Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het xxiij. Capittel.

Eten met Heeren, ende met nijdige menschen, versen 1, 2, 3, 6, 7, 8. Rijckdom, 4, 5. spreken by sotten, 9. oude palen, 10. weesen, 10, 11. Tucht, 12, 13, 14, 23. wijsheyt, waerheyt, ende verstant, 15, 16, 19, 23, 24. nijdicheyt over boose, ende des Heeren vreese, 17, 18. goede kinderen, 24. wijn-suypers, ende vraten, 20, 21, 29, etc. sluymeren, 21. gehoorsaemheyt tegen ouders, 22, 25. waerschouwinge voor hoeren, 26, 27, 28.

1

ALs ghy aengeseten sult zijn om met een ¹ Heerscher te eten; so sult ghy ² scherpelick letten ³ op den genen die voor u aengesichte is.

1 D. Coninck, Vorst, Prince, Heere, ofte die meerder is dan ghy zijt, ende u schade soude konnen aendoen, als ghy hem eenige oorsake van verstooringe geven soudt.

2 Hebr. lettende letten, Dat is, scherpelick, ofte neerstelick letten.

3 T.w. dien ghy moet aensien, ende in eere hebben, op dat ghy hem met geen woort, gebeerde, ofte daet, en verbelcht. And. op het gene, dat voor u aengesichte is: Te weten, op dat ghy daer van niet en nutt, dan met sulcke sedicheyt, ende maticheyt, die betamelick is.

2

Ende ⁴ set een ⁵ mes aen uwe kele, indien ghy een ⁶ gulsich mensche zijt.

4 D. bedwingt uwe begeerlickheyt van onmatelick te eten, ende te drincken, als of uwe kele met een mes daer van afgeschrickt ware. Ofte, anders soudt ghy een mes aen uwe kele setten, etc. D. ghy soudt u in het uyterste perijckel steken van lichamelicke kranckheyt, ofte eenige andere groote swaricheyt indien u de leckere gerichten tot onmaticheyt verlockten.

5 Andere vertalen het Hebr. woort doornen: doch de sin komt op een uyt.

6 Hebr. een Heere der ziele, dat is, des lustes, ende der begeerlickheyt. Verstaet eenen, die seer graech, ende begeerich is tot spijse, ende dranck. Vergel. Iob 39. vers 1. ende d’aenteeck. op het woort greticheyt. And. indien ghy uwes selfs meester, ofte, liefhebber zijt.

3

En laet u niet gelusten sijner ⁷ smaecklicke spijsen: want het is een ⁸ leugenachtich broot.

7 Ofte, leckernyen, die den monde seer aengenaem, ende smakelick zijn. Alsoo ond. vers 6. Vergel. Genes. 27.4, 7, 9. etc.

8 Hebr. broot der leugenen. D. leugenachtige, ofte bedriegelicke spijse. De sin is, dat de hoofsche weelden als een aes zijn, waermede de menschen verlocket ende gemeynelick in hare verwachtingen bedrogen worden. Vergel. bov. 20.17.

4

En vermoeyt u niet om rijck te worden: staet af van ⁹ uw’ vernuft.

9 T.w. dat ghy soudt mogen aenleggen om rijck te worden.

5

Sult ghy uwe oogen laten vliegen ¹⁰ op ’t gene dat ¹¹ niet en is? want ¹² het sal sich ¹³ gewisselick vleugelen maken; ¹⁴ gelijck een arent, die nae den hemel vliecht.

10 T.w. op den rijckdom, daer van in’t voorgaende vers gesproken is.

11 D. gantsch onseker, ende ongestadich, ende in vele nootsaeckelickheden krachteloos. Vergel. Psal. 37.35, 36. ende 49.13,18. 1.Tim c. 6. 17. And. dat [haest] niet zijn en sal.

12 T.w. het tijdelicke goet, ’t sal seer haestelick daer henen wech-belenden, ende u begeven.

13 Hebr. makende maken.

14 T.w. die soo snellick nae den Hemel, ende om hooge vliecht, dat hy haest uyt der menschen gesichte verdwenen is. alsoo vergaet de rijckdom in korten tijt, datmen niet en weet, waer hy gebleven, ofte gestoven is.

6

En eet het broot niet ¹⁵ des genen die boos is van ooge, ende en weest niet belust sijner ¹⁶ smaecklicke spijsen.

15 D. des genen, die vreck, afgunstich, ende nijdich is. Siet Deut. 15. op vers 9. item ond. cap. 28.22. Marc. 7.22. Hier tegen is de goede ooge, vande welcke siet bov. 22.9. ende de aenteeck.

16 Siet bov. op vers 3.

7

Want gelijck ¹⁷ hy bedacht heeft in sijne ziele, ¹⁸ alsoo sal hy tot u seggen, Eet, ende drinckt; maer sijn herte en is niet met u:

17 And. gelijck hy acht in sijne ziele, soo is hy; D. inwendichlick by sich selven denckt, T.w. dat ghy het sijne verteert, ende verdoet.

18 T.w. u niets van herten gunnende, maer evenwel alsoo, dat uyt sijne gebeerden, ende woorden sijne vreckicheyt eenichsins kan afgenomen worden; hoewel hy daermede het tegendeel soeckt te bewijsen.

8

Uwe bete, die ghy gegeten hebt, soudt ghy ¹⁹ uytspouwen; ende ghy soudt uwe lieflicke woorden ²⁰ verderven.

19 D. het soude u leet zijn, ende spijten dat ghy van sijne spijse genut, ende eenige vriendelicke tafel-redenen met hem gehadt soudt hebben.

20 D. verliesen, ende geen vrucht daer van krijgen.

9

^a En spreeckt niet voor de oore eens sots: want hy soude ²¹ het verstant uwer woorden verachten.

a Prov. 9.8. Matth. 7.6.

21 D. het gene ghy verstandelick, geleerdelick, ofte voorsichtelick gesproken hebt.

10

^b En set de ²² oude pale niet te rugge: ende en komt op de ackeren der ²³ weesen niet:

b Prov. 22.28.

22 Siet bov. 22. op vers 28. Hebr. de pale der eeuwicheyt.

23 T.w. om de selve ongelijck te doen: door bedroch, ofte gewelt.

11

Want hare ²⁴ Verlosser is sterck: die sal hare ²⁵ twist-sake tegen u twisten.

24 T.w. Godt.

25 Siet bov. 22. op vers 23.

12

Begeeft uwe herte tot de ²⁶ tucht: ende uwe ooren tot de redenen ²⁷ der wetenschap.

26 D. tot de rechte onderwijsinge, om wijsheyt te leeren. Siet bov. 1. op vers 2.

27 D. door de welcke de ware wetenschap, ende wijsheyt geleert, ende verkregen wort.

13

^c En weert de ²⁸ tucht van den jongen niet: als ghy hem met de roede sult slaen, en sal hy ²⁹ niet sterven:

c Prov. 23.24. ende 19.18. ende 22.15. ende 29.15, 17.

28 Verst. de tucht, die niet alleen geschiet door woorden, maer oock door straffen, siet bov. 7. op vers 22.

29 T.w. nochte hier door de tijdelicke straffe der Overicheyt, nochte hierna door de eeuwige straffe van Godt.

14

Ghy sult hem met de roede slaen, ende sijne ziele van de helle redden.

15

Mijn sone, so uwe herte wijs is; mijn herte sal blijde zijn, ³⁰ ja ick.

30 Gelijcke maniere van spreken, die groote macht heeft om te versekeren dat verhaelt wort, is bov. 22.19.

16

Ende mijne ³¹ nieren sullen van vreuchde op springen; als uwe lippen ³² billickheden spreken sullen.

31 Verst. door dit woort de inwendichste krachten der ziele. siet Iob 19. op vers 27.

32 Ofte, rechte dingen. Vergel. bov. 1. op vers 3.

17

^d U herte en sy niet nijdich over de ³³ sondaren: maer zijt ³⁴ t’ allen dage in de vreese des HEEREN:

d Psal. 37.1. ende 73.3. Prov. 24.1.

33 Die gantsch genegen zijn tot de sonde, ende haer werck daer van maken. Siet Genes. 13.13. 1.Sam. 15.18. Psal. 1.1. ende d’aenteeck.

34 D. gestadelick, alle den tijt uwes levens.

18

^{e 35} Want sekerlick daer is eene ³⁶ belooninge: ende uwe ³⁷ verwachtinge en sal niet afgesneden worden.

e Prov. 24.14.

35 Siet van dese 2 eerste woordekens in’t Hebr. chi im, Iob 42. op vers 8.

36 Hebr. achterste eynde, ofte, uyterste. D. loon, ofte salich eynde. Soo wort de loon genaemt, om dat hy het eynde van het werck is, ofte het werck achter na volcht. Godt heeft den loon uyt genade belooft den genen die in sijne vreese tot den eynde toe volherden. Vergel. Psal. 37.37. ond. 24.14, 20. Elders beteeckent het eenen quaden naloon, ende onsalich eynde. Siet bov. 5.4. ende d’aenteeck.

37 D. het goet, ’t welck ghy van de genade Godts verwacht. siet Iob 5. op vers 16.

19

Hoort ghy, ³⁸ mijn sone, ende wort wijs: ende richtet uw’ herte op ³⁹ den wech.

38 Siet bov. 1. op vers 8.

39 T.w. des Heeren. siet van desen wech. Gen. 18. op vers 19.

20

^f En zijt niet ⁴⁰ onder de wijnsuypers; nochte ⁴¹ onder de vleesch-vreters.

f Ies. 5.22. Luce 21.34. Rom. 13.13. Ephes. 5.18.

40 T.w. om die in haer overdadich drincken, ende gulsich eten na te volgen; ’t welck die lichtelick doen, die met hen veel verkeeren. Siet bov. 13.20.

41 Hebr. onder de gene, die voor sich vleesch slocken, ofte, verslinden.

21

Want een suyper, ende vraet, sal arm worden: ende de ⁴² sluymeringe doet verscheurde kleederen dragen:

42 Het Hebr. woort beteeckent eygentlick (nae eeniger gevoelen) het begin, ende de genegentheyt tot den slaep. Volgens is door het woort dat wy hier in den text hebben, te verstaen de slapericheyt, te weten, die uyt luyheyt, ende achteloosheyt voortkomt.

22

^g Hoort nae uwen vader, die u gewonnen heeft: ende en veracht uwe moeder niet, als sy out geworden is.

g Prov. 1.8.

23

^{h 43} Coopt de ⁴⁴ waerheyt, ende en

h Prov. 4.8.

43 D. poochtse op allerley eerlicke maniere te verkrijgen, ende wanneer ghyse verkregen hebt, ende verlaetse, nochte en vergeetse niet: gelijck de verkoopers voor wat anders hare waren quiteren.

44 D. de rechte, ende ware kennisse van alle dingen, rakende het geloove, ende den wandel, die wy moeten weren, om Godt te behagen, ende salich te worden.

[fol. 12v]

verkooptse niet: [mitsgaders] wijsheyt, ende tucht, ende verstant.

24

ⁱ De vader des rechtveerdigen sal ⁴⁵ sich seer verheugen: ende die eenen wijsen [sone] gewint, sal sich over hem verblijden.

i Prov. 10.1. ende 15.20.

45 Hebr. verheugende verheugen. D. seer verheugen. T.w. om dat hy eenen rechtveerdigen, ende wijsen sone heeft, D. die vroom, godvreesende, ende verstandich is.

25

⁴⁶ Laet uwen vader sich verblijden, oock uwe moeder: ende laetse haer ⁴⁷ verheugen, die u gebaert heeft.

46 D. maeckt dat uwe vader, ende moeder haer verblijden, insiende uwe verstandicheyt, ende deuchtsaemheyt.

47 T.w. voor den weedom, die sy gehadt heeft met u te baren.

26

Mijn sone, ⁴⁸ geeft my u herte: ende laet uwe ⁴⁹ oogen mijne ⁵⁰ wegen bewaren.

48 D. voecht, ende begeeft u verstant, ende uwen geest hier toe, dat ghy aenhoort, verstaet, aenneemt, ende onderhoudt mijne geboden.

49 T.w. de oogen uwes verstants.

50 D. de wijse, ende maniere van leven, die ick u bevele, ende voorschrijve, ende insonderheyt van het vermijden der hoererije, ende des overspels.

27

^k Want eene hoere is een ⁵¹ diepe gracht: ende eene ⁵² vreemde vrouwe is een enge put.

k Prov. 22.14.

51 T.w. der elenden, daer uyt men niet lichtelick geraken en kan: gelijck oock niet uyt eenen engen put. Vergel. bov. 22.14. ende de aenteeck.

52 Siet bov. 2. op vers 16.

28

Oock ⁵³ loert sy als ⁵⁴ een roover: ende sy ⁵⁵ vermenichvuldicht de trouwloose onder de menschen.

53 T.w. op de gene diese soeckt te verleyden, ende in hare onkuysche liefde te verstricken.

54 Ofte, [een man] des roofs. Vergel. Iob 24.20. ende cap. 35.13. ende de aenteeck. And. als [op] eenen roof. Vergel. bov. 7.10, 11, 12, 13, 14, 15.

55 D. sy is oorsake dat seer vele menschen in boosheyt vervallen, ende haren Godt ongetrouwe worden.

29

⁵⁶ By wien is wee? by wien ⁵⁷ och armen? by wien kyvagien? by wien het ⁵⁸ geclach? by wien ⁵⁹ wonden sonder oorsake? by wien de rootheyt der oogen?

56 Dit is een verhael der plagen, ende elenden, die uyt de dronckenschap voortkomen, vragenscher-wijse voorgestelt. De vrage wort beantwoort in’t volgende vers.

57 Het Hebr. woort schijnt eygen te zijn den genen, die om de armoede daer in sy gevallen zijn, groot gekerm maken.

58 Ofte ydel geklap, ofte onnut geswets, ende gesnater.

59 Ofte, slagen. T.w. diemen lichtveerdelick op sijnen hals haelt met quaet te spreken door dronckenschap, ofte de dronckaerts te vergeselschappen.

30

^l By den genen, die by den wijn ⁶⁰ vertoeven: by den genen, die komen om ⁶¹ gemengden dranck na te soecken.

l Iesa. 5.11, 22.

60 D. Lange blijven sitten, sonder van het drincken een eynde te konnen maken.

61 Hebr. menginge, D. gemengden wijn. Siet bov. 9. op vers 2.

31

En ⁶² siet den wijn niet aen als hy hem root vertoont; als hy in den beker sijne ⁶³ verwe geeft, [als] hy ⁶⁴ recht op gaet:

62 T.w. met eene onmatige begeerte.

63 Hebr. ooge. Siet Num. 11. op vers 7.

64 Hebr. in, ofte, met richticheden gaet, ofte, sich doet gaen, D. als hy sich inden beker beweecht, ende door sijne kracht, als met sandekens opspringt, ende recht om hooge stijgt. And. recht ingaet.

32

[In] sijn eynde sal hy als een slange bijten, ende steken als een ⁶⁵ adder.

65 And. Basilisck.

33

Uwe oogen sullen nae ⁶⁶ vreemde vrouwen sien; ende u herte sal ⁶⁷ verkeertheden spreken.

66 D. die uwe niet en zijn. Siet bov. 2. op vers 16.

67 D. alle dingen, dewelcke dienen om uwen wellust te versadigen; ofte ydele, lichtveerdige, ende onnutte propoosten, ofte redenen, die haet, nijt, ende twist verwecken.

34

Ende ⁶⁸ ghy sult zijn, ⁶⁹ gelijck een die in’t ⁷⁰ herte van de zee slaept; ende gelijck een ⁷¹ die in’t opperste van de mast slaept.

68 T.w. die u met den dranck overlaedt.

69 T.w. om dat u hooft sal ontstelt zijn door de dampen des drancks uyt de mage rijsende, gelijck de zee door de winden, die over de selve waeyen.

70 D. in’t midden der zee. siet Exod. 15. op vers 8. De verklaringe is Exod. 14.22, 29. alsoo het herte des hemels, Deut. 4.11, etc. siet aldaer de aenteeck.

71 T.w. als inde meersse. Verstaet, eenen die in groot perijckel is van in eenich swaer ongeluck te vallen.

35

⁷² Men heeft my geslagen, [sult ghy seggen] ick en ben niet sieck geweest: men heeft my gebeuckt, ick en hebb’et niet gevoelt: wanneer sal ick ⁷³ opwaken? ick sal ⁷⁴ hem noch meer soecken.

72 Dit zijn de woorden, die Salomo den dronckaerts toe-eygent, kortelick te kennen gevende, datse sonder gevoelen zijn, niet alleen des lichaems, om datse de slagen niet en gevoelen, maer oock des geestes, om datse den dranck nauwelicks uytgeslapen hebbende, terstond weder daer aen willen.

73 T.w. van den wijn.

74 T.w. den wijn.