Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het iij. Capittel.

1 Den Apostel, nae sijne gewoonte, de gronden vande leere tot hier toe voorgestelt hebbende, comt in de twee volgende capittelen tot de vermaningen van Godtsalicheyt, ende voor al vemaent hy haer in ’t gemeyn, dat sy soecken souden het gene dat in den Hemel is. 3 waer van sy nu wel eenige beginselen hebben, maer de volle besittinge in de openbaringe Christi verwachten. 5 Stelt haer daer na den wegh voor oogen, die daer toe leydet, namelijck de doodinge des ouden mensches met sijne leden, ofte ondeughden, die hy verhaelt. 10 ende de aentreckinge des nieuwen mensches, die na Godts beeldt geschapen is, met sijne geestelijcke deughden. 16 Voeght daer by eenige middelen daer toe dienstigh, als daer zijn, rijcke inwooninge van Gods woort onder haer, singen van Psalmen, ende diergelijcke. 17 Vermaent haer dat sy alles richten tot Godes eere. 18 Comt daer na tot de bysondere plichten, namelijck der vrouwen ende mannen tegen malcanderen. 20 der kinderen tegen hare ouders, ende der vaders tegen hare kinderen. 22 ende eyndelijck der dienstknechten tegen hare heeren.

1

¹ INdien ghy dan met Christo opgeweckt zijt, so soeckt de dingen ² die boven zijn, ^a daer Christus is sittende aen de rechter-[handt] Godts:

1 Dit besluyt siet op het twaelfde en dertiende vers van het voorgaende capittel, daer Paulus getuygt hadde, dat wy door den Doop met Christo begraven ende opgeweckt zijn, om te bewijsen dat wy noch Ceremonien der Wet, noch de leere der Philosophie, noch de menschelicke insettingen van noode en hebben. Waer uyt hy oock nu dese vermaningen treckt. Siet de aenteeckeninge op de voorseyde twee verssen.

2 D. de eeuwige gelucksalicheydt ende heerlickheydt, daer Christus in den Hemel het besit van ingenomen heeft, mitsgaders de geestelicke gaven tot de saligheydt noodich, die Christus aen de rechterhandt sijns Vaders sijne Gemeynte mede-deelt, ghelijck Actor. 2.33. Ephes. 4.8, etc. verklaert wordt.

a Ephes. 1.20.

2

³ Bedenckt de dingen die boven zijn, niet ⁴ die op de aerde zijn.

3 D. bevroedt ende tracht daer nae, ghelijck dit woordt oock elders wordt ghenomen. Rom. 8.5.

4 D. aertsche ende verganckelicke dingen Phil. 3.19. ofte menschelicke ende aertsche insettingen, die met het ghebruyck vergaen, daer van hy te voren oock hadde gesproken.

3

^b Want ⁵ ghy zijt gestorven, ende ⁶ uw’ leven is met Christo ^{c 7} verborgen in Gode.

b Rom. 6.2.

5 N. der sonde, ende der werelt. Siet Rom. 6.2, etc.

6 Dat is, u geestelick ende onverganckelick leven. Want al hebben de geloovige eenige beginselen daer van, nochtans en blijckt dat voor de werelt niet, ende sy selve verwachten de volheydt daer van in Christo ende met Christo, uyt den hemel, met een hope die niet en bedriegt. Rom. 8.24, 25.

c Rom. 8.24. 2.Cor. 5.7.

7 D. gelijck Christus ter rechter-hant sijns Vaders is in’t besit sijner heerlickheyt, hoewel sulcks voor de oogen der werelt is verborgen, also wort oock het leven dat ons in Christo ende met Christo toekomt, aldaer bewaert om te sijner tijt aen ons geopenbaert te worden voor de oogen der geheeler werelt. 1.Petr. 1. versen 4, 5, etc.

4

^d Wanneer [nu] Christus ⁸ sal geopenbaert zijn, ⁹ die ons’ leven is, dan sult oock ghy met hem geopenbaert worden in heerlickheyt.

d Phil. 3.21. 1.Ioan. 3.2.

8 N. door sijne komste ten oordeele, om ons hem selven in heerlickheyt gelijckvormich te maken. Siet Phil. 3.21. 1.Ioan. 3.2.

9 D. de fonteyne ende oorsake onses geestelicken ende eeuwigen levens. Hebr. 2.10.

5

^{e 10} Doodet dan ^{f 11} uwe leden ¹² die op de aerde zijn, [namelick] hoererie, ¹³ onreynicheyt, ^{g 14} [schandelicke] beweginge, quade begeerlickheyt, ende de giericheyt, ^h welcke is ¹⁵ afgoden-dienst.

e Ephes. 4.22. ende 5.3.

10 N. meer ende meer: want hy heeft te voren geseght dat sy alreede gestorven waren. vers 3. N. ten aensien vande heerschende macht der sonde, hoewel de overblijfselen daer van allengskens meer ende meer mosten te niete gedaen worden. Rom. 6.12, etc.

f Rom. 7.5, 23.

11 D. de quade bewegingen die noch in uwe leden zijn, ofte die als leden zijn van dit lichaem der sonde, gelijck hy te voren heeft gesproken, c. 2.11. want gelijck de mensche door de leden sijns lichaems sijne werckingen uytvoert, also worpt oock dese verdorvenheyt in den mensche door hare verscheydene begeerten hare lusten uyt, ten zy de selve door Godts Geest van ons wederstaen ende gedoodet worden. Siet Rom. 8. versen 13, 14.

12 Alsoo noemt den Apostel de quade begeerten, om datse de menschen altijdt tot aertsche dingen bewegen. N. tot begeerlickheyt des vleeschs, begeerlickheyt der oogen, ende grootscheyt des levens, 1.Ioa. 2.16. waer van wy inden hemel gantsch vry sullen zijn, Apoc. 21.27.

13 Daer door worden de andere soorten van onkuyschheyt verstaen, als overspel, ende diergelijcke besmettingen des vleeschs.

g 1.Thes. 4.5.

14 Het Gr. woort pathos beteeckent sulcke beweginge, daer door yemant ontucht lijt, oock selfs die tegen de nature is, gelijck Paulus daer van breeder handelt, Rom. 1.26, etc.

h Ephe. 5.5.

15 De reden waerom de gierigheydt afgodendienst genaemt wort, siet in de aenteeck. op Ephes. 5.5

6

ⁱ Om welcke ¹⁶ de toorne Godts komt over ¹⁷ de kinderen der ongehoorsaemheyt:

i 1.Cor. 6.10. Gal. 5.19. Ephe. 5.5. Apoc. 22.15.

16 D. Godts rechtveerdige wrake ende straffe. Siet Rom. 1.18.

17 Gr. sonen. D. menschen der ongehoorsaemheyt overgegeven, gelijck Ephe. 2.2 ende 5.6. want hoewel Godt oock de geloovige, wanneer sy in eenige sulcke sonden komen te vallen, wel swaerlick castijdt, soo geschiet sulcx nochtans niet om haer te verderven, maer om haer tot bekeeringe te brengen, gelijck in David ende andere te sien is. Siet Psal. 6.2. ende 103.8, etc. Hebr. 12.5, etc.

7

^k In de welcke oock ghy ¹⁸ eertijts hebt gewandelt, doe ghy in de selve leefdet.

k 1.Cor. 6.11. Eph. 2.1. Tit. 3.3.

18 N. voor uwe bekeeringe tot Christum. Soo en waren dan in haer geen wercken der voorbereydinge, die sommige verkeerdelick meynen in de menschen voor de bekeeringe te zijn, waer door Godt soude beweegt worden om haer tot Christum door ’t Euangelium te roepen. Siet. 1.Corinth. 6.11. Ephes. 2.2. ende 4.17. Tit. 3.3, etc.

8

^l Maer nu leght oock ghy dit alles af, [namelick] ¹⁹ gramschap, toornicheyt, ²⁰ quaetheyt, lasteringe, vuyl spreken uyt uwen mondt.

l Ephes. 4.22. Hebr. 12.1. Iac. 1.21. 1.Pet. 2.1.

19 Hoe dit moet verstaen worden, siet d’aent. op Ephes. 4.26.

20 Hier door wort verstaen het quaet herte, dat yemant behoud tegen een ander, wanneer schoon de gramschap ende toornigheyt schijnt over te zijn, waer door hy gelegenheydt soeckt om hem selven over een ander te wreken, gelijck Cain tegen Abel dede, Gen. 4.5. siet oock Ephes. 4.31.

9

^m En lieght niet tegen malkanderen, dewijle ghy uytgedaen hebt ²¹ den ouden mensche met sijne wercken:

m Ephes. 4.25.

21 Siet hier van, gelijck oock van ’t gene den Apostel segt in’t volgende vers, van den nieuwen mensche, de aent. op Ephes. 4.22, 24.

10

ⁿ Ende aengedaen hebt den nieuwen [mensche] ^21[22] die vernieuwt wort ²³ tot kennisse, ^o na het even-beeldt des genen ²⁴ die hem geschapen heeft:

n Rom. 6.4.

21[22] N. van dage te dage, gelijck Paulus daer byvoeght. 2.Cor. 4.16. Want hoe wel de geloovige den ouden mensche alreede hebben afgeleght, ende den nieuwen aengedaen, ten aensien van de heerschende kracht van beyde, so moeten de selve nochtans daer in noch dagelicks toenemen, ghelijck den Apostel hier vermaent, door het gebruyck der middelen daer toe van Godt ingestelt: waer van siet de aenteeck. op Ephes. 4.24.

23 Ofte, tot erkentenisse. Want daer toe worden wy door den Gheest Christi in ons verstant verlicht, op dat wy Godt recht souden kennen, ende voor onsen Godt erkennen, gelijck hy in de eerste scheppinge gekent ende erkent was.

o Genes. 1.26. ende 5.1. ende 9.6. 1.Corinth. 11.7.

24 N. na sijn evenbeeldt. Gen. 1.26, 27. waer toe wy nu wederom door den Geest Christi worden herschapen. 2.Cor. 3.18.

11

²⁵ Waer in ^{p 26} niet en is Grieck ende Iode, besnijdenisse ende voorhuyt, Barbare [ende] ²⁷ Scytha, ^q dienstknecht [ende] vrye, maer ²⁸ Christus is alles, ende in allen.

25 D. in welcken stant der weder-gheboorte, ten tijde des Nieuwen Testaments.

p Galat. 3.28. ende 5.6 ende 6.15.

26 D. voor Godt niet aenghesien ofte gheacht en wordt op Grieck ende Iode, etc. gelijck Galat. 3.28.

27 Dit woort doet d’Apostel daer by, om dat dese onder de volckeren, die van de Griecken Barbarisch ghenoemt wierden, wel de grofste ende wreedste ghehouden wierden, gelijck nu noch de Tartaren van haer afkomstich.

q 1.Cor. 7.21, 22. ende 12.13.

28 D. Christus door den geloove maeckt alleen den mensche, wie hy oock zy, aengenaem voor Godt: ende de mensche, van wat staet hy ook zy, vindt in hem alleen alles ter salicheydt noodich. Siet Act. 4.12. 1.Cor. 1.30.

12

^r So doet dan aen, ^s als uytvercorene Godts, heylige, ende ²⁹ beminde, ³⁰ de innerlijcke beweginghen der barmhertigheydt, goedertierenheyt, ootmoedigheyt, sachtmoedicheyt, lanckmoedicheyt:

r Ephes. 4.32. ende 6.11.

s 1.Thes. 1.4.

29 N. Godts, die der halven Godt weder moeten beminnen ende gehoorsamen.

30 Gr. de ingewanden der barmhertigheden. Een Hebr. wijse van spreken, waer door innerlicke ofte hertelicke beweginge tot eenige sake verstaen wort. Siet Ephes. 4.32. Phil. 1.8. ende 2.1.

13

Verdragende malkanderen, ^t ende vergevende d’een den anderen, so yemandt tegen yemandt ³¹ [eenige] klachte heeft: gelijckerwijs als Christus u vergeven heeft, [doet] oock ghy alsoo.

t Matth. 6.14. Marc. 11.25. Ephes. 4.32.

31 D. eenige oorsake van klachte.

14

^v Ende boven dit alles [doet aen] de liefde, de welcke ^x is ³² de bandt der volmaecktheyt.

v Ioan. 13.34. ende 15.12. Ephes. 5.2. 1.Thes. 4.9. 1.Ioan. 3.23. ende 4.21.

x Ephes. 4.3. Colos. 2.2.

32 N. waer door alle de leden der Gemeynte ten vollen met malkanderen vereenight zijn, ende malkanderen alle behoorlicke diensten ende broederlicke toegenegentheyt bewijsen. Ofte, den bant der volmaecktheyt van alle de Christelicke deughden, die alle inde liefde zijn begrepen, Rom. 13.8. Gal. 5.14. Nae de mate dan dat de liefde in ons is, soo zijn oock de andere deughden in ons.

15

Ende ³³ de vrede Godts ³⁴ heersche in uwe herten, tot welcken ghy oock geroepen zijt ³⁵ in een lichaem: ende ³⁶ weest danckbaer.

33 N. niet alleen die wy met Godt hebben in onse conscientie door het geloove. Rom. 5.1. Philip. 4.7. maer oock die de geloovige onder malkanderen moeten hebben, die Godt haer gebiedt, ende waer van hy een autheur is. Marc. 9.50. Ephes. 4.3.

34 D. hebbe de overhandt, het beleyt ende bestier, om alles in ruste tot een goet eynde te richten. Het Gr. woort is genomen vande gene die’t beleyt hadden inden strijt ende schouw-spelen, waer van siet breeder hier voren c. 2.18.

35 D. in eene Gemeynte, die het geestelick lichaem Christi is, waer van alle de leden aen den anderen in vrede moeten verbonden zijn. Eph. 1.22, 23.

36 N. niet alleen tegen uwen naesten, om vrede met hem te houden, maer oock tegen Godt. want die tegen Godt danckbaer is, die en sal sijne Gemeynte niet soecken te verstooren, ofte te verdeelen.

16

³⁷ Het woort Christi ³⁸ woone rijckelijck in u ³⁹ in alle wijsheyt: ^y leert ende vermaent malcanderen, ⁴⁰ met psalmen ende lofsangen, ende geestelijcke liedekens, singende den Heere met ⁴¹ aengenaemheyt ⁴² in uw’ herte.

37 D. de leere des Euangeliums, die ons door Christum is verkondight, ende begrepen wort niet alleen in’t Nieuwe, maer ock in’t Oude Testament 1.Pet. 1.10, 11.

38 D. zijt daer mede veel besich: want daer men mede woont daer spreeckt men ende verkeert men veel mede.

39 D. om met alle eerbiedigheyt daer door in wijsheyt ende kennisse gesticht te worden.

y Ephes. 5.19.

40 Van het onderscheyt deser siet d’aent. op Ephes. 5.19.

41 Ofte, danckbaerheyt. want het Gr. woort beyde beteeckent. siet Eph. 4.29. Col. 4.6.

42 D. niet alleen met den mont, maer oock met der herten.

17

Ende al wat ghy doet met woorden ofte met wercken, [doet] het alles ⁴³ in den name des Heeren Iesu, ^z danckende Godt ende den Vader door hem.

43 D. na sijn bevel ende tot sijner eere, met aenroepinge vande hulpe Christi. want dese dingen alle begrijpt dese wijse van spreken. siet Psal. 31.4. Mat. 18.20.

z Eph. 5.20. 1.Thes. 5.18.

18

^a Ghy vrouwen zijt uwe eyghene mannen onderdanich, gelijck het betaemt ⁴⁴ in den Heere.

a Gen. 3.16. 1.Cor. 14.34. Ephes. 5.22. Tit. 2.5. 1.Pet. 3.1.

44 Dat is, volgens het bevel des Heeren, die u sulcks heeft willen opleggen. Ofte, alsoo dat ghy nochtans in dese gehoorsaemheyt niet en doet tegen het bevel des Heeren. Siet Act. 5.29.

19

^b Ghy mannen hebt uwe vrouwen lief, ende en wort niet verbittert tegen haer.

b Ephes. 5.25.

20

^c Ghy kinderen zijt [uwe] ouderen gehoorsaem ⁴⁵ in alles: want dat is den Heere welbehagelick.

c Ephes. 6.1.

45 N. in den Heere, gelijck hy uytdruckt Ephes. 6.1.

21

Ghy vaders, ⁴⁶ en tergt uwe kinderen niet: op dat sy niet moedeloos en worden.

46 N. door al te groote ende geduerige hardigheydt. Siet de aenteeck. op Ephes. 6.4.

22

^d Ghy dienst-knechten zijt ⁴⁷ in alles gehoorsaem [uwen] heeren na den vleesche, niet met ⁴⁸ oogen-diensten als menschen behagers, maer met eenvoudicheyt des herten, ⁴⁹ vreesende Godt.

d Ephes. 6.5. 1.Tim. 6.1. Tit. 2.9. 1.Pet. 2.18.

47 Gelijck vers 20.

48 Siet van dit woort ende geheele vers d’aent. op Ephes. 6.5, 6, 7.

49 N. die u desen dienst voor eenen tijdt heeft opgeleght, ende dien ghy hier in oock moet gehoorsaem zijn ende vreesen.

23

Ende al wat ghy doet, dat doet van herten als den Heere, ende ⁵⁰ niet den menschen:

50 D. niet alleen, ofte voornamelick. want die dient moet oock den menschen dienen, maer voornamelick den Heere, dien hy van al sijn doen moet rekenschap geven. Ephes. 6.7.

24

Wetende dat ghy van den Heere sult ontfangen ⁵¹ de vergeldinge der erfenisse:

51 D. sult tot een vergeldinge van uwen trouwen dienst ontfangen de eeuwige erve der kinderen Godts, wanneer ghy van alle slavernye ende dienst der menschen sult vry gestelt zijn, ende de aenneminge tot kinderen in u sal geopenbaert worden. Rom. 8.23. So en is dan dese vergeldinge niet uyt verdienste, maer uyt genade: alsoo de erve onder geen verdienste en valt, maer den kinderen van wegen hare geboorte alleen, ofte aenneminge toekomt. Siet Rom. 8. versen 15, 16, 17.

[fol. 118r]

want ghy dient den Heere Christo.

25

Maer ⁵² die onrecht doet, die sal ⁵³ het onrecht dragen dat hy gedaen heeft: ende daer en is geen ⁵⁴ uytneminge des persoons.

52 Namel. het zy heere, ofte dienstknecht. Dit doet den Apostel daer by om de ontrouwe dienstknechten te waerschouwen, ende de trouwe te vertroosten, dat Godt eenmael sal wrake doen over de hardicheydt eenigher heeren, daer sy hier onder moeten staen.

53 D. de straffe des onrechts, ghelijck 2.Corinth. 5.10.

54 Ofte, aenneminge. Siet hier van de aenteeckeninghe op Matth. 22.16. ende Actor. 10.34.