Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het Eerste Capittel.

1 Na het opschrift des briefs, 3 danckt den Apostel Godt, dat hy ons heeft weder-geboren tot een onverderflicke erve. 5 mitsgaders dat hy ons door het geloove tot de saligheydt bewaert. 6 ende ons verheught in’t midden van alle beproevingen. 8 waer over wy hem oock met vreughde lief hebben, hoe wel wy hem niet en sien. 10 Betuyght voorder dat de Leere van dese genade niet nieuw en is, noch geringhe, maer dat de Geest Christi in de oude Propheten de selve heeft voor-geseght. 12 ende de Engelen begeerich zijn om sulcx in te sien. 13 Komt daer na tot verscheydene vermaningen, ende voor al tot vaste hope op dese genade. 14 tot heyligheyt. 17 tot voorder af-legginge van allen ydelen wandel, daer uyt wy door het bloedt Christi verlost zijn. 20 Leert dat Godt Christum tot dit Middelaer-ampt wel uytvercoren heeft van eeuwigheyt, maer dat hy nu geopenbaert is om onsent wille. 22 Treckt daer uyt weder een vermaninge tot onderlinge broederlicke liefde. 23 alsoo wy door het onvergancklick zaedt des Euangeliums daer toe zijn weder-geboren.

1

¹ PETRUS een Apostel IESU CHRISTI, ² den vremdelinghen ^a verstroyt ³ in Ponto, Galatien, Cappadocien, ⁴ Asien, ende Bithynien:

1 Deses Apostels eygen naem was Simon, ofte Symeon, Ioan. 21.2. 2.Pet. 1.1. Doch de naem Petrus, ofte in ’t Syrisch Cephas, Ioan. 1.43. 1.Cor. 1.12. heeft hy van Christo ontfanghen, doe hy hem tot het Apostelschap heeft beroepen, ghelijck te sien is Marc. 3.16. Luc. 6.14. Siet de reden hier van in de aent. op Matth. 16.18.

2 Gr. der verstroyinge. Sommige verstaen hier door de gene die om dat sy het geloove in Christum beleden, uyt het Ioodsche landt, door de ongeloovige Ioden verdreven waren, gelijck Actor. 8.4. ende 12.1, 2. te sien is. Doch het en schijnt niet dat dese verdrevene Christenen in soo korten tijdt nae landen soo verre van Iudea gelegen vertrocken zijn, maer dat die veel eer in de landen gelegen rontom Iudea gebleven zijn. daerom is het gevoelen der gene gelooflicker, die hier door verstaen de Ioden die in die landen van Asien lange te voren verstroyt geweest waren, door de wech-voeringe der Assyriers, ende door de vervolginge onder Antiochus te voren geschiet, gelijck het Griecx woordt parepidemois mede-brenght: die wel vremdelingen waren, maer onder de selve volckeren woonden, gelijck oock het Gr. woordt diaspora. D. verstroyinge, alsoo genomen wordt Ioan. 7.35. uyt welcke oock vele op den Pincxterdagh te Ierusalem gekomen zijnde, door de predicatie Petri ende anderer Apostelen bekeert zijn, Actor. 2.10. die daer nae te huys zijn gekeert, ende het geloove hebben verbreydt, hoewel niet sonder groote swaricheyt van de andere hardneckige Ioden. Ende wordt dit gevoelen oock bevestight met den tijtel, die Iacobus in sijnen Sendt-brief de selve Ioden geeft, als hy haer noemt de verstroyde uyt de twaelf stammen, aen de welcke hy sijnen Sendt-brief schrijft. Siet Iacob. 1.1. Tot deser versterckinge heeft dan Petrus, gelijck oock Iacobus, sijnen Sendt-brief geschreven.

a Iacob. 1.1.

3 Dese waren alle Provincien in Asien gelegen, in welcke vele Ioden te voren hare wooninge hadden ghenomen, gelijck Actor. 2. versen 9, 10. ende uyt de reysen Pauli, oock ten deele te sien is.

4 Dit was een deel van Asien, genaemt kleyn Asien, waer van Ephesus de Hooftstadt was. Siet Actor. 2. vers 9.

2

⁵ Den uytverkorenen ⁶ na de voorkennisse Godts des Vaders, ⁷ in de heyligmakinge des Geests, ⁸ tot gehoorsaemheyt ende ^{b 9} besprenginge des bloedts Iesu Christi: ^c Genade ende vrede zy u ^{d 10} vermenichvuldight.

5 Hier door en wordt niet eyghentlick de eeuwighe verkiesinghe (die door den volgenden tytel verstaen wordt) beteeckent, maer de verkiesinge in der tijdt uyt den gemeynen hoop der menschen, ende insonderheyt der Ioden: welcke verkiesinge in de Schriftuere andersins oock de roepinge, ofte de roepinge nae Godts voornemen ghenoemt wordt. Siet Ioan. 15.19. Rom. 8.28. 1.Corinth. capit. 1. vers 26.

6 Dat is, nae het eeuwigh besluyt ofte voornemen. Siet Rom. 8.29. ende hier nae vers 20.

7 Ofte, door. Want dese verkiesinge ofte roepinge bestaet in de heylichmakinghe des Geests, ende geschiet door den H. Gheest, overmidts de werckinghe des heylighen Geests alleen ons afsondert van den ghemeynen hoop der verdorvene menschen.

8 Namel. des gheloofs. want door het geloove gehoorsamen wy den Euangelio Christi. Siet hier na vers 22. ende Rom. 1. vers 5.

b Hebr. 12.24.

9 D. versoeninghe met Godt door het bloedt Christi, die wy met het gheloove aennemen, ende waer van de besprenginge des bloeds der offeranden in het Oude Testament een voorbeeldt was. Siet Hebr. 9.18, etc. Also worden hier dan in’t korte verhaelt alle de voornaemste oorsaken onser salicheyt.

c Rom. 1.7. 1.Corinth. 1.3. Galat. 1.3. Ephes. 1.3.

d 2.Petr. 1.2. Iud. vers 2.

10 Dit seght den Apostel om dat sy alreede de beginselen deser genade ende vrede hadden ontfangen.

3

^{e 11} Gelooft zy ¹² de Godt ende Vader onses Heeren Iesu Christi, ^f die na sijne groote barmhertigheyt ¹³ ons heeft wedergeboren, tot ¹⁴ een levende hope, ^{g 15} door de opstandinge Iesu Christi uyt den dooden.

e 2.Corinth. 1.3. Ephes. 1.2.

11 Gr. gesegent, gelijck Ephes. 1.3.

12 Siet hier van 1.Corinth. 15.24.

f Rom. 6.23. Iacob. 1.18.

13 D. door sijnen Geest vernieuwt, ofte van de verdorvenheydt onser eerste geboorte, ende van de heerschappie der inwoonende sonde verlost. Siet Ioan. 3. versen 5, 6. Rom. 6.11, etc.

14 D. een hope des eeuwigen levens, ofte een levendich-makende hope, een hope die in ons wacker ende vast is, ende alle swaricheden overwint: onder welcke oock het geloove, waer uyt dese hope ontstaet, wordt begrepen.

g 1.Cor. 15.20.

15 De Apostel schrijft hier onse wedergeboorte de opstandinghe Christi toe, die om sijne doodt uyt te sluyten, want daer door zijn wy met Godt versoent, ende door de kracht der selve doodt is onsen ouden mensche oock gedoodet: maer om dat dese versoeninge ons door Christi opstandinge wordt toe-geeygent, ende de nieuwe mensche in ons wordt verweckt, gelijck Paulus Rom. 6.4. ende volgens breeder verklaert. Siet oock d’aenteeckeninge op Rom. 4.25.

4

Tot een onverderflicke, ende onbevlecklicke, ende onverwelcklicke erffenisse, ^h die ¹⁶ in de hemelen bewaert is voor u,

h Coloss. 1.5. 2.Tim. 1.12.

16 Dit seght den Apostel, om dat vele Ioden een aerdsch Coninckrijck onder den Messias verwachteden.

5

Die ghy ¹⁷ in de kracht Godts ¹⁸ bewaert wort door het geloove, tot de saligheyt die bereyt is om ¹⁹ geopenbaert te worden ²⁰ in den laetsten tijdt.

17 Ofte, door.

18 Het Griecx woordt beteeckent een bewaringe die door uytghesette wachten gheschiet. So is dan de kracht Godts ghelijck een wacht ende sterckte, daer mede wy tegen onse geestelicke vyanden rontom beset zijn. Siet Psal. 34.7, 8. ende 91.1, 2. Ioan. 10. versen 28, 29.

19 D. u in het openbaer gegeven ende mede gedeelt. Siet 1.Ioan. 3.2.

20 D. in den uytersten dagh, als hy sal komen om te oordelen de levende ende de doode.

6

^{i 21} In welcken ghy u verheught, ^k nu een weynigh [tijdt] ( ²² soo het noodigh is) bedroeft zijnde door menigerley ²³ versoeckingen:

i Rom. 5.3. Iacob. 1.2.

21 N. Godt. ofte, in welcke, N. sake.

k Hebr. 10.37. 1.Pet. 5.10.

22 Dat is, soo het Godts wille is, dien wy ons geerne moeten onderwerpen: gelijck hy hier nae spreeckt cap. 3.17. ende so sulcx dienstich is tot onse salicheyt 1.Cor. 11.32.

23 D. verdruckingen, ofte vervolgingen, gelijck Iac. 1.2.

7

^l Op dat de beproevinge uwes geloofs, ²⁴ die veel kostelicker is dan des gouts ’t welck vergaet ende door het vyer beproeft wort, ²⁵ bevonden worde te zijn ²⁶ tot lof, ende eere, ende heerlickheyt, ²⁷ in de openbaringe Iesu Christi:

l Iesai. 48.10. 1.Cor. 3.13. Iac. 1.3. 1.Petr. 4.12.

24 D. van meerder kracht ende weerde dan de beproevinge des gouts door het vyer. Siet Iob 23.10. Iac. 1.3.

25 N. als ghy daer door beproeft, ende standtvastich in het geloove gebleven zijt, niet tegenstaende alle besoeckingen. Siet Matth. 24.13.

26 N. in den hemel voor Godt, gelijck Rom. 2.7. ende wordt dit gestelt tegen den smaet ende oneere, die de wereldtsche menschen meynen dat sy den geloovigen door de vervolginge aendoen.

27 Siet hier voor vers 5.

[fol. 142v]

8

^m Den welcken ghy ²⁸ niet gesien en hebt, ende [nochtans] lief hebt: in den welcken ghy nu, hoe wel [hem] niet siende, maer geloovende, ²⁹ u verheught met eene ³⁰ onuytsprekelicke ende ³¹ heerlicke vreuchde:

m Ioan. 20.29

28 Andere lesen niet gekent en hebt. N. na den vleesche. ’t Welck oock voor een teecken van de vrucht des waren geloofs gestelt wordt Ioan. 20.29. ende 1.Ioan. 4.20.

29 De geloovige bedroeven haer oock in de verdruckingen, gelijck vers 6 geseght is, om dat sy niet onghevoeligh en zijn in de kastijdinghen, maer verheugen haer in den troost des Geests, die sy daer door gevoelen. Rom. 5. versen 3, 4. ende in het overdencken van de blijde uytkomste der selve. siet Hebr. 12.11.

30 D. die van de geloovige door de werckinge des H. Geests selfs in het midden der verdruckinghen, beter ghevoelt, dan met monde voor andere kan uyt gesproken worden. Siet Ioan. 14.17. Phil. cap. 4. vers 4.

31 Gr. verheerlickte vreughde. D. die in desen leven uyt goede ende heerlicke oorsaken spruyt, ende in het toekomende met de eeuwige heerlickheydt sal ghevoeght zijn. Ende wort dese eygenschap hier gheselt tegen de wereltsche vreughde, die dickmael met oneere gemenght is, ende gemeenlick tot schande uytvalt. Phil. 3.19.

9

Verkrijgende ³² het eynde uwes geloofs, [namelick] de salicheyt ³³ der zielen.

32 Ofte, den loon uwes geloofs: also genaemt om dat die op het eynde van den arbeydt ons uyt genade sal worden ghegeven. Siet hier van in de ghelijckenisse Matth. 20.1, etc.

33 Hoe wel dese salicheyt, die wy door Christum verwerven, den gheheelen mensche toekomt, so wort sy nochtans der zielen genaemt, om dat in dit leven, ende nae dit leven dese salicheyt in de ziele begint, die nae de opstandinghe der dooden daer nae oock den lichame sal gemeyn ghemaeckt worden. Philip. 3. versen 20, 21.

10

³⁴ Van welcke salicheyt ³⁵ ondervraeght ende ondersocht hebben ⁿ de Propheten, die gepropheteert hebben ³⁶ van de genade aen u [geschiet.]

34 Namel. ons door Christum verworven, om hier ende hier namaels te genieten. Siet Actor. 3.24. ende 10.43, etc.

35 Want de Propheten door Godts Gheest daer van onderricht zijnde, hebben altijt meer ende meer daer van ghepoogt te weten. Siet hier van exemplen Iesai. 63.1, etc. Dan. 9.24., etc. Luc. 10.24.

n Genes. 49.10. Dan. 2.44. Agg. 2.8. Zach. 6.12.

36 Also noemt den Apostel de vervullinge der beloften, die in den Euangelio geschiet is, ghestelt tegen de bloote voorbeelden ende voorseggingen van dese genade. Siet Ioan. 1.17.

11

^o Ondersoeckende op welcken ofte ³⁷ hoedanigen tijt ³⁸ de Geest Christi, die in haer was, beduydde ende te voren getuyghde ^p het lijden [dat] op Christum [comen soude], ende de ³⁹ heerlickheyt daer nae [volgende].

o Dan. 9.24.

37 D. niet alleen de genade selve en is van haer ondersocht, maer oock den tijdt, wanneer die over het huys Israels soude komen. Siet Genes. 49.10. Iesai. 11.1. Dan. 9.24.

38 Dat is, de heylige Geest, door welcken de heylige mannen Godts gedreven zijn geweest, ende gesproken hebben. 2.Petr. 1.21. welcke hier Christi Geest ghenaemt wordt, om dat hy van Christo voortkomt, ende hy hem van den Vader niet alleen tot de Apostelen, maer oock tot de Propheten heeft ghesonden. Siet Ioan. 12. versen 15, 26, etc. waerom hy oock de Gheest des Soons ghenaemt wordt, Galat. 4.6.

p Psal. 22.7. Iesai. 53.3.

39 Gr. de heerlickheden. vergeleecken met Act. 28.25.

12

Den welcken geopenbaert is, ⁴⁰ dat sy niet haer selven maer ons bedienden dese dingen, die u nu aengedient zijn by de gene die u het Euangelium vercondight hebben ^q door den heyligen Geest ⁴¹ die van den hemel ghesonden is, ^{r 42} in welcke dingen ⁴³ de Engelen begeerich zijn in te sien.

40 Den Apostel spreeckt hier van de sake selve. Namel. Christi komste in den vleesche, sijn lijden ende sijne heerlickheyt, ghelijck in het voorgaende vers is uytgedruckt, niet van de vruchten ende werckinghen der selve in ons, die de gheloovighe des Ouden Testaments soo wel als wy hebben ontfangen, ghelijck hier voren meermaels is aengewesen.

q Actor. 2.4.

41 Namel. op den Pincxsterdagh nae de prophetie Ioëls. Ioël 2.28. Act. 2. versen 4, 16, 17.

r Ephes. 3.10.

42 Namel. daer van hy in dit vers, ende inde voorgaende heeft gesproken.

43 Namel. van wegen de verwonderinge ende het vermaeck, dat sy hebben in het erkennen van Godts veelvoudige wijsheydt, die hy gebruyckt in het werck onser verlossinge, ende in de uytdeelinge sijner genade over de Gemeynte, gelijck Paulus verklaert Ephes. 3.10. Ende schijnt hier den Apostel te sien op het voorbeeldt der Arcke des Verbondts, over welcke twee Cherubinen met uytgestreckte vleugelen ende ghebogen hoofden nae den Genaden-stoel ofte het Versoen-decksel geduerichlick sagen. Siet Exod. 25.20. ende Hebr. 9.5.

13

^{s 44} Daerom opschortende de lendenen uwes verstants, [ende] ⁴⁵ nuchteren zijnde, hoopt ⁴⁶ volkomelick op de genade die u ⁴⁷ toe-gebracht wort ⁴⁸ in de openbaringe Iesu Christi.

s Luc. 12.35. Ephes. 6.14.

44 Dewijle den Apostel vers 4. geseght hadde dat dese hope in den hemel wordt bewaert, soo komt hy in dit anderdeel des Sendt-briefs, ende vermaent haer dat sy dan sullen poogen daer toe te komen door den voorghestelden wegh, ende alle verhinderingen ofte belemmeringen die haer in haer verstant souden mogen voorkomen, op te schorten, ende van haer te weeren, gelijck de luyden van dien tijdt hare lange kleederen met gordelen aen hare lendenen opschorteden, om te veerdiger haren wegh te gaen.

45 Dit doet den Apostel daer by, gelijck oock Christus, Luc. 21.34. om dat een mensche die met spijse ende dranck overladen is, alsoo onbequaem is om geestelicke dinghen te betrachten, als om sijnen wegh spoediglick te vervoorderen. Siet oock 1.Thess. 5.6.

46 Dat is, vastelick ende oprechtelick.

47 Gr. die u gebracht, dat is, toe-ghebracht, ofte, aengheboden wordt.

48 Namel. ten uytersten dage, gelijck hier voor vers 7. Andere verstaen het van de genade die ons door het Euangelium nu geopenbaert ende aengeboden wordt.

14

⁴⁹ Als gehoorsame kinderen, en wort niet ⁵⁰ gelijckformigh den begeerlickheden, die te voren in uwe ⁵¹ onwetenheyt waren.

49 Namel. Godts, Gr. als kinderen der gehoorsaemheydt.

50 Dat is, en wandelt niet, gelijck ghy te voren dedet, doe ghy u gelijckformigh maecktet den begeerlickheden, die in uwe onwetenheydt waren. Siet diergelijcke, Rom. 12.2. Ephes. 2.3.

51 D. Ioodsche ende wereltsche blintheyt voor uwe bekeeringe tot Christum.

15

Maer gelijck hy die u geroepen heeft heylich is, ^t [so] wort oock ghy selve heylich in al [uwen] wandel.

t Luc 1.75.

16

Daerom datter geschreven is, ^v Zijt heyligh, want ick ben heyligh.

v Levit. 11.46. ende 19.2. ende 20.7.

17

Ende indien ghy ⁵² tot eenen Vader aenroept ⁵³ den genen ^x die sonder ⁵⁴ aenneminge des persoons oordeelt na eens yegelijcks werck, so wandelt in vreese den tijdt ⁵⁵ uwer inwooninge:

52 N. als oprechte kinderen. Siet Iac. 2.7.

53 D. Godt, den oppersten Rechter.

x Deut. 10.17. 2.Paral. 19.7. Iob 34.19. Actor. 10.34. Rom. 2.11. Galat. 2.6. Ephes. 6.9. Coloss. 3.25.

54 Gr. aen-neminge des aenschijns, waer van siet de aenteeck. op Act. 10.34.

55 Het Griecx woordt Paroikia beteeckent eene inwooninge voor eenen tijdt in een plaetse die ons vaderlant niet en is, gelijck te sien is Luc. 24.28. Hebr. 11.9. onse inwooninge die is hier in het lichaem op de aerde, buyten den hemel, die eygentlick ons Vaderlant is. Siet 2.Cor. 5.1, 6.

18

^y Wetende dat ghy niet door verganckelicke dingen, silver ofte gout, verloft en zijt uyt uwe ydele wandelinge, die [u] ⁵⁶ van de Vaderen overgelevert [is]:

y 1.Corinth. 6.20. ende 7.23.

56 Hy spreeckt ten deele van de quade exempelen van vele harer voorvaderen, gelijck Ezech. 20.18. Actor. 7.51. ten deele van vele ydele ende Phariseische overleveringhen, daer sy haer meer nae voeghden, dan nae Godts gheboden, ghelijck doorgaens in den Euangelio te sien is.

19

Maer ^z door het dierbaer bloedt Christi, ⁵⁷ als eens onbestraffelicken ende onbevleckten Lams:

z Actor. 20.28. Hebr. 9.12. Apoc. 1.5.

57 D. als die is een onbestraffelick ende onbevleckt lam: een sacramentale wijse van spreken, waer door het gene van het Paesch-lam gheseght was, op Christum wordt geduydt, om dat het Paesch-lam een voorbeeldt Christi was, 1.Cor. 5.7. gelijck oock de andere Lammeren, die tot dagelicksche versoen-offeren sonder vlecke moesten verkoren worden. Siet Num. 28. vers 3. Ioan. 1.29.

20

De welcke wel ^{a 58} voor-gekent is geweest voor de grontlegginge der werelt, maer ⁵⁹ geopenbaert is in dese laetste tijden ⁶⁰ om uwent wille:

a Rom. 16.25. Ephes. 1.9. ende 3.9. Coloss. 1.26. 2.Timoth. 1, 9. Tit. 1.2.

58 D. te voren verordineert, N. tot een Middelaer ende versoeninge voor onse sonden. Siet oock van dit woort Rom. 8.29. ende 11.2. ende hier voor vers 2.

59 N. in den vleesche 1.Timoth. 3.16.

60 D. om uwer saligheyt wille. Siet hier van Hebr. 11.40. ende de aenteeck. aldaer.

21

Die ghy ⁶¹ door hem gelooft in Godt, welcke hem opgeweckt heeft uyt den dooden, ^b ende hem heerlickheyt gegeven heeft, op dat uw’ geloove ende hope op Godt zijn soude.

61 Namel. Christum. Want wy en konnen geen vertrouwen op Godt hebben, dan door het geloove in Christum, die alleen onse Middelaer ende de wegh is tot den Vader. Ioan. 14.6.

b Actor. 2.33. Philip. 2.9.

22

Hebbende [dan] uwe zielen gereynight ⁶² in de gehoorsaemheyt der waerheyt, door den Geest, ^c tot ongeveynsde broederlicke liefde, so hebt malkanderen ⁶³ vyerichlick lief uyt een ⁶⁴ reyn herte:

62 D. door het geloove, het welck door het gehoor des Euangeliums, ende door den Heyligen Geest in u is gewrocht. Siet Actor. 15.9.

c Rom. 12.10. Ephes. 4.3. Hebr. 13.1. 1.Petr. 2.17.

63 Gr. uytstreckelick. dat is, met een uytgestreckte ofte uytgespannene liefde.

64 Dat is, oprecht, ongeveynst.

23

Die ghy ^d wedergeboren zijt ⁶⁵ niet uyt verganckelicken, maer [uyt] ⁶⁶ onverganckelicken ^e zade, ⁶⁷ door het levende ende eeuwig-blijvende woordt Godts.

d Iacob. 1.18.

65 Namelick, gelijck uwe eerste geboorte is geweest. Want al wat uyt den vleesche gheboren is, dat is vleesch. Ioan. 3.6.

66 Also wort het woort des Euangeliums genaemt, om dat het met de onberouwelicke werckinge des Heyligen Geests gevoeght is, ende dat de weder-geboorte die daer door in ons te wege wort gebracht, onverganckelick is. Siet Rom. 11.29. Phil. 1.6. 1.Ioan. 5. versen 4, 18, etc.

e 1.Ioan. 3.9.

67 Ofte, door het woort Godts, die daer leeft, ende in der eeuwigheyt blijft.

24

^f Want ⁶⁸ alle vleesch ⁶⁹ is als gras, ende ⁷⁰ alle heerlickheydt des menschen ⁷¹ is als een bloeme des gras. Het gras is verdorret, ende sijn bloeme is afgevallen:

f Iesai. 40.6. 1.Cor. 7.31. Iacob 1.10. ende 4.14. 1.Ioan. 2.17.

68 D. alle menschen uyt vleesch geboren: ofte, alle natuerlicke menschen.

69 Dat is, verwelckt ofte vergaet als gras.

70 By Iesaias capit. 40.6. waer uyt dese plaetse verhaelt wordt, staet alle de goedertierenheyt des menschen, dat is, alle de heerlickheydt daer mede Godt den natuerlicken mensche uyt sijne goedertierentheyt noch verciert, namelick in saken de wereltsche wijsheydt ende eere aengaende.

71 Namel. die wel eenen korten tijdt schoon staet, maer haest verdwijnt, gelijck terstont wordt verklaert.

25

⁷² Maer het woordt des Heeren ⁷³ blijft in der eeuwicheyt: ende ⁷⁴ dit is het woordt dat onder u verkondight is.

72 Namel. des Euangeliums, daer van Iesaias in die plaetse Propheteert.

73 Namel. ten aensien van sijne vernieuwende, wedervarende, ende salighmakende kracht, gelijck hier voor vers 23 is aengeteeckent. Siet oock Ioan. 3.6. Iacob. 1.21.

74 Namel. des Euangeliums. Siet 2.Corinth. 3.6, etc.