Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het iij. Capittel.

Clachte des propheten over de sonden van alle de standen des Ioodschen volcks, by namen over hare halsterricheyt, vers 1, etc. hy dreychtse met de straffe Godes, 8. Daer na propheteert hy, hoe Godt de heydenen soude tot sijne kennisse brengen, sijne kercke van hare sonden soude reynigen, haer beschermende, ende hare vyanden verdelgende, maer haer verheerlicken, 9, etc.

1

WEe ¹ de eyselicke, ende ² de bevleckte: ³ de verdruckende Stadt.

1 Of, vervuylde, lasterlicke, of, gierige. And. vvee den krop. D. de Stadt die eenen grooten krop heeft, die alles verslint, gelijck de roof-vogels, die alles wat sy vinden in-slocken, het zy rouw of rauw.

2 Of, roof-stadt. het Hebr. woort beteeckent rooven, ende onderdrucken. And. de besmette stadt. T.w. met allerley grouwelicke sonden. eenige hebben hier, de duyfstadt, welcke vogel eenen grooten krop heeft, ende veel spijse opsnapt.

3 Verstaet de Stadt van Ierusalem, diens Coninghen, Vorsten, ende verscheydene machtige, ende trotsige burgers ende inwoonders, velen menschen grooten overlast ghedaen hebben. Vergel. met dit vers het eerste, ende het vijfde capittel des Propheten Iesaiae.

2

Sy en hoort nae de ⁴ stemme niet, ⁵ sy en neemt de tucht niet aen: sy en vertrouwt niet op den HEERE; tot haren Godt ⁶ en naedert sy niet.

4 De vermaningen des Heeren door sijne Propheten.

5 Sy en laet haer niet onderrichten, 't welck een teecken van d'waesheyt is, Prov. 1. vers 7. Verg. Ierem. 2.30. ende 5.3. ende 7.28.

6 T.w. van gantscher herten. Verg. Iesa. 29.13. maer Hose. 6.1. vermanen de Godtsalighe malkanderen tot den Heere te keeren.

3

^a Hare Vorsten zijn brullende leeuwen in het midden van haer: hare Richters zijn ⁷ avont-wolven, ⁸ die de beenderen niet en breken ⁹ tot aen den morgen.

a Prov. 28.15. Vergel. Ezech. 22.27.

7 Die des avonts om-henen sluypen, T.w. om op de schapen te loeren. Siet Hab. 1.8. Men kan oock door avont verstaen den nacht, als Hab. 2.7.

8 Maer terstont hare proeye met vleesch en beenderen opvreten, niet met allen, ja selfs de beenderen niet overlatende tot 'sanderen-daechs smorgens. Hebr. die niet en ontbeenen tot 'smorgens. Siet Num. 24. op vers 8. ende verg. Ier. 5.6.

9 Of, op den morghen, of, tot op den morgen.

4

^b Hare propheten zijn lichtveeerdich, gantsch ¹⁰ trouwloose mannen: hare Priesters ¹¹ verontreynighen het heylighe, ¹² sy doen de Wet gewelt aen.

b Ierem. 23.11, 32. Hose. 9.7.

10 Hebr. mannen der trouvvloosheden, die noch Godt, noch de menschen getrouwe en zijn.

11 D. ontheylighen, of, ontwijen het heylichdom, of 't gene dat den Heere geheylicht ende geoffert wort: of, sy en prediken het woort Godes niet oprechtelick, noch en leggen 't niet uyt in sijnen rechten sin.

12 Siet Ezech. 22. d'aent. op vers 26. Verg. Matt. 23.16. ende Marc. 7.9, 10, etc.

5

¹³ De rechtveerdige HEERE ¹⁴ is in 't midden ¹⁵ van haer, hy ^b en doet geen onrecht: ¹⁶ alle morgen ¹⁷ geeft hy sijn recht in't licht, ¹⁸ daer en ontbreeckt niet, doch de verkeerde ¹⁹ en weet van geen schaemte.

13 Of, de Heere die rechtveerdich is, is, etc.

14 Ten aensiene dat hy te Ierusalem sijnen Godts-dienst hadde opgerichtt. Eenige meynen dat dit zijn de woorden der Ioden, die den Prophete voor-werpende op sijne woorden vers 4.

15 T.w. van de Stadt van Ierusalem.

b Deut. 32.4.

16 Hebr. in morghen, in morgen. D. alle dage. Siet 2.Chron. 36.15. Ier. 5.13. ende 7.25. ende 11.7. ende 25.3.

17 Dat is, laet hy sijn recht opentlick leeren, T.w. door sijne Propheten, die, buyten twijffel, ghedaen hebben het gene dat Paulus sijnen discipel Timotheum vermaent, 1.Tim. 4.16. ende 2.Tim. 4.2.

18 T.w. dat ontbreken kan tot onderrichtinge deses volcks. Iesa. 5.4.

19 D. hy en vraecht na eere noch oneere. Verg. Ierem. 3.3, etc. ende 5.3.

[fol. 129v]

6

Ick hebbe de Heydenen uytgeroeyt, ²⁰ hare hoecken zijn verwoest, ick hebbe hare straten eensaem ghemaeckt, dat niemant daer door gaet: hare steden zijn verstoort, soo ²¹ datter niemandt en is, datter geen inwoonder en is.

20 Siet boven c. 1. op vers 16. doch eenige verstaen door de hoecken, de uyterste grensen, ofte, palen des landts.

21 D. datter gheen mensche in de selve te vinden en is. Verg. bov. 2.5, 6, 14, 15.

7

²² Ick seyde, ²³ Immers sult ²⁴ ghy my vreesen, ghy sult de tucht aennemen, op dat ²⁵ hare wooninge niet uytgeroeyt soude worden: ²⁶ al wat ick haer besocht hebbe, ²⁷ waerlick sy hebben haer vroech op-ghemaeckt, sy hebben alle hare handelinghen verdorven.

22 D. ick dacht by my selven.

23 T.w. aenmerckende de straffen die den Heydenen zijn over-komen. And. Vreest my nochtans, neemt de tucht aen, etc.

24 O Ierusalem, sult my vreesen, u aen de Heydenen spiegelende.

25 D. de stadt Ierusalem. Andre verstaen hier door de vvooninge, de inwooners der Stadt Ierusalem: Of, hare vvooninghe, voor hare wooningen.

26 Of, [door] alles daer mede ick haer besocht hebbe: Door haer, verstaen eenige de Heydenen, andre de Ioden.

27 Of, nochtans hebben sy haer ghehaeft, etc. D. sy hebben haerselven moetwillichlick vroech in verderf gebracht: of, van 's morghens vroech hebben sy alle hare vvercken verdorven. Of, nochtans hebben sy alle hare vvercken verdorven. Siet van dusdanige t'samenvoeginge van twee woorden, Psal. 45. op vers 5.

8

Daerom ²⁸ verwacht my, spreeckt de HEERE, ten dage als ick my opmake tot den roof: want ²⁹ mijn oordeel is, ³⁰ de Heydenen te versamelen, de Coninckrijcken te vergaderen, om ³¹ over haer mijne gramschap, de gantsche hitticheyt mijnes toorns, ³² uyt te storten, want dit ³³ gantsche landt, sal door het vyer mijnes yvers verteert worden.

28 Hy spreeckt noch de boose onder de Ioden aen. De sin is, paster vry op, ick sal u gewisselick komen, ende sal u door de Chaldeen ende andere Volckeren besoecken.

29 D. het besluyt mijnes voornemens.

30 T.w. de Chaldeen, ende andre Volckeren. siet Ezech. 16.37.

31 T.w. over de Ioden, namelick over de halstarrige Ioden, siet bov. cap. 1.18.

32 Siet Psal. 79. op vers 6. ende vergelijckt Ezech. 22.31.

33 T.w. het gantsche Ioodsche lant, als bov. 1.18. Doch verstaet dit hier van het grootste deel der inwoonderen des Ioodschen lants. Alsoo stater Genes. 41.57. Alle landen quamen in Egypten tot Ioseph. D. vele van de inwoonderen der omliggende landen.

9

Ghewisselick, ³⁴ dan ³⁵ sal ick tot de volcken een reyne ³⁶ sprake wenden: op dat sy alle den Name des HEEREN aenroepen, op dat sy hem dienen ³⁷ met eene eenparige schouder.

34 T.w. na dat ick die volckeren, ende de Ioden also sal besocht hebben. Andre verstaen dat door [dan] hier beteeckent wort de tijdt der verschijninge des Messiae.

35 Of, Alsdan sal ick de volckeren de lippen veranderen in reyne [lippen]. D. ick sal mijne uytverkorene onder de Heydenen weder-baren door den Heyligen Geest, dat haren mont ende herte reyn sullen zijn: dat sy van Godt reynelick sullen ghevoelen ende spreken, hem heylichlick dienende. siet Iesa. 51. vers 17.

36 Hebr. lippe.

37 D. eendrachtelick: een maniere van spreken ghenomen van de last-draghende menschen of beesten. Siet Hose. 6. in de aenteeck. op vers 9. Vergelijckt Ierem. 32.39. ende siet de vervullinghe Actor. 1.14. ende 2.1, 46. ende 4.32. Siet oock Ioan. 10.16. Ephes. 2.14, etc.

10

Vande zijde der rivieren ³⁸ der Mooren, sullen mijne ³⁹ eernstighe aenbidders, ⁴⁰ [met] de dochter mijner verstroyde, mijne ⁴¹ offerhande brengen.

38 D. van Mooren-landt. Doch verstaet onder de Mooren, oock andere verre gelegene Volckeren ende Natien, Iesa. cap. 18. vers 4. ende 60.4.

39 Siet d'aent. Genes. 25. op vers 21. ende Ezech. 35. op vers 13. Verst. hier de gene die tot den waren Godt bekeert zijnde, dagelicks hare gebeden tot Godt doen sullen.

40 D. mitsgaders de Ioden, die in de Babylonische gevanckenisse zijn verstroyt geweest, die my so lief zijn als een dochter hare moeder is. Vergel. Ioan. 11.52. Sommige Oversetters voegen hier in voor met het woort namelick, in desen sin, het geschenck 't welck men my brenghen sal, sullen zijn de Ioden, die verstroyt zijn in de Landen gheleghen aen de zijde van de rivieren der Mooren.

41 T.w. geestelicke offerhanden, of gheschencken, Dat is, sy sullen my dienen ende gehoorsamen. Vergel. Iesa. 18.7. ende Malach. 1.11. Rom. 12.1. And. van de ander zijde der Riviere der Mooren, sullen my mijne eernstighe aenbidders toegebracht vvorden tot een geschenck. Siet de volvoeringe deser Prophetie Actor. 8.27, 35, 36.

11

Te dien dage en sult ⁴² ghy ⁴³ niet beschaemt wesen van weghen alle uwe handelingen, daer mede ghy tegen my overtreden hebt: want alsdan sal ick uyt het midden van u wechnemen die van vreuchde opspringhen over uwe ⁴⁴ hoovaerdye, ende ghy en sult u voortaen niet meer verheffen ⁴⁵ om mijnes heyligen Berghs wille.

42 O mijn volck, ô mijn Kercke.

43 De sin is, dewijle ghy sult geheylicht, ende van alle uwe sonden gereynicht zijn, door het bloet, ende den Geest des Heeren Iesu Christi, so en sult ghy voor den Richterstoel Godes daer over niet beschaemt gemaeckt worden.

44 And. heerlickheyt. want het Hebr. woort wort in het goede, ende in het quade ghenomen. Ende hier schijnt dit de sin te wesen, Daer en sullen voortaen geene onder u gevonden worden, die haer sullen verhoovaerdigen over die uytwendige Ceremonien, ende dien treffelicken Tempel, (Ierem. 7.4.) want het Rijcke Godes ende sijne Ghemeynte, sal voortaen door de gantsche wereldt verspreydt worden. Ioan. 4. versen 21, 23.

45 Of, op mijnen heyligen Bergh. Hebr. op den Bergh mijner heylicheyt. D. om dat ghy offert in mijnen Tempel op den Berch des Heeren, of van wegen het ydel vertrouwen op de uyterlicke Ceremonien, sonder te letten op de heyliginge der conscientie.

12

Maer ick sal in't midden van u doen overblijven ⁴⁶ een elendich ende ⁴⁷ arm volck: die sullen ⁴⁸ op den Name des HEEREN betrouwen.

46 Ten aensien dat ick het wel te deghe sal ghekastijdt ende vernedert hebben.

47 Dat is, geringh ende verachtt by de wereldt, ende door Godts genade nochtans rijck gemaeckt in't gheloove ende andere gheestelicke gaven.

48 Dat is, op den Heere, niet op eenige uytwendige dingen, het zy Ierusalem, of de Tempel, of yet derghelijcke. maer alleen op den Heere. Siet Ier. 9. versen 33, 34.

13

⁴⁹ De overgeblevene van Israël ⁵⁰ en sullen geen onrecht doen, nochte ⁵¹ geen leugen spreken, ende in haren mont en sal geene bedriechlicke tonghe ghevonden worden: maer ⁵² sy sullen weyden ende neder-liggen, ende ⁵³ niemant salse verschricken.

49 Hebr. het overblijfsel Israëls en sullen gheen onrecht doen. Te weten, die de Heere uyt den hoop der verworpene ende verlorene Ioden uytverkoren heeft.

50 Te weten, met op-ghesetten moetwille, of tegen hare conscientie. Siet 1.Ioan. 3.9.

51 D. sy en sullen haer niet begheven noch ghewennen tot liegen en bedriegen, maer sy sullen haer beneerstighen om te doen al wat heylich, oprecht, ende wel gedaen is.

52 Dat is, Godt de Heere salse beschutten ende bewaren voor al 't quaet, dat de boose menschen haer soecken aen te doen, vergel. Mich. 4.4.

53 Dat is, sy sullen sekerlick ende gerustelick leven. De sin is, De boose boeven en sullense niet beschadigen, na haren moetwille.

14

Singht vrolick ^c ghy dochter Zions, ⁵⁴ juycht, Israël: weest blijde, ende springt op van vreuchde van gantscher herte, ⁵⁵ ghy ^d dochter Ierusalems.

c Zachar. 9.9.

54 Het Hebr. woort staet in't veelvoudich getal, ende Israel in't eenvoudighe.

55 D. ghy Israeliten. het beteeckent het selve dat ghy dochter Zions beteeckent: namelick hier, de ghemeynte der geloovigen des Nieuwen Testaments.

d Zach. 9.9.

15

De HEERE heeft uwe ⁵⁶ oordeelen wech ghenomen, hy heeft ⁵⁷ uwen vyant ⁵⁸ wech ghevaecht: de Coninck Israëls, de HEERE ⁵⁹ is in't midden van u, ghy ⁶⁰ en sult geen quaet meer sien.

56 D. kastijdinghen of straffen van weghen de sonden. Dit is d'oorsake der blijdtschap daer van vers 14. gesproken wort.

57 T.w. de Assyriers, Chaldeen, etc. ja oock uwe geestelicke vyanden, den duyvel, ende helle, heeft hy onder uwe voeten geleyt, 1.Cor. 15. versen 25, 26, 56, 57.

58 Of, vvech-geruymt, uyt den wech geweert, siet Gen. 24. op vers 31.

59 T.w. om u te beschutten ende te beschermen.

60 D. ghy en hoeft u voor geen quaet meer te vreesen, vvant daer en is niet dat ons scheyden kan van de liefde Godes, die daer is in Christo Iesu onsen Heere, Rom. 8.39. siet Iob 7. op vers 7. Levit. 14.36. Psal. 80.10. Iesa. 40.3. ende 57.14. ende 62.10. Malach. 3.1.

16

Te dien dage sal tot Ierusalem geseyt worden, En vreest niet: ⁶¹ ô Zion, ⁶² en laet uwe handen niet slap worden.

61 And. [tot] Zion.

62 D. en geeft den moet niet verloren, en vertraeght niet in den yver der Godtsalicheydt: de reden is vers 15 gheseyt, namelick om dat de Heere in't midden van haer was. Siet dese maniere van spreken 2.Sam. 4.1. ende de aenteeckeningh aldaer.

17

De Heere uwe Godt is in't midden van u, ⁶³ een helt [die] verlossen sal, hy sal ⁶⁴ over u vrolick zijn met blijdtschap, ⁶⁵ hy sal swijgen in sijne liefde, hy sal sich over u verheugen met gejuych.

63 In ende door Christum alleen overwinnen wy. Rom. 8. vers 37. ende 1.Cor. 15.57. ende 1.Ioan. 5. versen 4, 5.

64 Van wegen de sonderlinge liefde die hy u is toedragende.

65 Of, stille zijn, of gerust zijn, D. hy sal genoegen hebben in de liefde welcke hy t'uwaerts dragen sal, 1.Petr. 2.5. Of hy en sal u niet meer alsoo plagen gelijck hy voor desen gedaen heeft, dewijle hy u in Christo lief heeft, ende u uwe sonden vergeeft.

18

⁶⁶ De bedroefde om der by-een-komste wille, sal ick versamelen, ⁶⁷ sy zijn uyt u, de schimpinge is een last ⁶⁸ op haer.

66 D. die treurich ende bedroeft zijn om dat sy in den Tempel niet en moghen t'samen komen, tot oeffeninge des Godts-dienstes. Vergel. Psal. 42.2, 3, 5.

67 Dewijle sy oock Godes volck zijn, of, uyt u ô Ierusalem, D. uyt Godes volck.

68 T.w. de bedroefde gemeynte, namelick als sy by die spot-vogels moeten verkeeren, die Godt ende sijn woort beschimpen. siet doorgaens den xlij Psalm.

19

Siet, ick sal te dien tijde alle uwe verdruckers verdoen: ende ick sal ⁶⁹ de hinckende behoeden, ende ⁷⁰ de uytghestootene versamelen, ende ⁷¹ ick salse stellen tot eenen lof, ende ⁷² tot eenen name, ⁷³ in het gantsche lant daer sy beschaemt zijn geweest.

69 D. mijn Kercke, die nu aenstoot lijdt. siet Mich. 4. d'aent. op vers 6. ende verg. Ezech. 34.16. Mich. 4.7.

70 Door de uytgestootene verstaen eenige de Heydenen, als oock Mich. 4.6. Andre die, die in ballinghschap vervoert ende verstooten waren.

71 T.w. mijn volck, de kercke, die hy stracx genoemt heeft de hinckende, of, kreupele, ende uytgestootene.

72 D. tot eere, als ond. vers 20.

73 Hebr. in het gantsche lant harer schaemte. And. vvelcker schaemte over de gantsche aerde gevveest is. In plaetse daer men haer over al schande ende smaet heeft aenghedaen, insonderheydt by de Assyriers ende Chaldeen, die haren spot met Godes volck dreven.

20

Te dier tijdt sal ick ⁷⁴ ulieden ⁷⁵ herwaerts brengen, ten tijde, namelick als ick u versamelen sal: ⁷⁶ sekerlick ick sal ulieden setten tot eenen name, ende tot eenen lof, ⁷⁷ onder alle volckeren der aerde, als ick ⁷⁸ uwe gevangenissen voor uwe oogen wenden sal, seyt de HEERE.

74 O ghy Ioden.

75 T.w. in u lant, daer ghy so seer na verlangt.

76 Of, vvant, of, dan.

77 Dit is te verstaen ten dien aensien, dat de kercke door de gantsche werelt soude uytgebreydt worden ten tijde der verschijninge des Messiae.

78 D. het groot getal uwer gevangenen. Vergel. Amos 9.14.

Eynde des Propheets SEPHAN-JA.