scrijft hier af sinte Jheronimus: Dat eerste vierijn swert dat vant Den mensche te quetsene die viant, 1595[regelnummer] Dat was swives schone gedane; Wel hart so eyst te wederstane Daer dusdaene vierine swerde vele Die duvel heft te eenen spele, Na dat een enkel swert van dien 1600[regelnummer] Schuldich is te wesene ontsien. Eene andere redene is, dies goomt, Twijf die uterlic is getoomt, Geliket den brande die bernet claer, Verhettende die hem comen naer, 1605[regelnummer] Ende nauwe soude yement daer up sien, Hi ne soude verwermen bi dien. Hoe sal die mensche dan connen ontstaen Daer so vele branden anegaen, Als moye wijfs ten spele comen! 1610[regelnummer] Wiven, die haer dochteren tomen, Ende dan ten danse senden so, Slachten den ghenen die hoy of stro
[Folio 14a]
Bindet in een, ende die daer naer Werpt in vier dat bernet claer, 1615[regelnummer] Om dattet bernen soude te zeere: Na der heiligher santen leere. Ende eene derde redene waer bi Dansen ende traetsen te schuwene si, Is dat die duvel hevet daer 1620[regelnummer] Syne starcste wapene al claer: Die starcste wapene van den viant Is twijf die schone is ende vaillant. Dat dit is waer, is in die scrifture Claer geproeft te menigher ure. 1625[regelnummer] Dese wapene den duvel nam Om te verwinnene den heere Adam, Want twijf toebrachte dat hi vel, Als wi noch bevoelen wel. Balaam coes een wijf mede, 1630[regelnummer] Om te vorderne zine quaethede Die kinder van Israel daermede te velne: Die bible wet wel te vertelne Inden derden boec. Ooc mede Die duvel Jobs wijf comen dede 1635[regelnummer] Om te verwinnene den goeden man. Men vint ooc dattet wijf verwan Den over wisen Salomone, Den schonen Absolon, den starken Sampsone. Daer dusdaene verwonnen bleven 1640[regelnummer] Waenstu daer bi wandelen sonder sneven, Of bistu vorsienre in dijn doen Dan hi was, die wise Salomoen?
Dansende vanghet die duvel den mensche bi drien saken. [XXVII]
[Folio 14b]
Wi vinden in drie manieren wel Dat die duvel in dit spel 1645[regelnummer] Den mensche gekrijcht bi zinen hake: Bi siene, bi tastene of bi sprake. Bi den siene wert menich geware Becoert als hi vorbare Wiven getoomt siet ende schone. 1650[regelnummer] Dan climt der quader genoechten hone Ter herten dat daer na zere sneeft; Die oghe dat vor gesien heeft, Als wille volghet der oghen raet Ende redene dat niet wederstaet. 1655[regelnummer] Dat ander, daer die duvel is bi, Becorende hem lieden so is hi, Dats als si malkanderen tasten gaen. Hoe sal die man wel wederstaen Tgloyende vanden bernenden brande, 1660[regelnummer] Of hi tyser tastet metten hande, Hi ne soude moeten verhetten daer bi Vreselic, so dunket my. Dat derde, bi welken die duvel Lude becorende is in dit spel, 1665[regelnummer] Dats met liedekens te singhene, Want wijfs sanc pleecht in te bringhene Vake quade begherten den man. In dansene spreken si ooc an Malkanderen, mannen ende wiven. 1670[regelnummer] Dat geschiet, soude wel blyven Vake, ne daden die dansserien, Die vor sal beghin sijn van dien. Elk dans of traets mach heten wel Processie vanden duvel,
[Folio 14c]
1675[regelnummer] Die ter luchterhant wert gaet. Hier up in Proverbien staet: God kent die weghe ter rechter hant; Die luchter weghe behoren den viant: Dus so mach luxurie zijn gevoort 1680[regelnummer] Bi danssene als men wel hoort.
Dansende vanghet die duvel den mensche bi drien saken. [XXVIII] ] Die mensche sal lichte ontberen van Danssene, wil hi merken an, Waer wi sijn ende waer belenden, Als wi dit cranke leven enden. 1685[regelnummer] Vanden ertschen levene, daer wi in zijn, Scrivet aldus Sinte Augustijn: "Int dal van keytivicheden Sijn wi, daer wi bi vele reden Souden weynen ende niet verbliden, 1690[regelnummer] Want wi sien in elken tiden Dat theghen ons vechten creaturen, Die God, die schepper der naturen, Te dienste maecte ons leden: Die pinen ende quetsen ons heden; 1695[regelnummer] Haghel, sne, wint ende reghen, Besiet hoe si ons vechten jeghen; Beesten, vogelen ende dieren Staen theghen ons in vele manieren. Ecclesiast doet ons bekent, 1700[regelnummer] Dat waerwert die mensche hem bewent, Hi vint des hi mach hebben rouwe. Eest dat die mensche upwert schouwe, So siet hi die hemelsche dinc, Daer hi af is gemaect ballinc,
[Folio 14d]
1705[regelnummer] Onseker of hem sal hier naer Gevallen weder te comene daer. Siet hi nederwert, hi siet Daer men den mensche ynne pliet Te gravene, des nyemand en staet vri, 1710[regelnummer] Hoe edel, hoe vroet, hoe rike hi zi. Siet die mensche an zine siden, Hi ne sal te rechte niet verbliden: An die eene zide hi vinden sal Gelucke, an die ander ongeval, 1715[regelnummer] Gaende ende kerende al teenen. Dus soude die mensche te rechte weenen, Die in keytivicheden groot Hier is als eene scheme der doot, Ende zine gelike siet alle daghe 1720[regelnummer] Doot ten grave wert draghen". Dus sijn wi, so sinte Augustijn seit, Int dal van groter keytivicheit. Dat ander dat is, waer waert, Mensche, du bist ende vaert, 1725[regelnummer] Dats ter natuerliker doet. "Hoe moghedi driven blijsschap groot Up dinghen die lidende zijn?" Sprect mijn heere sinte Augustijn; "Die tijd des levens en is niet el, 1730[regelnummer] Dan en loop ter doot wert snel, Eene dachvaert doende alle daghe: Hier of en is nyemand verdraghen". ........ ........ Dat ander daer wi trecken toe, Dats tscharpe gerichte, ende hoe
[Folio 15a]
1735[regelnummer] Dorrestu daerwert lachende gaen, Die met sonden bist bevaen? Hier up vinden wi bescreven Inder heiligher vaderen leven, Dat een oud vader wilen sach 1740[regelnummer] Eenen jonghen toeghen eenen lach: "Hoe laetstu, broeder mijn, Ende du wetes wel dat wi schuldich zijn Vor hemel ende vor eerde te ghevene Rekenynghe van al onsen levene?"
Exempel dat denken om der doot wederstaet werlike lusten. [XXIX] 1745[regelnummer] Exempel schone van deser dinc Vindmen bescreven van eenen conync, Die sijnre misdaet ende sijnre sonde Gedenkende was in allen stonden Ende tgerichte dat so na sal sniden; 1750[regelnummer] Des en sach men hem ghene tijd verbliden. Een zijn broeder, wient wonder dochte, Vraghede hem wat bedieden mochte. "Du suls weten", die konync sede. Hoort wat die wise konync dede: 1755[regelnummer] Des avendes sende hi die ghone, Die der basunen waren gewone, Tzijns broeders ende hiet se blasen daer Ter poorten; des hadde die duvel vaer, Want hi was wel seker dies, 1760[regelnummer] Vor wes huus men des avendes blies, Moste sterven als quam die morghen: Des was die broeder in groter sorghen, Als die verliesen waent sijn lijf Des morghens tijdlike, ende sijn wijf
[Folio 15b]
1765[regelnummer] Ende zine kinderen quamen gegaen Ten hove: die porte was upgedaen: Daer waren si vor den konync geleet, Die vellen up haer knyen gereet. Die broeder bat genade zere. 1770[regelnummer] Doe sprac die konync, die grote heere: "Broeder, war omme en verblidi niet?" - "Ay here", secht hi, "of gijt gebiet, Hoe soude blijsschap ter herten myne Moghen comen, daer uwe bazine 1775[regelnummer] Ghisteren blies vor myne poort; Jane wetic wat daer toe behoort?" Die konync antworde na dien: "Dat gi, broeder, ducht van myen, Dien gi niet en hebt misdaen 1780[regelnummer] Ende niet nare en mocht bestaen, Om dat gi myn teyken verstoet, Hoe soude verbliden dan mijn moet, Daer ic my so misdadich weet, Niet vor hem die my besteet, 1785[regelnummer] Mer vor den heere, wes mogenthede Hemel ende eerde erst wesen dede, Want altijd horic des heeren bazine Roepen in die oren myne: "Ghif redene van dynen ghewerke!" 1790[regelnummer] Den ghenen wes inadren sterke Om dansen . . . . of om ydel spel, Mercten si ofte saghen si wel, Hoe zeere onseker die mensche staet Ende hoe rasch hi ter doot wert gaet, 1795[regelnummer] Elk soude weenen, eer hi songhe: Die nye geborne kinderen jonghe
[Folio 15c]
Bewisen te weenene ons leden; Tranen zijn onser keytivicheden Orconde: aldus beweent elk kint 1800[regelnummer] Der werlt keytivicheit, diet vint.
Luxurie heft vijf andere remedien sonder die achte vorsecht. [XXX] Remedien vindic noch tote viven Die luxurie konnen verdriven. Deerste is eene devote bedinghe, Die luxurie weert sonderlinghe. 1805[regelnummer] Wi sien dat inder lieder been Onderwilen so wast een Ovel ende heet tvier der hellen. Enyghe die daer af quellen, Doen hem draghen tonser vrouwen 1810[regelnummer] Te Parijs ende up een betrouwen Willen si bynnen der kerken wesen Tote zi daer af zijn genesen. Andre versoeken sinte Anthone; Een andre, diet hebben, zijn gewone 1815[regelnummer] Tote sinte Christofels te gaene Ende in zine kerke te staene. Aldus souden die creaturen, Die tvier gevoelen der naturen, Si souden met rechte hem te Gode keren 1820[regelnummer] Ende van bedinghen niet ontberen Voer dat se hadde God vertroest. Als zi danne waren verloest, Souden zi bliven doende daer of Gode danc ende groten lof. 1825[regelnummer] Hier af staet biden prophete gescreven: "Ic sal di verlosen, du sals mi gheven
[Folio 15d]
Werdicheit, vullen lof ende eere". Eene andre remedie die . . . leere, Luxurie te verdrivene mede, 1830[regelnummer] Dats eersame belemmerthede, Want ledicheit menych verdriet Toebrenct, als men vake siet. Eene derde remedie so gheeft Te luxurie, dat men heeft 1835[regelnummer] An die heilighe scrifture minne Ende daer na tverstaen met sinne, Dit doet den brant becoelen zeere. Ten apostelen sprac die heere: "Ghi zijt suver omme twoord, 1840[regelnummer] Dat gi van my hebt gehoord". Hier toe accordeerende dus, Seghet sinte Jheronimus: "Minne scrifture in elke stonde, Du ne suls niet mynnen des vleesch sonde". 1845[regelnummer] Eene vierde remedie ende soene Is almoessene te doene. Hier up sinte Pauwel seit: "Nuttelic is goedertierenheit Tot allen dinghen". Ooc seghet aldus 1850[regelnummer] Hier up sinte Ambrosius: "Die achtervolghet ontfermichede, Al doghede hi onsuverhede, Si mach hem pinen of verswaren, Mer niet sal sine doen misvaren". 1855[regelnummer] Die vijfte remedie die is mede Wederstaende die gulsichede, Als ic voren screef al bloot, Dats voormaken om die doot
[Folio 16a]
Ende up den staet die tvleesch an vaet, 1860[regelnummer] Na dattet erdsche leven gaet. Sinte Gregorius dus bescrijft: "Dat des vleysch begherte meest verdrijft, Dats dat men bemerke al Hoedaen dattet na der doot zijn sal".
Keefsdom is verboden bi vele redenen. [XXXI] 1865[regelnummer] Van keefsdomme wil ic nu scriven, Dat vele liede gherne toedriven, Ende rekenent harde cleyne misdaet. Dat si is verboden ende quaet, Die apostel is orconde das, 1870[regelnummer] Die dus scrivet ad Galathas: "Des vleesches gewerke zijn openbare, Dat is keefsdom", ende volgt daer nare: "Die te vulbrenghene pleghen ditte, Sullen niet dat rike Goods besitten". 1875[regelnummer] Dit moghen wi wel getoghet merken, Lesen wi der apostelen werken; Redenen so vele vinden wi, Dat keefsdom goet verboden si. Ene is na der lerers scriven 1880[regelnummer] Die ondrachlicheit van wiven, Want luttel gemene wijfs wi sien Dat si kinder te draghene plien. Daer wert der rechter naturen wet Mids den keefsdomme achter geset. 1885[regelnummer] Eene ander redene is te dien, Die vele archede, die geschien Vanden wiven ten kindren waert, Als hem die man is alte greignaert,
[Folio 16b]
Of den kinderen niet goets willen doen; 1890[regelnummer] Dan gaen si om dit occusoen Den jonghen kinderen doen swaerhede, Ende som hebben si die gedoot mede: Dusdaen quaet comt van keefsdomme. Eene derde redene is daeromme 1895[regelnummer] Dat menych vechten ende strijt Soude te rechte wesen telker tijd, Mochte elk man telken wive gaen. Die bibel doet ons wel verstaen, Dat God een wijf met eenen man 1900[regelnummer] Van eersten maecte. Wat soude dan Redene meer daer toe gesocht, Oftet God selver heft so gewrocht, Want huwelic hevet hi geset, Om dat keefsdom soude sijn belet.
Keefsdom verbood God tonsen profijte bi drien redenen. [XXXII] 1905[regelnummer] Eyst dat wi claerlic connen sien, Drie redenen vinden wi te dien Dat ons quam in profite groot, Dat God keefsdom eerst verboot, In teyken van zijnre heerschapien. 1910[regelnummer] Ter eerster redene van dien Sinte Augustijn ghevet ons bediet: "Cume soude die mensche connen peinsen yet Eenen heere te hebbene oft eenen God, Had hi niet ontfanghen gheen verbod. 1915[regelnummer] Diet verbod heft, heft eenen heere". Eene andre redene ende leere Die in dat verbod is te siene, Dats mogentheit van verdiene.
[Folio 16c]
En hadde die mensche van Gode niet gehat 1920[regelnummer] Gheen verbod, elk mach sien dat, So ne hadde dien mensche doen no laten Moghen vorderen noch baten: Mer in te doene dat God heet Ende in te latene dat hem is leet, 1925[regelnummer] Daer in staet verdiente groot. Die derde redene is al bloot Om dat wi souden in onsen sinnen Niet met werliker mynnen So ontsteken zijn, wi souden meere 1930[regelnummer] Altijd mynnende zijn den heere, Want meest wil hi zijn gemynt, So dat eerste gebod doet bekint, Int welke God ons lieden beval Hem te mynnene boven al. 1935[regelnummer] Dat God ontfermichede groot Toghede, doe hi keefsdom verbood, Ten man, ten wive ende ooc ten kinde, Goede redene ic daer toe vinde. God dede vele doer den man, 1940[regelnummer] Dat hine woude voeghen an Eene, die hem getrouwe ware, Want men secht al openbare: Amyen, om dat si niet weten, Hoe langhe si smans broot sullen eten, 1945[regelnummer] Ende hi se sal daer willen gedoghen, Steken si wech al dat si moghen, Want si ne troosten hem up gheen bliven. Groot goet dede God den wiven: Als si kinderen soghen of draghen, 1950[regelnummer] Moeten die mans die noot bejaghen
[Folio 16d]
Ende winnen dat ghene waer bi Dat wijf ende kint gehouden si. In keefsdomme wy vake sien, Dat die mans den wiven ontvlien, 1955[regelnummer] Als si weten dat si kind draghen. Des vallen die wive vake in plaghen, Of komen vake in grote mislede, Dat si misvaren ende tkint mede. Den kindren is Godes gracie groot, 1960[regelnummer] Dat hi keefsdom verbood: Die moederen souden se vake verslaen, So het voren is gedaen verstaen. Ooc mede gemeenlic wi sien, Dat gemelde kindren plien 1965[regelnummer] Bet geleert te zine van aerde, Ende bet gemaniert dan die bastaerde. Dus wrochte Gods ontfermichede In dat hi echtschap wesen dede.
Ontschulden mach hem nyemant van zonden, die leeft. [XXXIII] Tlaetste capittel weten besien 1970[regelnummer] Vander luxurien, ende sprect van dien Die hem ontschulden ende willen toghen, Dat sijs hem niet onthouden moghen, Ende so van allen anderen sonden. Proeven vele ende ander orconden 1975[regelnummer] Inder scrifturen so vinden wi, Dat dit valsch ende lueghene si. Dat elk mensche willents misdoet, Maect ons wel die bible vroet Int vierde capittel van Genesi. 1980[regelnummer] God sprac tote Cain: "Onder di
[Folio 17a]
Sal al dijn appetijt wesen Ende du suls gebod hebben boven desen". Hier toe comt dit word wel Dat Pauwel bescrivet dapostel: 1985[regelnummer] "Getrouwe so is ons die heere, Die ons niet laet becoren meere Boven dien dat wi moghen draghen". Wie sal dan over recht moghen claghen? Hier toe comt ooc aldus 1990[regelnummer] Een woord dat secht Ecclesiasticus: "Hi set water ende vier vor di, Sla hand an dat di gelievet si". Ende kort daer na staet gescreven: "Vor den mensche is dood ende leven, 1995[regelnummer] Goed ende quaet; an welk van dien Hi vaet, so sal hem geschien: Elc betider hem toe hier na". Hier up so secht mester Seneca: "Ontschuldighe di niet te gheenre stonde: 2000[regelnummer] Niemant en doet zijns ondanx sonde". Augustijn secht: "nyemand mach sonde doen Int ghene dat hem mach zijn ontvloen, Ende so moet willents sijn gedaen, bedi Wat dat ondancx gedaen si, 2005[regelnummer] Dan is den mensche gheene misdaet". Menyghe schone redene so staet In scrifture getoghet, dat si Moeten geschendet zijn daer by, Die segghen dat sijs niet ne moghen 2010[regelnummer] Onthouden, hoe seere sijs hem poghen, Vander sonde der luxure, Eerst om dat die creature
[Folio 17b]
Tonwertste lit dat God schiep ye Boven al laet hebben heerschopie: 2015[regelnummer] Wat dat onwerde let gebiet, Moet sijn vulcomen, wat sijns geschiet: Nochtan volcht daer twe quade saken, Quistinghe van goede ende vele waken. Eene andre redene so mach sijn mede 2020[regelnummer] Die overgaende werdichede, Die den mensche gegeven si, Dats dat hi heft den wille vri, Dat gheen dier ter werelt heft. Oft hi met willen daer an cleft, 2025[regelnummer] Die sonde is in hem die meeste Schalcheit boven elke beeste. Die visch int water sijn aes vliet, Om dat hi die hinghene daer ontsiet, Ende die voghel als hi siet tnet 2030[regelnummer] Bi den sade om hem geset, Hi vliet liever hongerich van den sade, Omdat hi vrucht dachterschade; Mer die beeste-mensche weet claer, Dat die doot volghet, hi ne weet hoe naer, 2035[regelnummer] Ende staet in vresen der ewigher hellen: Nochtan wille hi hem niet bestellen In derdsche weelde te houdene mate Upten troost van der achter bate. Nochtan so kent hi sduvels net 2040[regelnummer] Om hem te vane altoes geset, Ende dat claer siende cleft hi ant aes, Dat hem brenct dat ewighe eylaes. Eene derde redene daer bi souden Die menschen van luxurien onthouden:
[Folio 17c]
2045[regelnummer] Hi en hevet so ondieren garsoen, Vor wien dat hijt soude willen doen, Hine soudem schamen dat sijt saghen: Hoe mach hi die schande dan gedraghen, Dat God ende die engel siet, 2050[regelnummer] Die hem God teenen wachter liet! Perden sijn harde starc int gemene: Nochtan so dwinct se een breydel clene Te staene, alse onder ghinghen. Dus mocht hem die mensche dwinghen, 2055[regelnummer] Up dat hi woude, na dat hem eene Beeste schofiringhen so clene Van luste doet, onthouden, Na dat hem nyemand en mach ontschouden. Eene vierde redene is waerlike 2060[regelnummer] Proeve te settene inder gelike: Die saghe bernen sijn huus of stede, Ende selve meer viers daer toe dede: Wel schijnt dat zijn wille ware. Dus stooct die mensche al openbare 2065[regelnummer] Luxurie in hem, die in ghenen tiden Van lecker spise hem en wil vermiden. Eene vijfte redene is, die claer schijnt, Ware enych van groter plaghe gepijnt, Die seghede: ic en mach niet genesen 2070[regelnummer] Of ic en wille onderhorich wesen Den mester, ende neme medicine, So mach geslaect sijn myne pine: Aldus het metten sondare staet, Die niet en rouct te doene raet 2075[regelnummer] Vanden gheestliken medicien, Daer hem bate of mochte geschien.
[Folio 17d]
Hi mach seggen waerlike met desen Sieke: ic en wil niet sijn genesen. Die mensche, omme die siecheit groot 2080[regelnummer] Te slakene, so sal hi zijn bloet root Storten of thaer ofsnyden laten, Up dat den lichame yet mach baten, Mer hine sal om der zielen gesonde Niet willen scheiden als vanden ponde 2085[regelnummer] Silvers, dwelc niet an hem cleeft Ende qualike bi gevalle gekregen heeft. Eene seste, daer getoghet is bi, Dat ghene onschoude werdich zi, Merct bi gelike, mensche, ende schouwe: 2090[regelnummer] Die een casteel up zine trouwe Te wachtene hadde, ende dan dat Leverde om onwerdighen schat Sijns heeren vianden, ende vercochte Sonder noot ende niet hulpe en sochte, 2095[regelnummer] Kennende nochtan zinen heere Ghewillich ende overmoghende zeere Te helpene, woudement behouden: Soude dese willen hem ontschouden Dat hijt niet behouden en mochte? 2100[regelnummer] Hi loeghe, want hi gheen hulpe en sochte. Die mensche is aldus gelike, Die doer die weelde van ertrike Tcasteel dat hi te wachtene heeft, Dats die licham, den duvel gheeft 2105[regelnummer] Ter eerster becoringhe, doe hi ne sochte Helpe daer hi se vinden mochte, Dat was an Gode, die angebeden Wil zijn met oedmodicheden,
[Folio 18a]
Ende die den mensche te gheenre stont 2110[regelnummer] Ne laet, also dapostel orcont, Pinen van der becoringhe vlaghen Boven dien dat hi mach gedragen. Eene sevenste redene is ooc mede Die over cleene ernstichede 2115[regelnummer] Die wi omme tonthoudene doen Van sonden, mer sijn dare toe occusoen. Wilde die mensche doen ter noot Van sonden ernsticheit also groot, Also hi soude, vonde hi een gat 2120[regelnummer] In zijn wijnvat, te stoppene dat, Daer hem ontlopen ware die wijn, Hi soude hem wel onthoudende sijn. Ten VIIIsten machmen den ghenen vragen, Die hem niet moghen onthouden der clage, 2125[regelnummer] Wie se daertoe dwinghet, so twijf, So die duvel, so haers selves lijf? Die duvel mach se dwinghen niet, Want sinte Gregorius dus bediet: "Die viant is tontsiene cleene, 2130[regelnummer] Die nyemand verwinnen mach, alleene Hem die verwonnen wille wesen". Twijf dwincten niet te desen, Want onder smans macht is die hare, So die bible toghet al clare. 2135[regelnummer] Niet en mach se dwingen tvleesch, Al heftet ter luxurien eesch, Ja en heft die mensche sin ende merke Den vleesche te wederstaene twerken Als wille niet consentiert daer toe? 2140[regelnummer] Dus doghet niet datmen onschout doe.
[Folio 18b]
Ten IXsten wi hem vraghen souden, Die segghen: si en mogens hem niet onthouden, Als hem toevallen die temptacien, Oft yement quame bi erdsche gracien 2145[regelnummer] Ende seghede: ic gheve ju eenen schilt Up dat gi dit quade laten wilt, Ende telken dat gijt sult wederstaen, Suldi noch eenen schilt ontfaen; Oft ware hem tot eenre parture geset, 2150[regelnummer] Dat hi verliesen soude een let Telken als hem luxurie geviele, Si soudens bet wachten dan die ziele. Ten utersten wi hem vraghen moghen, Oft sijs niet souden willen poghen 2155[regelnummer] Tonthoudene eene cleen termine, Elk doende die ernstichede sine, Si souden moeten lijen: ja. Hier up so seghede mester Seneca: "Gewoente van ledenen tiden 2160[regelnummer] Andre termine soude doen liden Sachte ende met minre arbeit". Hier up een groot leerer seit: "Dat teersten is te draghene fel, Bi gewoenten saltuut draghen wel". 2165[regelnummer] Tulius die mester heft gescreven: "Die beste wech, die is int leven, Is gewoente, want bi haer Dat dinc wert licht, dat eerst was swaer". Als die mensche dan een tijd leden 2170[regelnummer] Vanden sonden heft vermeden Om Gode, al ist met pinen sware, Hi vint hem die Gods hulpe nare
[Folio 18c]
Dan hi van eersten hadde gewaent. Daer omme, al is een mensche ghetaent 2175[regelnummer] Vort ten sonden bi quader temptacien, Trecke hem an den heere vul gracien Met oedmode, hi sal hem gheven Te wederstaene dat sondelic leven: So zeere mynt God die creaturen. 2180[regelnummer] Hier endet tractaet van luxuren.

Vorige Volgende

Spieghel der sonden

[II. Van der luxuren.]

Luxurie is ene vule sonde ende sware. [I]

Luxurie rooft den mensche zinen goeden name. [II]

Luxurie verhaten leeren ons vijf schone redenen. [III]

Luxurie becomt wel den duvel, dats getoghet bi vele redenen. [IIII]

Luxurieuse doen Gode onwertschepe in zes saken. [V]

Luxurie quetst ende pijnt haren draghere. [VI]

Luxurie hout den mensche in sware vangnisse. [VII]

Luxurie hout den mensche in groter schalkernyen ende in keytivicheden. [VIII]

Luxurie heft vijf specien die dochteren heeten. [VIIII]

Buggernye is eene vule sonde, walgelic vor Gode, vor enghelen ende vor menschen. [X]

Luxurie te hantierne met die van zibbe angaen is grote sonde. [XI]

Hoerdom is grote sonde, dats getoghet claer. [XII]

Eene maghet te ontsuverne is grote sonde ende sware. [XIII]

Keefsdom is verboden, dats getoget claer. [XIIII]

Luxurie gedaen met weduwen of met amyen of met gemene wijfs dats grote sonde. [XV]

Luxurie ontfaet occusoen ute achte saken.[XV]

Ledicheit geeft occusoen ter groter onkuuscheit. [XVI]

Luxurie ontfaet occusoen van overmate van spisen. [XVII]

Makeligghen sijn vake occusoen te groter luxurien. [XVIII]

Makeligghen werden geplaget gelike den serpente. [XVIIII]

Luxurie ontfaet occusoen met quaden exemple. [XX]

Ansien wives met genoechten is vake occusoen ter luxurien. [XXI]

Wives ansichte is zeere tontsiene omme drie redenen [XXII]

Luxurie moet zijn vervochten vliende omme drie saken. [XXIII]

Wijfs hebben hem selven niet te betruwene up gheene heilichede. [XXIIII]

Traetsen ende dansen is grote sonde, toghet scrifture. [XXV]

Dansen is vreselic omme die menichte van sonden die daer af comt. [XXVI]

Dansende vanghet die duvel den mensche bi drien saken. [XXVII]

Dansende vanghet die duvel den mensche bi drien saken. [XXVIII] ]

Exempel dat denken om der doot wederstaet werlike lusten. [XXIX]

Luxurie heft vijf andere remedien sonder die achte vorsecht. [XXX]

Keefsdom is verboden bi vele redenen. [XXXI]

Keefsdom verbood God tonsen profijte bi drien redenen. [XXXII]

Ontschulden mach hem nyemant van zonden, die leeft. [XXXIII]