Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het vij. Capittel.

Vorder Prophetye vande eyndelicke ende seer schricklicke verwoestinge des gantschen lants van Iuda vers 1, 2, etc. het deerlick weeklagen der ontkomenen, 16. om harer sonden wille sullense als verbaesde, desperate, misdadige menschen, soo wel hooge als leege, moedeloos, troosteloos ende radeloos, in gevanckenisse worden gevoert, sulcks haer door het teecken van een keten wert afgebeelt, 17, etc.

1

DAerna geschiedde het woort des HEEREN tot my, seggende:

2

Voorder ghy menschen kint, soo seyt de Heere HEERE, van ¹ het lant Israëls; Het ² eynde isser: het eynde ³ is gekomen over de vier ⁴ hoecken des lants.

1 Verstaet het Coninckrijck van Iuda, ’t welck in dit boeck dickwils Israël genaemt wort. Vergel. 2.Chron. 15.17. ende 21.2.

2 T.w. van het voorgemelde lant. Verstaet door het woort eynde, des lants onderganck, ende verderf. Siet Gen. 6. op ’t vers 13. Vergel. Thren. 4.18.

3 D. is seer naeby: want dese voorsegginge geschiedde in ’t 5 jaer des Coninckrijcks Zedekiae, ende in ’t elfde de vervullinge. Siet gelijcke maniere van spreken, 1.Sam. 2.31. Psal. 102.14. Ies. 13.22. Ier. 50.31.

4 Hebr. vleugelen. D. zijden, palen, ofte gewesten van het lant Iuda: als daer waren de West, Oost, Suyt, ende Noortpalen. Christus naemt dese, de 4 winden. Matth. 24.31. De sin is, dat geen deel des lants van Godts straffe soude vry wesen.

3

Nu is het eynde over u; want ick sal mijnen ⁵ toorn tegen u senden, ende ick sal u ⁶ richten nae uwe ⁷ wegen: ende ick ⁸ sal op u brengen alle uwe grouwelen.

5 Dat is, mijne straffen, die ick in mijne gramschap tegen u sal uytgieten. alsoo Exod. 15.7. Iob 20.23. Psal. 78.49.

6 D. straffen. Siet Gen. 15. op ’t vers 14.

7 D. wercken. Siet Gen. 6. op ’t vers 12.

8 Hebr. sal op u geven. D. brengen, leggen, stellen. alsoo vers 4. Dat is, sal u straffen van wegen alle uwe grouwelen ende boose wercken. Siet gelijcke maniere van spreken, 1.Reg. 8. op ’t vers 32. Ierem. 26.15. ond. vers 8. ende 9, 10. ende 11.21. ende 16.43. ende 22.31. ende 23.48.

4

^a Ende ⁹ mijne ooge en sal u niet verschoonen, nochte ick en sal niet sparen: maer ick sal uwe wegen op u brengen, ende ¹⁰ uwe grouwelen sullen in ’t midden van u

a Ezech. 5.11. ende 8.18.

9 Siet bov. 5. op ’t vers 11.

10 D. de straffen uwer grouwelen. want de schult der grouwelen was lange te vooren onder hen geweest. alsoo ongerechticheyt voor de straffe der selver. Siet Lev. 5.1. ende de aenteeck.

[fol. 70v]

zijn: ende ghy-lieden sult weten dat ick de HEERE ben.

5

Soo seyt de Heere HEERE; Een ¹¹ quaet, een ¹² eenich quaet, siet, is gekomen.

11 Verst. het quaet der straffe. Gen. 19. op ’t vers 10.

12 ’T welck met een reysen u gantsch, ende t’eenemael vernielen, ende uytroeyen sal. Vergel. de maniere van spreken met 1.Sam. 26.8. Nahum 1.9.

6

¹³ Een eynde isser gekomen, ¹⁴ dat eynde is gekomen, ¹⁵ het is ¹⁶ opgewaeckt tegen u: siet, ¹⁷ het [quaet] is gekomen.

13 Siet bov. op vers 2.

14 T.w. dat ick u steets gedreycht hebbe door mijne Propheten. een dinck is tweemael geseyt, om de waerheyt, ende swaerheyt daer van uyt te drucken.

15 Verst. het voornoemde eynde. And. hy is opgewaeckt, te weten, de Heere, ende dat om u te straffen.

16 D. bereyt, ende veerdich, om u te overvallen. Vergel. 2.Pet. 2.3.

17 T.w. daer van in ’t voorgaende vers gesproken is.

7

¹⁸ De morgenstont is tot u gekomen, ô inwoonder des lants: de tijt is gekomen, die dach ¹⁹ der beroerte is nae by, ende daer en is geen ²⁰ weder-klanck der bergen.

18 D. die tijt, in den welcken ghy sekerlick vroech, ende haestelick sult uytgeroeyet worden. Sommige meynen, dat hier gesien wort op den tijt vande openbare burgerlicke straffen, die by den Israëliten in den morgenstont geschiedt zijn, daer toe gebruyckende dat staet, Psal. 101.8.

19 Verstaet eenen sekeren, ende bestemden tijt, inden welcken het lant vol beroerte soude zijn door het gewoel, ende gewelt der oorloge: ende door het geklach, ende gehuyl der menschen. Hebr. Nae by is de dach, de beroerte.

20 Verst. het wedergeluyt, komende van het vreugdengeroep, het welcke gemaeckt wort alsmen met blijtschap den most, ende andere vruchten uyt het velt insamelt. Sommige oock verstaen dit van het blijde geluyt, het welcke de Afgodendienaren op de bergen by hare altaren maeckten. Verg. Ier. 25. op vers 30.

8

Nu sal ick ²¹ in korten mijne ²² grimmicheyt over u uytgieten, ende mijnen toorne ²³ tegen u volbrengen, ende u richten nae uwe ²⁴ wegen, ende sal op u brengen alle uwe grouwelen.

21 Hebr. van nae by.

22 D. de straffen mijner grimmicheyt in groote menichte, ende met gewelt over u senden. alsoo ond. 20.8, 13. Siet Psal. 79. op vers 6.

23 Vergel. bov. 5. op vers 13.

24 D. wercken, doen, ende laten. als bov. vers 3.

9

Ende mijne ooge en sal niet verschoonen, nochte ick en sal niet sparen: ick sal u geven nae uwe wegen, ende ²⁵ uwe grouwelen sullen in ’t midden van u zijn: ende ghylieden sult weten, dat ick de HEERE ben, ²⁶ die slaet.

25 Siet boven op vers 4.

26 D. die rechtveerdelick straft. Siet van dit woort, Gen. 8. op vers 21.

10

Siet, ²⁷ de dach, siet ²⁸ [de morgenstont] is gekomen; de morgen-stont is voortgekomen, de ²⁹ roede heeft gebloeyt, ³⁰ de hoovaerdye heeft gegroent.

27 D. de tijt der straffe, ende wrake Godts. siet bov. vers 7. ende ond. vers 12.

28 Dit woort is hier ingevoegt uyt het voorgaende vers 7. ofte uyt het volgende van dit vers Men kan oock inde plaetse daer van stellen, het quaet, uyt het vers 5.

29 Door dese wort van velen verstaen de Coninck Nebucadnezar, door wien de Ioden souden gestraft worden, tot welcken eynde sijne macht toenam, ende groeyde. Vergel. Ies. 10.5.

30 Verstaet de stoute ende hartneckige moetwillicheyt der Ioden in ’t sondigen tegen Godt, de welcke oorsake was der voornoemder bloeyende roede. siet het volgende vers.

11

Het ³¹ gewelt is opgeresen tot een roede der godloosheyt: niet ³² van hen en sal [overblijven], nochte van ³³ hare menichte, nochte van ³⁴ haer gedruys, ende ³⁵ geene klage en sal over hen zijn.

31 Verst. de ongerechticheyt ende wrevel, voortkomende uyt de gemelde hooveerdie: Want uyt de verachtinge Godts spruyt alle ongerechticheyt, ende wreetheyt, die de menschen tegen malkanderen plegen. Dese nu brengt de roede voort, waer door de godloosheyt der menschen nae Godts rechtveerdich oordeel gestraft wort. Men kan oock hier het gewelt verstaen ten aensien vande Chaldeen, die de Heere in korten opwecken soude, om der Ioden boosheden te straffen.

32 T.w. vanden Ioden: wel verstaende met uytneminge van het overblijfsel, daer van gesproken is bov. 6.8.

33 D. van het gemeyne volck.

34 Verstaet de Heeren, ende Machtige des lants, die met een gedruys van volck, dat hen vergeselschapt, ofte ten dienste staet, sich voor de gemeynte vertoonen. Anders, nochte van hen, die uyt hen zijn: dat is, van hare nakomelingen.

35 D. geene rouwe, alsse gestorven sullen zijn. De sin is, dat het verderf soo groot soude wesen, datter weynige hier toe souden overich zijn: ofte dat een yeder met sijne eygene droefheyt genoech soude te doen hebben. Siet Ierem. 16.4, 5, 6, 7.

12

³⁶ De tijt is gekomen, de dach is genaeckt: de kooper ³⁷ en zy niet blijde, ende de verkooper ³⁸ en bedrijve geen rouwe: want een ³⁹ brandende-toornis over de geheele menichte ⁴⁰ van het [lant].

36 Siet bov. op vers 7.

37 T.w. om dat hy het gekochte goet niet en sal genieten.

38 T.w. om dat hy door gebreck, ende armoede sijn lant, ofte ander goet heeft moeten verkoopen; want so hy het niet verkocht en hadde, soudet evenwel niet hebben konnen behouden. Siet het volgende vers.

39 Verstaet den brandenden toorn des Heeren. Siet 2.Chron. 28. op vers 13. ende ond. vers 14.

40 T.w. van het lant Iuda.

13

Want de verkooper en sal tot ⁴¹ het verkochte niet ⁴² wederkeeren, ⁴³ of schoon haer leven noch onder de levendige ware; overmits ⁴⁴ het gesichte, aengaende de geheele menichte ⁴⁵ van het [lant], niet en sal ⁴⁶ te rugge keeren; ende ⁴⁷ niemant en sal door sijne ongerechticheyt sijn leven stercken.

41 Hebr. verkoopinge. alsoo bov. 1.1. wech-voeringe, voor wech-gevoerde.

42 Gelijck wel in ’t jubel-jaer geschiedde, in ’t welcke een yeder die sijne erve verkocht hadde, tot de selve moeste wederkeeren. Siet Levit. 25.13. maer dese wet en soude inde 70 jarige gevanckenisse niet kunnen onderhouden worden.

43 D. ofschoon de kooper, ende de verkooper noch leefden.

44 D. dese Prophetie, voorseggende den onderganck van het Iodische rijcke, ende des volcx 70 jarige gevanckenisse. Siet van ’t woort gesichte, Gen. 15. op vers 1. ende 46. op vers 2.

45 T.w. van het lant Iuda. als in ’t voorgaende vers.

46 D. niet wederroepen worden van Godt, nochte ydel zijn, maer sal volbracht worden, alsoo is het woort wederkeeren genomen, Ies. 55.11. Vergel. oock 2.Sam. 1.22.

47 De sin is, dat de Ioden hoe boos oock ende snoode datse mochten zijn, om Godts wrake achter te houden, die nochtans niet ontgaen en souden. Men kan dese woorden oock aldus vertalen. niemant wiens leven is in sijne ongerechticheyt, en sal sich verstercken, oft, niemant in sijne ongerechticheyt zijnde, en sal sijn leven stercken. Ofte, sich [in] sijn leven stercken. D. soo lange hy in sijne ongerechticheyt voortgaet, en sal hy sijn leven van het verderf niet behouden konnen.

14

Sy hebben met de trompette getrompettet, ende hebben ⁴⁸ alles bereydet: maer niemant ⁴⁹ en treckt ten strijde: want mijn brandende-toorn is over de geheele menichte ⁵⁰ van het [lant].

48 T.w. dat ter oorloge noodich, ende dienstich is.

49 T.w. om dat hy niet en wil door sorgeloosheyt, ofte niet en derf door vreese, ofte niet en kan door swackheyt.

50 T.w. van het lant Iuda, als in de twee voorgaende versen.

15

Het sweert is ⁵¹ buyten, ende de peste, ende den honger van ⁵² binnen: ⁵³ die op het velt is, sal door ⁵⁴ het sweert sterven, ende die inde stadt is, dien sal den honger, ende de peste verteeren.

51 T.w. buyten de stadt van Ierusalem.

52 T.w. binnen de stadt van Ierusalem.

53 Verstaet de gene, die uyt Ierusalem vluchten, om in haer verderf niet om te komen.

54 T.w. der Chaldeen, die de stadt souden belegeren.

16

Ende hare ⁵⁵ ontkomende sullen [wel] ontkomen, maer sy sullen op de bergen zijn, sy alle sullen zijn gelijck duyven ⁵⁶ der dalen ⁵⁷ kermende, een yeder om sijne ongerechticheyt.

55 Verstaet de gene, die de gemeyne plage der stadt, ende de hant der Chaldeen ontgaen sullen zijn.

56 T.w. daerin sy haer verbergen uyt vreese van eenich tempeest, ende onweder, ofte van eenige grijp-vogelen.

57 Het Hebr. woort beteeckent hier soo veel, als een gewoel maken met suchten, jancken, ende huylen. Vergel. Iesa. 38.14. ende 59.11.

17

Alle handen sullen ^{b 58} slap worden; ende alle knyen ⁵⁹ sullen henen vlieten [als] water.

b Ies. 13.7. Ierem. 6.24.

58 Siet 2.Sam. 4. op vers 1.

59 Hebr. henen gaen. D. hare cracht verliesen, bevende van vreese, ende niet bequaem zijnde, nochte om te bestaen tegen eenich gewelt, nochte om daer voor te vluchten. alsoo ond. 21.7. Van slappe knijen, siet oock Iob 4.4. ende de aenteeck.

18

Oock sullen sy sacken ^{c 60} aengorden, ⁶¹ grouwen salse bedecken, ende over alle aengesichten sal schaemte wesen, ende op alle hare hoofden ⁶² kaelheyt.

c Ies. 15.2, 3. Ier. 48.37.

60 Siet Gen. 37. op vers 37.

61 Siet de selve maniere van spreken, Psal. 55.6.

62 T.w. om datse door de grootheyt harer droeffenisse het hayr hares hoofts souden uyttrecken, het welcke de Heere verboden hadde, Deut. 14.1. niet willende dat sijn volck onmatige, ende ongemanierde rouwe als de Heydenen souden maken: op welck gebodt, nadien dese luyden niet achten en souden, so schijnt wel dat de bekeeringe by hen niet geweest en is.

19

Sy sullen haer silver op de straten ⁶³ werpen, ende haer gout sal tot ⁶⁴ onreynicheyt zijn; ^d haer silver, ende haer gout en sal haer niet konnen uythelpen ten ⁶⁵ dage der verbolgentheyt des HEEREN: hare ⁶⁶ ziele en sullen sy niet versadigen, ende hare ingewanden en sullen sy niet vullen: want ⁶⁷ het sal den ⁶⁸ aenstoot harer ongerechticheyt zijn.

63 Te weten, om dattet hen een beletsel mochte worden inde vlucht, ofte om datse wan-hopen souden van het selve langer te sullen konnen besitten.

64 Dat is, ’t welck sy niet meer en sullen achten dan het gene, dat nae de wet onreyn is, ende daer van men sich moeste afscheyden, ende afsonderen, Hebr. afsonderinge. Siet van dit woort, 2.Chron. 29. op vers 5.

d Prov. 11.4. Zephan. 1, 18.

65 D. als Godt de Ioden door eene rechtveerdige gramschap seer swaerlick straffen sal.

66 Het woort ziele is hier genomen voor den lust, ende begeerte tot de spijse. Dese wort geseyt niet versadicht te zijn, door gebreck van leeftocht, die oock den alderrijcksten overkomen soude. de maniere van spreken is oock Ierem. 31.25

67 T.w. gout ende silver.

68 D. de occasie ende oorsake van haren val, ende onderganck, om dat sy ’t qualick gekregen, ende qualick gebruyckt sullen hebben, ende voornemelick mits daer mede hare afgoden te vereeren. ond. 16.17. Siet van ’t woort aenstoot oock ond. 21.15. ende de aenteeck.

20

Ende ⁶⁹ hy heeft de ⁷⁰ schoonheyt sijnes cieraets, ter ⁷¹ overtreffelickheyt geset: maer sy hebben daerin beelden harer grouwelen [ende] harer verfoeyselen gemaeckt: daerom hebb’ ick ⁷² dat hen tot ⁷³ onreynicheyt gestelt.

69 T.w. Godt.

70 Verstaet den Tempel te Ierusalem, die niet alleen met gout, ende veelderley kostelick tuych, ende kleynodien, maer oock met de oeffeninge van den waren godts-dienst was verciert geweest.

71 Dat is, om daer door, als door een uyterlick teecken sijne uytnemende heerlickheyt te vertoonen, ende sijn volck, als sijne weerde bruyt seer kostelick verciert, boven alle natien te verheffen.

72 T.w. de schoonheyt mijns cieraets.

73 Siet op het voorgaende vers And. ter afsonderinge gemaeckt. D. verre van hen gemaeckt, ofte gedaen.

21

Ende ick sal ⁷⁴ het in de hant der ⁷⁵ vreemden overgeven ten roove, ende den ⁷⁶ godtloosen der aerde ten buyte: ende sy sullen ’t ⁷⁷ ontheyligen.

74 T.w. die schoonheyt mijns cieraets.

75 T.w. volckeren, als der Chaldeen, ofte Babyloniers, die den Tempel berooft, verstoort ende verbrandt hebben, 2.Reg. 25.9. etc. 2.Chron. 36.18, 19.

76 Verstaet de selve Chaldeen, by den welcken geene vreese Godts, geene gerechticheyt, nochte medelijden tegen de menschen soude zijn.

77 T.w. met plonderen, moorden, schenden, ende branden: item met het gout, silver, coper, ende de heylige vaten daer uyt te nemen, ende tot onheylige gebruycken te eygenen. 1.Reg. 25.13, 14, 15. etc. Dan. 1.2. ende 5.3.

22

Oock sal ick mijn aengesichte van ⁷⁸ hen omwenden, ende sy sullen mijne ⁷⁹ verborgene plaetse ontheyligen: want ⁸⁰ inbrekers sullen daer ⁸¹ inkomen, ende die ontheyligen.

78 T.w. vande Chaldeen, die mijnen Tempel innemen, ende schenden sullen. De Heere wil seggen, dat hyse soude laten geworden, ende haer boos bedrijf niet verhinderen, nochte tegenstaen. Andere verstaen dit vande Israeliten.

79 Verstaet het heylige der heyligen, daer de Arcke des verbonts was; ende wort eene verborgene plaetse genaemt, om dattet het binnenste deel des Tempels was, ende niemant daer in mochte komen dan de Overpriester, ende dat eenmael des jaers.

80 Siet dan dit woort Psal. 17. op vers 4.

81 Namelick, in Ierusalem, ende van daer in den Tempel, ende in het Heylige der heyligen.

23

Maeckt ⁸² een keten: want het lant is vol van ⁸³ bloetgerichten, ende de stadt is vol van ⁸⁴ gewelt.

82 Ofte, koorde. T.w. tot een teecken, dat de Ioden als misdadige, die met ketenen ende koorden gebonden zijnde, nae de gevanckenisse, ofte richt-plaetse plegen geleydt te worden, souden ten deele door het sweert omkomen, ten deele na Chaldeen gevanckelick wech gevoert worden.

83 D. sonden, die de doot verdient hebben; anders genaemt, gerichten des doots. Siet Deut. 19. op vers 6. Ierem. 26.11. Andere verstaen openbare gerichten, inde welcke de onschuldige ter doot veroordeelt zijn vande ongerechtige Richters.

84 Verstaet hier door allerley ongerechticheyt bewesen tegen den naesten door openbare verdruckinge, ofte heymelicke bedriegerije, om rijckdom op te hoopen.

24

Daerom sal ick de ⁸⁵ quaetste der Heydenen doen komen, die hare huysen ⁸⁶ erflick besitten sullen, ende sal den

85 D. de Chaldeen, die van de machtichste waren onder de Heydenen, ende geslagene vyanden der Ioden.

86 Het Hebreeusch woort beteeckent wel meest yet besitten uyt recht van wettelicke erffenisse, maer het is oock genomen voor besittinge in eygendom, hoe, ende op wat wijse, dat de selve soude mogen verkregen zijn. 1.Reg. 21.15. Hab. 1.6.

[fol. 71r]

⁸⁷ hoochmoet ⁸⁸ der stercken doen ophouden, ende die ⁸⁹ haer heyligen, sullen ontheyliget worden.

87 D. de hooveerdye, stoutmoedicheyt, pracht ende prael.

88 D. der machtigen inden lande: machtige in af komste, staet, rijckdom, ofte een der selver.

89 T.w. de voorgemelde stercke. Die dese nu heylichden, waren de Priesters, die voor de selve offerhanden deden, waer door sy meynden geheyliget te worden.

25

Den ⁹⁰ onderganck komt: ende sy sullen de vrede soecken, maer sy en salder niet zijn.

90 Ofte, uytroeyinge, destructie. Hebr. afsnijdinge. Vergelijckt Iesa. 38.12.

26

Elende sal op elende komen, ende daer sal geruchte, op geruchte wesen: dan sullen sy het gesichte ⁹¹ van een Propheet soecken: maer de ⁹² wet sal vergaen vanden Priester, ende de raet vande ⁹³ Outsten.

91 Om van hem te verstaen de uytkomste harer ellende. maer het soecken sal wesen sonder vinden, om datse de Propheten ter rechter tijt niet gehoort en hadden.

92 D. de ordinare kerckelicke persoonen sullen de ware, ende onvervalschte leere, die alleene recht onderwijsen, ende troosten kan in allen noot, verliesen, ende de borgerlicke Regenten sullen radeloos worden; ende dat alles tot vermeerderinge vande straffe die de Ioden verdient hadden. Vergel. Ies. 29.14.

93 D. vande Raetsheeren, Regeerders des lants.

27

De Coninck sal rouwe bedrijven, ende de Vorsten sullen ⁹⁴ met verwoestinge bekleedet zijn, ende de handen van ⁹⁵ het volck des lants sullen ⁹⁶ beroert zijn: ick sal hen doen ⁹⁷ nae haren wech, ende ⁹⁸ met hare rechten sal ickse richten: ende sy sullen weten, dat ick de HEERE ben.

94 D. gantsch seer vervullet zijn met ontsettinge, verbaestheyt, ende wanhope. Siet gelijcke maniere van spreken, Iob 8.22. ende inde aenteeck. Hebr. de Vorst sal bekleedt zijn, etc.

95 D. van het gemeene volck. alsoo Ierem. 44.21. Hag. 2.5.

96 D. door beroeringe, ende ontsettinge des herten gantsch onbequaem zijn om yet tot afkeeringe des vyants uyt te richten. Vergel. 2.Sam. 4.1. ende de aenteeck.

97 D. nae de verdiensten harer wercken.

98 D. met de straffen, die sy verdient hebben. Recht voor straffe. Siet 2.Chron. 20. op vers 12. ofte, nae de wijse, alsoose verdienen. Recht voor wijse. Siet Gen. 40.op vers 13.