Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het Eerste Capittel.

1 Den Apostel Petrus nae het opschrift ende groetenisse, 3 verhaelt eerst hoe over-groote genade ende weldaden Godt aen de geloovige Ioden bewesen heeft tot hare saligheydt. 5 waerom hy haer vermaent in ’t geloove ende Godtsaligheyt meer ende meer toe te nemen, ende by ’t geloove te voegen oock andere deughden. 8 leerende datse alsdan recht vruchtbaer sullen zijn. 10 ende datse daer door meer ende meer versekert sullen worden van hare verkiesinge, ende vanden inganck in ’t Coninckrijcke Christi. 12 Hy verklaert dat, hoe wel sy dese dinghen wel weten, hy evenwel haer heeft willen opwecken door dese vermaninge. 14 alsoo hy haest uyt dit leven soude genomen worden, na de voorsegginge Christi, op dat sy na sijn doodt daer aen souden gedencken. 16 Betuyght dat de Leere die haer van Christo ende sijne toecomste gepredickt was, geen fabelen en zijn, maer dat hy selve ende de twee andere Apostelen aengheschouwt hebben sijne heerlickheyt op den bergh, ende gehoort uyt den hemel het getuygenisse des Vaders van hem. 19 ende dat de selve oock betuyght wort door de Prophetische Schriften. 20 die door den Geest Godts zijn in-gegeven.

1

¹ SYMEON ² PETRUS, ³ een dienst-knecht ende ⁴ Apostel IESU CHISTI, ⁵ den genen die ⁶ even-dierbaer gheloove ⁷ met ons verkregen hebben, ⁸ door de rechtveerdigheydt ⁹ onses Godts ende Salichmakers Iesu Christi:

1 Ofte, Simon. siet Matt. 4.18. Mar. 1.16.

2 Van desen naem siet 1.Petr. 1.1.

3 Siet Rom. 1.1. Phil. 1.1. Iacob. 1. vers 1.

4 Siet Luc. 6.13.

5 D. aen de geloovige ende verstroyde Ioden, aen welcke hy sijnen eersten Sendt-brief oock heeft geschreven. siet cap. 3.1.

6 D. het selve dierbaer geloove: want hoe wel het geloove van den eenen dickwils grooter ende stercker is als van den anderen, soo is nochtans alle geloove, als het maer een oprecht gheloove is, even dierbaer ten aensien van het gene daer het geloove op steunt, ende van het gene men door het geloove verkrijght: waerom het oock een geloove genaemt wordt Ephes. 4.5.

7 N. Apostelen ende andere Ioden, die alhier, ofte te Ierusalem ende in het Ioodsche landt, in Christum gelooven. Gr. met ons door lot verkregen. Luc. 1.9.

8 Gr. in de rechtveerdigheyt. D. door de waerachtigheydt ende stantvastigheyt Godts in sijne beloften, dat hy in sijne komste in het vleesch eenige uyt de Israeliten krachtelick soude beroepen. Het geloove dan en wordt niet verkregen door onse krachten ofte nae onse verdiensten, maer door een ghenadigh geschenck Godts, volgens sijne beloften ende sijn voornemen. Siet Ephes. 2.8.

9 Siet van dese twee tytelen de aenteeckeninge op Tit. 2.13.

2

^a Genade ende vrede sy u ^{b 10} vermenichvuldight ^{c 11} door de kennisse ¹² Godts, ende Iesu onses Heeren:

a Rom. 1.7. 1.Petr. 1.2.

b 1.Petr. 1.2. Iud. vers 2.

10 Siet de aenteeckeninge op 1.Petr. 1.2.

c Ioan. 17.3.

11 Gr. in de kennisse. want in ofte door dese kennisse is het eeuwige leven. Ioan. 17.3

12 N. des Vaders: want die wort in het volgende hier onderscheyden van den Heere Iesu: ghelijck oock Ioan. 17.3.

3

Gelijck ons ¹³ sijne Goddelicke kracht alles wat tot ¹⁴ het leven, ende ¹⁵ de Godtsalicheyt [behoort] ¹⁶ geschoncken heeft, door de kennisse ¹⁷ des genen die ons geroepen heeft ¹⁸ tot heerlijckheydt ende deught:

13 N. Godes des Vaders.

14 D. wat tot het eeuwige leven noodigh is ende dienstigh, om dat te verkrijgen.

15 D. om Godt recht te dienen, ende eenen Godtsaligen wandel te leyden.

16 N. uyt enckele genade, sonder onse eenige weerdigheydt ofte verdiensten, gelijck vers 2.

17 N. des Heeren Iesu Christi, dien onse roepinge door de predicatie des Euangeliums doorgaens toegeschreven wordt.

18 Ofte, door sijne heerlickheyt ende deught. Doch het Griecx woordt dia, beteeckent niet altijt door, maer oock somtijdts tot: gelijck Rom. 6.4. Ende schijnt het gene de Apostel terstont te voren genoemt heeft het leven, hy hier nu noemt de heerlickheydt: ende dat hy genaemt heeft Godtsaligheydt, hy nu noemt deught.

4

¹⁹ Door welcke ons ²⁰ de grootste ende dierbare beloften ²¹ geschoncken zijn, ^d op dat ghy ²² door de selve ²³ der Godlicke nature deelachtich soudt worden, ²⁴ na dat ghy ontvloden zijt ²⁵ het verderf dat in de werelt is door de begeerlickheyt.

19 Ofte, om welcke. Namel. voorverhaelde weldaden Godts. Andere lesen door welcken. Namel. Iesum onsen Heere.

20 Namel. overmits daer door het aller grootste ende dierbaerste goet, Namel. de eeuwige saligheydt belooft wordt, ende dat het de allerhoochste Godt is, die niet liegen en kan, die het belooft.

21 D. uyt genade gedaen, ende het beloofde goet uyt genade gegeven. Siet voren vers 3.

d Iesai. 56.5. Ioan. 1.12. Rom. 8.15. Gal. 3.26.

22 Namel. voorverhaelde weldaden ende beloften.

23 Dat is, soodaniger Godtlicker eygenschappen, die den creatueren konnen mede-gedeelt worden, ende daer in het evenbeelt Godts bestaet, als daer zijn goetheydt, heyligheydt, wijsheydt, heerlicheyt, ende diergelijcke andere. Ephes. 4. versen 23, 24. Coloss. 3.10. Want andersins en kan het wesen Godts selve geenen schepselen ofte creatueren mede-gedeelt worden.

24 Ofte, soo ghy maer ontvloden zijt.

25 Namel. dat den ongeloovigen ende ongoddelicken sal overkomen. Ende wordt hier het verderf gestelt teghen de heerlick-heydt, gelijck oock de begeerlickheydt tegen de deught. vers 3. Andere verstaen het van de verdorventheydt der menschelicke natuere.

5

²⁶ Ende ghy ²⁷ tot het selve oock alle neersticheyt ²⁸ toebrengende, voeght ²⁹ by uw’ geloove ³⁰ deughdt, ende by de deughdt ³¹ kennisse,

26 Uyt het voorgaende verhael van de weldaden Godts aen haer bewesen, als de oorsake ende gront zijnde, waer door wy tot voortganck inde Godtsaligheyt behooren beweegt te worden, treckt hy nu eene vermaninge tot eenen vlijtigen voortganck in de selve, so dat dese vermaninge siet op het woort gelijck, vers 3. als of hy seyde, Dewijle sijne Godtlicke kracht, etc. soo brenght neerstigheydt toe. etc. Siet diergelijcke 1.Tim. 1.3.

27 Andere lesen nae het selve.

28 N. boven de voorgaende weldaden ende gaven Godts, doet alle neerstigheyt om die te behouden ende te vermeerderen.

29 Gr. in: also oock in de volgende.

30 Eenen deughdelicken ende Godtsaligen wandel. Siet vers 3.

31 D. Christelicke voorsichticheyt ende bescheydenheyt.

6

Ende by de kennisse ³² maticheyt, ende by de maticheyt lijdsaemheyt, ende by de lijdsaemheyt ³³ Godtsalicheyt,

32 Dat is, onthoudinge van overdaedt in spijse, dranck, ende van de lusten des vleeschs.

33 Ofte, Godts-dienstigheydt.

7

Ende by de Godtsalicheyt broeder-

[fol. 145v]

lijcke liefde, ende by de broederlicke liefde, ³⁴ [tegen alle].

34 Dit wordt daer by gevoeght, om dat de Christenen niet alleen hare mede-Christenen ende huysghenooten des gheloofs, (hoe wel haer voornamelick Gal. 6.10) maer oock alle menschen, selfs oock hare vyanden moeten lief hebben. Matt. 5.44. Rom. 12.18. Siet dierghelijck verhael van de voornaemste Christelicke deuchden, Galat. 5.22. Philip. 4.8.

8

Want so dese dingen by u zijn, ende [in u] overvloedigh zijn, sy en sullen [u] niet ³⁵ ledigh noch ^{e 36} onvruchtbaer ³⁷ laten ³⁸ in de kennisse onses Heeren Iesu Christi.

35 N. gelijck zijn de gene die niet en wercken.

e Tit. 3.14.

36 Namel. van goede werken, die vruchten zijn des heyligen Geests ende des gheloofs. Matth. 3.8. Ioan. 15. versen 2, 16. Galat. 5.22.

37 Gr. stellen.

38 D. in het Christen gheloove. Ofte, tot de kennisse, dat is, tot meerder ende overvloedigher kennisse: gelijck Cap. 3. vers 18.

9

Want by welcken dese dingen niet en zijn, ^f die is ³⁹ blindt, ⁴⁰ van verre niet siende, ⁴¹ hebbende vergeten de reyninge sijner ⁴² vorige sonden.

f Iesai. 59.10. Zephan. 1.17.

39 N. in sijn verstant aengaende de saken die de rechte Religie ende Godtsdienst betreffen. Siet Matth. 15.14. Apoc. cap. 3. vers 17.

40 D. sticksiende, die niet en kan sien dan het ghene dicht voor sijne oogen ghehouden ofte gebracht wordt, ende de oogen by nae toe sluytende. Daer mede geeft hy te kennen indien dat sulcke yet soude moghen sien in de Christelicke Religie, dat het anders niet als een seer kleyn ende duyster ghesichte is, ’t welck de hemelsche dinghen niet en kan be-oogen.

41 Gr. hebbende vergetinge genomen. dat is, niet gedenckende waer toe de Doop, door welcke de reyninge der sonden beteeckent ende versegelt wort, hem verplicht, ofte wat hy in sijnen Doop belooft heeft.

42 Gr. die eertijdts begaen zijn. Namel. voor de bekeeringe tot het Christendom ofte voor den Doop in sijne onwetenheydt ende blindtheydt: die hy over sulcks daer nae te neerstiger behoort te vermijden, nu een Christen geworden zijnde.

10

Daerom, broeders, beneerstight u te meer om uwe ⁴³ roepinge ende verkiesinge ⁴⁴ vast te maken. Want dat doende en sult ghy ⁴⁵ nimmermeer struyckelen.

43 Hoe wel de beroepinge ten aensien van den tijdt de verkiesinge volght, die van eeuwigheydt is, Ephes. 1.4. daer de beroepinge in der tijdt geschiet, soo wordt nochtans de beroepinghe hier voorgestelt, om dat wy uyt de selve van onse verkiesinge versekert worden. Rom. 8.30.

44 Namel. niet ten aensien Godts, Iesai. 14.27. ende 46.10. Rom. 11.29. 2.Timoth. 2.13. maer ten aensien van ons selven, om te vaster versekert te mogen zijn, dat wy van Godt tot de saligheydt zijn uytverkoren. In sommige boecken staet’er noch by door de goede wercken. Namelick, als door de vruchten, waer uyt een goede boom bekent wordt. Matth. cap. 7. versen 17, 18.

45 Namel. alsoo, dat ghy van de genade Godts gantschelick soudet uytvallen. Siet Psal. 37.24. Iud. vers 24. want andersins struyckelen wy alle in velen. Iacob. 3.2. Een gelijckenisse genomen van de gene die in een loop-bane loopen. Siet 1.Corinth. 9. vers 24.

11

Want alsoo sal u rijckelick toegevoeght worden ⁴⁶ den inganck in het eeuwich coninckrijcke onses Heeren ende Salichmakers Iesu Christi.

46 Dat is, de versekeringe dat ghy een waer ende recht onderdaen zijt van dit Coninckrijck, ende sal u oock in het Coninckrijcke der heerlickheydt een rijcke belooninge uyt genade gegeven worden in den hemel. Siet 2.Corinth. 9.6.

12

Daerom en sal ick niet versuuymen u altijt ⁴⁷ daer van te vermanen, hoewel ghy het weet, ende in ⁴⁸ de tegenwoordige waerheyt ⁴⁹ versterckt zijt.

47 Gr. u van dese dingen indachtich te maken.

48 Namel. die eertijts wel belooft is, maer nu door Christum volkomelick geopenbaert, ende van de geloovige nu vastelick gelooft, ende opentlick beleden wordt.

49 Dat is, de selve grondelick verstaet, ende vande waerheydt der selve volkomelick zijt overtuyght.

13

Ende ick achte het ⁵⁰ recht te zijn so lange ick ⁵¹ in desen tabernakel ben, dat ick u ^{g 52} opwecke door vermaninge:

50 Dat is, mijn ampt, ende uwe salicheydt dat te vereyschen.

51 Dat is, in het leven ben, in welck mijn ziele in dit mijn lichaem woont als in eenen Tabernakel, welcke haest gebroken sal worden, ende waer uyt ick haest sal verhuysen. Siet 2.Corinth. 5.1.

g 2.Petr. 3.1.

52 Dit seght de Apostel om dat de geloovige dickwils traegh ende slaperigh zijn in het betrachten van haren schuldigen plicht, ende van noode hebben dickwils door vermaninghen daer uyt ghelijck al op-geweckt te worden. Gr. in in-dachtighmakinge.

14

^h Alsoo ick weet dat ⁵³ de aflegginge mijnes tabernakels ⁵⁴ haest zijn sal, ⁱ gelijckerwijs oock onse Heere Iesus Christus ⁵⁵ my heeft geopenbaert.

h 2.Timoth. 4.6.

53 D. mijn doodt ende afsterven. Siet het voorgaende vers.

54 Gr. haeftigh is.

i Ioan. 21. versen 18, 19.

55 De Apostel siet ofte op de openbaringe die hem de Heere Iesus gedaen heeft van de wijse sijnes doodts Ioan. 21. versen 18, 19. ofte op een andere openbaringe die hem van den tijdt gedaen is door den Heere daer nae, die niet en is beschreven.

15

Doch ick sal oock neersticheyt doen ⁵⁶ by alle gelegentheyt, dat ghy ⁵⁷ na mijnen uytganck meught van dese dingen ⁵⁸ gedachtenisse hebben.

56 Ofte, alletijdt, allesins. Sommige voegen dit by de volgende woorden gedachtenisse hebben.

57 Namel. uyt dit leven. Dat is, nae mijn doodt. Siet van dit woordt Luc. 9.31.

58 Ofte, vermaen doen: Namel. lesende desen mijnen Sendt-brief, tot dien eynde van my geschreven

16

^k Want wy en zijn geen constelick-verdichte ⁵⁹ fabelen nagevolght, als wy u bekent gemaeckt hebben ⁶⁰ de cracht ende toecomste onses Heeren Iesu Christi, ^l maer wy zijn aenschouwers geweest ⁶¹ van sijne majesteyt.

k 1.Corinth. 1.17. ende 2.1, 4. ende 4.20.

59 Namel. gelijck de valsche Leeraers plegen te doen. Gr. want niet konstelicke fabelen nae gevolght zijnde, hebben wy u bekent gemaeckt, etc.

60 D. de eerste toekomste Christi in den vleesche, in welcke hy door sijne Leere ende wonder-teeckenen krachtelick heeft getoont, ende de herten der menschen overtuyght, dat hy de ware beloofde Messias was, insonderheyt oock door sijne opstandinge uyt den dooden, ende volgende verheerlickinge.

l Mat. 17.1. Ioan. 1.14. 1.Ioan. 1.1.

61 D. van dat proef-stuck sijner heerlickheydt, als hy voor de oogen van drie sijner Discipelen op den berch wierdt verandert. Matth. 17.1, 2. gelijck het volgende breeder verklaert. Siet Hebr. 8.1.

17

Want hy heeft van Godt den Vader eere ende heerlickheyt ontfangen, als sodanighe een stemme ⁶² van de hooghweerdige heerlickheyt tot hem gebracht wiert, ^m Dese is mijn geliefde Sone, in den welcken ick mijn welbehagen hebbe.

62 D. vande Majesteyt Godts des Vaders, uyt den Hemel, die de Throon is sijner Majesteyt ende heerlickheyt.

m Matth 3.17. ende 17.5. Marc. 1.11. ende 9.7. Luc. 3.22. ende 9.35. Col. 1.13.

18

Ende dese stemme hebben ⁶³ wy gehoort, als sy van den hemel gebracht is geweest, doe wy met hem ⁶⁴ op den heyligen bergh waren.

63 Namel. ick Petrus, Iacobus, ende Ioannes sijn broeder. Siet Matth. 17.1.

64 Dese bergh wort gemeynt geweest te zijn den bergh Thabor. Siet d’aenteeck. op Matth. 17.1. ende wordt heyligh genaemt, om datse door dese verschijninge der heerlickheydt Christi geheylicht is geweest, ghelijck de stadt Ierusalem de heylige stadt ghenoemt wordt Matt. 4.5. om dat Godt aldaer sijnen dienst ende heylichdom geplant hadde. Siet diergelijcke Exod. 3. vers 5.

19

Ende wy hebben ⁶⁵ het prophetische woort, ⁶⁶ dat zeer vast is: ende ghy doet wel, dat ghy ⁶⁷ daer op acht hebt, ⁿ als op ⁶⁸ een licht schijnende ⁶⁹ in een duystere plaetse, tot dat ⁷⁰ de dagh aenlichte, ende ^o de ⁷¹ morgensterre ⁷² op gae in uwe herten.

65 N. dat in de Schriften der Propheten staet beschreven: ’t welck van de kracht ende toekomste Christi overvloedelick getuyht. Siet Luc. 1.70. Ioan. 5.39. Act. 10.43. Rom. 1.2. 1.Petr. 1.10.

66 Gr. dat vaster is: het welck verstaen kan worden soo het luydt, in vergelijckinge van dit getuygenisse Petri, ten aensien van de Ioden: gelijck Actor. 17.11. ofte nae een Hebr. wijse van spreken, aller vasts, ofte, seer vast. Namel. om op het selve, als op eenen seer vasten gront, ons geloove te bouwen. Ephes. 2.20. welcke verklaringe de eenvoudighste is.

67 Ofte, u daer aen houdt.

n 2.Corinth. 4.6.

68 Ofte, een lanteerne, keerse, gelijck de Schriftuere oock elders wordt alsoo genaemt. Prov. 6.23. Psal. 19.9. ende 119.105. om datse het middel is waer door wy verlicht worden met de kennisse der saligheydt.

69 Dat is, in de herten der menschen, die van natueren verduystert, jae de duysternisse selve zijn, in saken die de salicheyt aengaen, Ioan. 1.4. 1.Corinth. 2.14. Ephes. 4. versen 17, 18. waer van de overblijfselen in de weder-geborene noch zijn soo lange sy hier op aerden noch leven. 1.Corinth. 13.9, etc.

70 Gr. de dagh doorschijne, dat is, door breke: door welcken dagh verstaen wort de tijt der volmaeckte kennisse in het toekomende leven.

o Apocal. 22.16.

71 Dat is, Christus, die in ons sal opgaen in sijne volmaecktheydt in het toekomende leven, gelijck Godt het licht, ende het Lam de Keersse ende Morgen-sterre des hemelschen Ierusalems wordt genaemt, ten aensien van de volle kennisse die wy als dan door hem sullen ontfangen, Apoc. 21. vers 23. ende cap. 22. vers 5, ende 16.

72 Dat is, dat ghy daer door volkomelick moocht verlichtet worden.

20

Dit ⁷³ eerst wetende, dat ⁷⁴ geen prophetie der Schrift en is van ⁷⁵ eygener uytlegginge.

73 D. insonderheydt, ende voor al ongetwijfelt houdende.

74 Gr. alle prophetie der Schrift is niet, etc. Een Hebreeusche wijse van spreken, gelijck Rom. 3.20. dat is, geen prophetische Schrift.

75 Gr. epilysis. D. ontbindinge, uytlegginge, welck woordt hier den Apostel gebruyckende, beteeckent, ofte de uytlegginge, die selfs van de Propheten ghedaen wordt niet het voorstellen van hare Prophetien, waer mede sy den menschen uytleggen ende verklaren niet haer eygen goetduncken, maer den raedt Godts; niet wat haer eygen gemoet, maer wat de Geest Godts haer ingeeft: Ofte oock de uytlegginge der Prophetische Schriften, die van andere daer over gedaen wort, welcke niet en moet geschieden nae menschelick vernuft, maer na den eenparigen sin der H. Schriftuere, die selve aller best hare Meyninge verklaert.

21

Want ⁷⁶ de prophetie en is voortijts niet voortgebracht ⁷⁷ door den wille eens menschen, maer de heylige ⁷⁸ menschen Godts ^{p 79} van den heyligen Geest ⁸⁰ gedreven zijnde, hebben’se ⁸¹ gesproken.

76 D. de Prophetische leere.

77 D. door menschelick goetduncken ofte ingeven, na dat sy als menschen gewilt ende goetgevonden hebben.

78 So worden de Propeten ende Leeraers genoemt, om dat Godt dese menschen in sijn huys, ende tot sijnen dienst bysonderlick gebruyckt. Siet 2.Reg. 1.9, etc. 1.Timoth. 6.11. ende 2.Tim. 3.17.

p 2.Tim. 3.16.

79 N. den Heyligen Geest, den Geest der waerheyt, die haer in alle waerheyt heeft geleydt, gelijck de selve den Apostelen oock belooft wort. Ioan. 15.26. ende 16.13.

80 Dat is, door eene bysondere ende extra-ordinarise openbaringe des raedts Godts opgeweckt ende aengedreven, om de selve den menschen bekent te maken.

81 N. hare prophetische leere: ende de selve oock by geschrifte gestelt ende ons nagelaten.