Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het iij. Capittel.

1 Den Apostel geeft noch andere redenen, waerom hy het Euangelium in alle eenvoudigheyt onder haer heeft gepredickt, namelijck om hare kindsheyt in de kennisse, ende vleeschelickheyt in hare oneenigheden. 5 Verklaert voorders in wat aensien de Leeraers moeten zijn, ende hoe de lof van haer werck niet haer die planten, ende nat maken, maer Gode die den wasdom geeft, moet toe-geschreven worden. 10 Dat haer ampt is op Christum het fondament niet hoy, stroo, ende stoppelen, maer gout, silver, ende kostelijcke gesteenten te bouwen. 13 ende dat elcks werck door vyer sal beproeft worden, ende sy dan loon na bevindinge sullen ontfangen. 16 Dat de Tempel Godts door oneenigheden niet en moet geschonden worden. 18 dewijle de wijsheyt der menschen dwaesheyt is voor Godt, 21 dat dan niemant op menschen en moet roemen, dewijle wy Christi zijn.

1

ENde ick, Broeders, en konde tot u niet spreken ¹ als tot geestelicke, maer ² als tot vleeschelicke, als tot ³ jonge kinderen in Christo.

1 D. als tot sodanige die door Godts Geest uytnemende verlicht zijn, ende in de kennisse seer toeghenomen hebben. Siet Galat. 6.1.

2 D. als tot soodanige, in welcke het vleesch, ofte menschelicke genegentheden haer noch te veel openbaren, ghelijck in de kinderen pleecht te gheschieden, die de ghenegentheden meer volgen als de reden.

3 D. die noch zeer teer ende onwetende zijn in de leere Christi: ende hier mede verklaert hy het woordt vleeschelicke, op dat het niet en soude genomen worden voor menschen die geheel vremd zijn van den Geest Christi, gelijck het dickmael in de H. Schrifture gebruyckt wordt. Siet Rom. 8.8.

2

^a Ick hebbe u met ⁴ melck gevoedt, ende niet met ⁵ [vaste] spijse: want ghy en vermochtet [doe] noch niet: ja ghy en vermoget oock nu noch niet.

a Hebr. 5.12. 1.Pet. 2.2.

4 Dat is, met de eerste beginselen ende fondamenten der Christelicke Leere, die met eenvoudige ende naeckte woorden voor-gestelt worden. Gr. met melck gedrenckt.

5 Dat is, de hoogere verklaringen der Christelicke Leere, die met hooger woorden, ende diepsinniger redenen worden voor-gestelt. Siet breeder Hebr. 5.12, etc.

3

Want ghy zijt noch vleeschelick. ^b Want dewijle onder u nijt is, ende twist, ende tweedracht, en zijt ghy niet vleeschelick, ende [en] wandelt [ghy niet] ⁶ nae den mensche?

b 1.Corinth. 1.11. Galat. 5.19. Iacob. 3.16.

6 Dat is, gelijck de natuerlicke menschen plegen, het welck voor u onbetamelick is.

4

Want als d’een seght, ^c Ick ben Pauli, ende een ander, Ick [ben] Apollo, en zijt ghy niet ⁷ vleeschelick?

c 1.Corinth. 1.12.

7 Dat is, noch door vleeschelicke ofte kinderlicke genegentheden ghedreven in het onderscheyden van uwe Leeraers.

5

Wie is dan Paulus, ende wie is

[fol. 89r]

^d Apollos, anders dan dienaers ⁸ door welcke ghy gelooft hebt, ende [dat] gelijck de Heere ⁹ eenen yegelicken gegeven heeft?

d Actor. 18.24. 1.Corinth. 1.12. ende 16.12.

8 D. door welcker dienst ende predikinge. Rom. 10.17.

9 Namel. sijner dienaren, die hy sijne gaven verscheydelick uytdeelt. siet 1.Cor. 12.4, etc.

6

¹⁰ Ick hebbe geplant, ^e Apollos heeft ¹¹ nat gemaeckt: maer Godt heeft ¹² den wasdom gegeven.

10 D. den eersten grondt der Gemeynte voor mijne predicatie geleght, gelijck hier nae verklaert wordt vers 10.

e Actor. 18.26. ende 19.1.

11 D. het gene ick begonnen hadde heeft hy door sijne leere gevoordert ende versterckt.

12 D. het woort dat uytwendich van ons was gepredickt, inde herten der toehoorderen, krachtigh gemaeckt tot hare bekeeringe. siet Ioan. 6. versen 44, 65. Actor. 11. vers 21. ende 16.14, etc.

7

Soo en is dan, noch hy die plant ¹³ yet, noch hy die nat maeckt: maer Godt die den wasdom geeft.

13 Te achten ofte te roemen: het welck also niet en is te verstaen, als of Paulus de dienaers wilde veracht hebben (want 1.Corinth. 4.1. sal hy het tegendeel seggen) maer om dat niemant hem op de gaven der dienaren, wie sy oock zijn, alsoo en moet vergapen, dat hy haer de eere soude geven, die den oppersten autheur van dit werck toekomt: alsoo het Godt is die haer stelt, die haer bequame gaven geeft, ende door haren arbeyt krachtigh is in de herten der menschen. 1.Cor. 3.5. ende 12.6. Gal. 3.5.

8

Ende die plant, ende die nat maeckt ¹⁴ zijn een? ^f maer een yegelick sal sijnen loon ontfangen ¹⁵ na sijnen arbeydt.

14 Dat is, arbeyden in een selve sake, ende tot een selve eynde, namelick om een selve leere des Euangeliums te verbreyden, ende de Gemeynte Christi te stichten, hoe wel met verscheydene gaven. Want hy spreeckt alhier noch van het ampt der trouwe Leeraers, gelijck als hy ende Apollos waren.

f Psal. 62.13. Ierem. 17.10. ende 32.19. Matth. 16.27. Rom. 2.6. ende 14.12. 2.Corinth. 5.10. Galat. 6.5. Apoc. 2.23. ende 22.12.

15 D. nae dat hy hem in dit sijn ampt wel sal hebben gequeten, ende beneerstight. Matth. 25.20, etc.

9

Want ¹⁶ wy zijn ¹⁷ Godts ^g mede-arbeyders: ¹⁸ Godts acker-werck, ¹⁹ Godts ^h gebouw zijt ghy.

16 Namelijck, die Dienaers van Godts woort zijn.

17 Namel. die onder Godt aen den bouw der Gemeynte mede arbeyden als instrumenten, die Godt heeft gelieft daer toe te gebruycken, hoe wel het voornaemste werck van hem komt, ende de bequaemheydt deser instrumenten oock selfs van hem komt. 2.Corinth. 3. versen 5, 6.

g 2.Corinth. 6.1.

18 D. ghy als leden der Gemeynte Godts zijt de gene aen wien desen arbeyt besteet wordt, gelijck aen een groot acker-werck.

19 Een ander gelijckenisse genomen van een groot gestichte, daer een groot meester het beleyt van heeft, ende daer hy sijne dienaers besigh aen houdt: welcke gelijckenisse hy daer nae breeder uytleght ende toe-eygent.

h Ephes. 2.20. Coloss. 2.7. 1.Petr. 2.5.

10

²⁰ Na de genade Godts die my gegeven is, hebbe ick ²¹ als een wijs bouwmeester ²² het fondament geleght: ende ²³ een ander bouwt daer op. Maer een yegelick sie toe ²⁴ hoe hy daer op bouwet.

20 Namel. door welcke ick tot een Apostel Christi ben geroepen, ende met welcke hy my tot nu toe in mijne bedieninge heeft bygestaen ende vergeselschapt. Waer mede hy alles wat hy is ende doet niet hem selven maer Gode toe-schrijft.

21 D. als een recht, voorsichtigh, ende getrouw bouw-meester betaemt.

22 Namel. benevens de andere Apostelen in het eerste oprechten van de Gemeynte Christi door de gheheele wereldt: ende ick als de eerste die uwe Gemeynte hebbe op-gerecht. Rom. 15.20. Ephes. 2.20. Apoc. 21.14.

23 Dit seght hy van de ordinarise Dienaren die nae de Apostelen in de opgerechte Gemeynten zijn geroepen ende gestelt, ende op der Apostelen werck voort gingen. Rom. 15.20.

24 Sommige verstaen dit vande persoonen die door de Leeraers op ’t fondament gebouwt worden, gelijck het woort werck alsoo genomen wort. 1.Corinth. 9.1. Doch alsoo den Apostel hier seght een yegelick sie toe hoe hy daer op bouwt, ende niet, wie hy daer op bouwt, so wort dit gemeynlick ende bequamelicker verstaen, dat de Apostel hier de Leeraers wil vermanen, datse toesien wat leere sy op het fondament, dat de Apostelen geleght hebben, voorstellen tot versterckinge ende vermeerderinge der opgerechtte Gemeynten.

11

Want niemandt en kan een ander fondament leggen ²⁵ dan ’t gene ⁱ geleght is, ²⁶ ’t welck is Iesus Christus.

25 Ofte, behalven het gene. Namel. van my ende de andere Apostelen.

i Iesai. 28.16. Matth. 16.18.

26 Christus wort het fondament der Gemeynte genaemt, ofte ten aensien van hem selve, daer de saligheydt der Gemeynte op steunt, om dat hy als waerachtigh Godt ende mensche ons de saligheydt heeft verworven, ende de selve door sijnen Geest toe-eygent. Matth. 16.18. 1.Petr. 2.6. ofte, ten aensien van de leere, daer door wy tot hem als den eenigen salighmaker worden gewesen ende gebracht, ende door het geloove in hem ontfangen gerechtigheyt, heyligheyt, ende het eeuwige leven. Op dese leere siet den Apostel alhier, ende verklaert dat wy in de leere des Euangeliums tot niemant anders en mogen worden gewesen, om saligheyt te vinden, dan tot sijnen persoon ende verdiensten. Siet Ioan. 14.6. Actor. 4.12. Ephes. 2.20.

12

Ende indien yemandt ²⁷ op dit fondament bouwt, ²⁸ gout, silver, kostelicke steenen, ²⁹ hout, hoy, stoppelen.

27 D. op dese leere van de saligheyt in Christo Iesu alleen te soecken.

28 D. stichtige leeringen, niet getrocken uyt menschelicke wijsheydt, maer uyt de rechte gronden van Godts woort. 2.Timoth. c. 1. vers 13.

29 Hier door worden verstaen, niet eenige ketteryen ofte valsche leeringen die het fondament om stooten, waer door de Ghemeynte Christi verleyt ofte gescheurt wort, want sulcke veroordeelt Godts woort als wercken des vleeschs die de menschen van de saligheydt berooven. Actor. 20.30. Galat. 5.20. 1.Timoth. 4. versen 1, 2, 3. maer eenige leeringen, dwalingen, ofte insettingen van minder gewichte, uyt menschelick vernuft voortgebracht die het fondament niet om en stooten, ofte eenige curieuse ende onnoodige disputen, die niet en stichten, ende opgepronckte wijsen van spreken buyten Godts woort, welcke de Apostel in dese vier eerste capittelen doorgaens bestraft.

13

Een ³⁰ yegelicks ³¹ werck sal openbaer worden: ^k want ³² de dagh sal het ³³ verklaren: dewijle het door ³⁴ vyer ontdeckt wort: ende hoedanich eens yegelicks werck is sal het vyer beproeven.

30 N. Leeraers. Want van die ende haer werck spreeckt hier de Apostel alleen.

31 D. leere die hy voorstelt.

k Iesa. 8.20. ende 48.10. Ierem. 23.29. 1.Petr. 1.7. ende 4.12.

32 D. de tijt. ofte, het licht der waerheydt, Rom. 13. versen 12, 13. 2.Petr. 1.19. Ephes. 5.13.

33 Namel. of het hout, hoy, stroo, ende stoppelen, dan of het gout, silver ende kostelicke steenen zijn.

34 Door dit vyer en kan hier niet verstaen worden een Vagevyer, waer door de menschen nae dit leven van hare sonden souden gevaeght ofte gereynight worden, overmits door dit vyer, daer Paulus hier van spreeckt, niet alleen het werck dat vergaet ofte verbrant wordt, maer oock dat blijft ende beloont wort, sal beproeft worden: maer wort verstaen ofte van het vyer des H. Geests, die door het licht van Godts woordt den vasten arbeyt ende trouwe leeringen der Leeraren metter tijt ontdeckt in de Gemeynte Godts, ende die de onnoodige ofte curieuse leere onderscheydt, ende doet verdwijnen: niet anders dan het gout door het vyer van sijne onreynigheden wordt gesuyvert. Psal. 12.7. Ierem. 22.29. Ofte, het vyer van vervolginghe, swarigheyt, ende versoeckinge, waer door de oprechte Leere ghelijck als beproeft wort, om datse alsdan ons eenen vasten troost geeft, het welck de andere niet doen en kan. Iac. 1.2. 1.Petr. 1. versen 6, 7.

14

Soo yemandts werck ³⁵ blijft, dat hy daer op gebouwt heeft, die sal ³⁶ loon ontfangen.

35 D. leere door Godts woort vast ende bondigh geoordeelt wort. 1.Thess. 5.21.

36 N. ten uytersten daghe, uyt genade, oock in’t bysonder over dit zijn werck. Dan. 12.3. 1.Cor. 15. versen 41, 42.

15

So yemants werck sal ³⁷ verbrant worden, die sal ³⁸ schade lijden: maer selve sal hy ³⁹ behouden worden, doch alsoo ⁴⁰ als door vyer.

37 Dat is, soo yemants leeringe nae gedane beproevinge uyt Godts woordt sal verdwijnen ende ydel geacht worden.

38 N. van desen sijnen arbeydt.

39 N. om dat hy in sijne Leere het fondament noch vast heeft behouden.

40 D. beswaerlick, gelijck als yemandt hem selven uyt den brandt behoudt, daer in alles latende wat hy heeft. Iud. vers 23.

16

^l En weet ghy niet dat ⁴¹ ghy Godts tempel zijt, ende de Geest Godts in u lieden woont?

l 1.Corinth. 6.19. 2.Corinth. 6.16. Hebr. 3.6. 1.Petr. 2.5.

41 N. die in Christum gelooft. 1.Pet. 2.5. Siet Ephes. 2.21.

17

⁴² So yemandt den tempel Godts schendet, dien sal Godt ⁴³ schenden: want de tempel Godts is heyligh, welcken ghy zijt.

42 Dat is, soo yemant de Ghemeynte Godts door leeringen der menschelicker wijsheydt, ofte door bysonder aenhangen aen desen ofte genen leeraer, verdeelt ofte scheurt.

43 Gr. verderven. D. te schande maken.

18

^m Niemandt en ⁴⁴ bedriege hem selven: soo yemandt onder u dunckt dat hy ⁴⁵ wijs is in dese werelt, ⁴⁶ die worde dwaes, op dat hy ⁴⁷ wijs mach worden.

m Proverb. 3.7. Iesai. 5.21.

44 Ofte, verleyde.

45 D. begaeft met menschelicke wijsheyt.

46 N. nae het oordeel van de werelt-wijse, wanneer hy de kennisse van Christi cruys ende nedrigheyt voor sijne hooghste wijsheydt houdt, die de werelt houdt voor dwaesheyt. Siet 1.Corinth. 1. versen 21, 22, 23, 24.

47 N. in Gode ende inde saecken sijner salicheyt.

19

Want de wijsheydt deser werelt is dwaesheydt by Godt. Want daer is geschreven, ⁿ Hy ⁴⁸ vattet de wijse in hare arglisticheyt.

n Iob 5.13.

48 D. hy verwerret hare wereltsche ende listige raedtslagen tegen Godt ende de vrome, alsoo dat sy selve daer door vergaen.

20

Ende wederom, ^o De Heere kent de overleggingen ⁴⁹ der wijse ⁵⁰ datse ydel zijn.

o Psal. 94.11.

49 D. werelt-wijse, als voren. De text Psal. 94.11. heeft menschen, namelick die op hare wijsheyt steunen.

50 D. hare wijsheyt te vergeefs in’t werck stellen tegen Godts wijsheyt.

21

Niemandt dan ⁵¹ en roeme op menschen: want alles is ⁵² uwe.

51 D. en vergape hem niet, noch en vertrouwe op geen menschelicke wijsheyt.

52 D. van Godt tot den dienst van uwe salicheydt geschickt ende verordineert: selfs de voornaemste onder de Leeraers en zijn niet voor haer selven, maer voor de Gemeynte. Ende daerom moeten sy alles richten niet tot haer eygen eere, maer tot de eere Christi, ende uwe saligheyt.

22

Het zy Paulus, het zy Apollos, het zy Cephas, het zy de werelt, het zy leven, het zy doot, het zy tegenwoordige, het zy toekomende dingen: sy zijn alle uwe:

23

Doch ghy ⁵³ zijt Christi, ende Christus ⁵⁴ is Godts.

53 N. lichaem ofte bruydt, als uwes hoofts.

54 N. des Vaders wel-geliefde Sone, ende Gesante, om ons tot de eeuwige erve met hem te brengen. Siet 1.Corinth. 11.3. ende 15. versen 27, 28.