Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xxxiiij. Capittel.

Godt beveelt Mose twee steenen tafelen te houwen, daer in hy sijne wet wederom wilde schrijven, vers 1, etc. Met dese twee tafelen gaet Mose op den bergh, 4. De Heere komt nederwaerts in een wolcke, ende roept sijnen naem uyt overluyde, 5. Mose bidt den Heere, dat hy met hen wille gaen, 8. ’t welck hy belooft, ende maeckt een verbont met haer, ende hy waerschouwt haer voor de afgoderije der Canaaniten, ende der selver houwelicken, 10. het gebodt van ongesuerde brooden, ende van de eerstgeboorne wordt vernieuwt, als oock van den Sabbath, ende andere feesten, 18. noch andere wetten, 26. nae dat Mose veertigh dagen op den bergh geweest was, soo komt hy nederwaerts met de twee tafelen, 28. sijn aengesichte glinstert, het welck hy bedeckt, 29. hy geeft hen te kennen alles wat de Heere met hem gesproken hadde op den bergh Sinai, 32. Mose hadde een decksel op sijn aengesichte als hy met het volck sprack, 33.

1

DOe ^a seyde de HEERE tot Mose, Houwt u twee steenen tafelen, gelijck de eerste waren: soo sal ick op de tafelen schrijven deselve woorden, die op de eerste tafelen geweest zijn, die ghy gebroken hebt.

a Deut. 10.1.

2

Ende weest bereyt ¹ tegen den morgenstondt: dat ghy in den morgenstondt op den bergh Sinai klimt, ende stelt u aldaer voor my op den ² top des berghs.

1 Dit is de tweede mael dat Mose op den bergh Sinai geweest is, elke reyse veertigh dagen ende veertigh nachten.

2 Hebr. hooft.

3

^b Ende ³ niemant sal met u opklimmen, datter oock niemant gesien en worde op den gantschen bergh: ^c oock het kleyne vee, nochte runderen en sullen tegen over desen bergh niet weyden.

b Exod. 19.12.

3 Doe Mose d’eerste mael op den bergh op ging, so waren by hem Aaron, Nadab, ende Abihu, met seventigh van de Outste van Israël: maer nu waren sy voor den Heere stinckende geworden, van wegen d’afgoderije, die sy met het gouden kalf bedreven hadden.

c Exod. 19.3.

4

Doe hieuw hy twee steenen tafelen, gelijck de eerste, ende Mose stont des morgens vroegh op, ende klom op den bergh Sinai, gelijck als hem de HEERE geboden hadde: ende hy nam de twee steenen tafelen in sijne handt.

5

De HEERE nu quam nederwaerts in een ⁴ wolcke, ende stelde sich aldaer by hem: ende ⁵ Hy riep uyt, den Name des HEEREN.

4 T.w. die wolcke, die een seker teecken was der tegenwoordigheyt des Heeren.

5 T.w. de Heere. Siet bov. 33.19.

6

^d Als nu de HEERE voor sijn aengesichte voorby gingh, so riep ⁶ Hy, HEERE HEERE, Godt, barmhertigh ende genadigh: ⁷ langhmoedigh ende groot van weldadigheyt ende ⁸ waerheyt.

d Exod. 33.19.

6 T.w. de Heere.

7 Hebr. langh van toornigheden, Dat is, langhsaem tot toorn, niet haestigh om sijnen toorn uyt te voeren. Also oock Num. 14.18. Eccl. c. 7. vers 8. etc. Het tegendeel hier van is, kort van toornigheden, D. haestigh tot toorne, Prov. 14. vers 17.

8 Siet Genes. 24. vers 27.

7

^e Die de weldadigheyt bewaert aen veel duysenden, die de ongerechtigheyt ende overtredinge, ende sonde vergeeft: ⁹ Die [den schuldigen] geensins onschuldigh en houdt, ^f besoeckende de ongerechtigheyt ¹⁰ der vaderen ¹¹ aen de kinderen, ende aen de kints kinderen, ¹² in het derde, ende in het vierde [lidt.]

e Exod. 20.6. Num. 14.18. Deut. 5.10. Psalm 86.15. ende 103.8. ende 145.8.

9 Hebr. Die onschuldigh houdende niet onschuldigh houdt.

f Ierem. 32.18.

10 T.w. der boose ende godtloose vaderen.

11 T.w. indien sy harer vaderen quade voetstappen volgen.

12 Hebr. aen de derde ende aen de vierde. Exod. 20.5. Deut. cap. 5. vers 9.

8

Mose nu haestede ende neyghde het hooft ter aerde, ende hy boogh sich,

9

Ende hy seyde, Heere, indien ick nu genade gevonden hebbe in uwe oogen, ¹³ soo gae nu de Heere in ’t midden van ons: want dit is een hartneckigh volck, doch vergeeft onse ongerechtigheydt ende onse sonde, ende neemt ons aen tot ^g een erfdeel.

13 Te weten, met de wolcken-colonme ons leydende ende verquickende.

g Levit. 25.38. Psalm 28.9. ende 33.12. Zach. 2.12.

10

Doe seyde hy, Siet, ^h Ick make een verbont, ⁱ voor u gantsche volck sal ick wonderen doen, die niet geschapen en zijn op de gantsche aerde, noch onder eenige volckeren: alsoo dat dit gantsche volck, in welckes midden ghy zijt, des HEEREN werck sien sal, dat het schrickelick is, ’t welck ick ¹⁴ met u doe.

h Deut. 5.2.

i Ios. 10.12, 13.

14 O Israël. And. met u, O Mose.

[fol. 41r\Mosis aengesicht glinstert.]

11

¹⁵ Onderhoudt ghy het gene dat ick u heden gebiede: siet, Ick sal voor u aengesichte uytdrijven de Amoriten, ende de Canaaniten, ende de Hethiten, ende de Phereziten, ende de Heviten, ende de Iebusiten ¹⁶.

15 Hier volgen nu de conditien des verbonts, die Godt de Heere van het volck vereyscht.

16 Verstaet hier by oock de Girgasiten.

12

^k Wacht u, dat ghy doch geen verbont en maeckt met den inwoonder des lants, daer ghy in komen sult: dat hy misschien niet tot eenen strick en worde in ’t midden van u.

k Exod. 23.32. Num. 33.51. Deuter. 7.2.

13

Maer hare altaren sult ghylieden om werpen, ende hare opgerechte beelden sult ghy verbreken, ende hare ¹⁷ bosschen sult ghy af houwen.

17 T.w. de sulcke, in dewelcke sy afgoderije bedreven hadden.

14

^l (Want ghy en sult u niet buygen voor eenen anderen Godt: want des HEEREN naem is Yveraer, een yverigh Godt is hy.)

l Exod. 20.5.

15

Op dat ghy misschien geen verbont en maeckt met den inwoonder des selven lants, ende sy haren goden niet na ¹⁸ hoereeren, noch hare goden offerhanden en doen, ende hy u noodigende ghy van hare offerhande etet.

18 D. afgoderije bedrijven, het welck geestelicke hoererije genoemt wort, Ier. c. 3. vers 9. siet Lev. cap. 17. op vers 7.

16

Ende ghy uwen sonen [wijven] nemet van hare dochteren: ^m ende hare dochteren haerlieder goden na hoereerende, maken dat oock uwe sonen hare goden na hoereeren.

m 1.Reg. 11.2.

17

Ghy en sult u geen ¹⁹ gegotene goden maken.

19 Verstaet hier onder oock geschilderde, gehouwene, gesnedene goden: Hier worden by namen de gegotene beelde genoemt, ten aensien des gegotenen kalfs, dat sy aengebeden hadden.

18

²⁰ ’t Feest der ongesuerde [brooden] sult ghy houden, seven dagen sult ghy ongesuerde [brooden] eten, gelijck ick u geboden hebbe, ⁿ ter gesetter tijt der maent Abib: want in de maent Abib zijt ghy uyt Egypten uyt gegaen.

20 Siet Exod. 13.6.

n Exod. 12.15. ende 23.15.

19

^{21 o} Al wat de baermoeder opent, is mijne: ja al u vee dat manlick sal geboren worden, ²² openende [de baermoeder van] het groote ende kleyne vee.

21 Hebr. alle openinge des moeders, D. alle eerstgeboorte. siet Exod. c. 13.

o Exod. 13.2. ende 22.29. Ezech. 44.30.

22 Hebr. openinge des osses, D. der koeijen ofte groote beesten, ende des vees.

20

^p Doch den ²³ ezel die [de baermoeder] opent, sult ghy met een kleyn vee lossen, maer indien ghy hem niet sult lossen, soo sult ghy hem ²⁴ den necke breken: Alle d’eerstgeborene uwer sonen sult ghy lossen, ^q ende men en sal voor mijn aengesichte ²⁵ niet ledigh verschijnen.

p Exod. 13.13.

23 Ofte, ezelinne. Den ezel ofte ezelinne en mochtmen niet offeren, als zijnde onreyn.

24 Of, onthalsen, of, den hals doorhouwen.

q Exod. 23.15. Deuter. 16.16.

25 D. niet sonder gave ofte geschenck: watmen den Priester gaf, dat wiert gerekent als of men het Godt gaf.

21

^r Ses dagen sult ghy arbeyden, maer op den sevenden dagh sult ghy rusten: in den ploeghtijt, ende in den oogst ²⁶ sult ghy rusten.

r Exod. 20.9.

26 T.w. op den Sabbath.

22

^{s 27} Het Feest der weken sult ghy oock ²⁸ houden, zijnde het feest der eerstelingen des tarwen-oogsts: ende het ²⁹ feest der insamelinge, ³⁰ als het jaer omme is.

s Exod. 23.16.

27 Verstaet hier het Pinckster-feest, het welck geviert wiert seven weken na Paesschen, Levit. 23.15. Actor. 2.1.

28 Hebr. doen, alsoo oock Exod. 31. vers 16. Deut. 16.1.

29 D. ten tijde als ghy uwe vruchten uyt het velt t’huys brenght.

30 Hebr. der omloopinge des jaers.

23

^t Al wat manlick is onder u, sal drie mael in ’t jaer voor ’t aengesichte des Heeren HEEREN des Godts Israëls verschijnen.

t Exod. 23.17. Deuter. 16.16.

24

Wanneer ick de volckeren voor u aengesichte uyt de besittinge sal verdryven, ende uwe lantpalen verwijden: dan en sal niemant u lant begeeren, terwijlen ghy henen op gaen sult te verschijnen voor het aengesichte des HEEREN uwes Godts, drie mael in’t jaer.

25

^v Ghy en sult het bloet mijnes slacht-offers niet offeren met ³¹ gedeessemt [broot:] het slacht-offer des Paesschen-feests en sal oock niet vernachten tot den morgen.

v Exod. 23.18.

31 D. soo lange alsser gedeessemt broot in uwen huyse is.

26

³² De ^x eerstelingen der eerster vruchten uwes lants, sult ghy in ’t huys des HEEREN uwes Godts brengen: ^y Ghy en sult ’t bocxken in sijnes moeders melck niet koken.

32 D. het begin der eerster vruchten, als Exod. 23.19.

x Exod. 23.19. Deuter. 26.2.

y Exod. 23.19. Levit. 22.27. Deuter. 14.21.

27

Voorder seyde de HEERE tot Mose, Schrijft u dese woorden: want ³³ na luyt deser woorden hebbe ick een verbont met u, ende met Israël gemaeckt.

33 Hebr. na den mont deser woorden.

28

^z Ende hy was aldaer met den HEERE veertigh dagen, ende veertigh nachten, hy en at geen ³⁴ broot, ende hy en dronck ³⁴ geen water: ^a ende ³⁵ Hy schreef op de tafelen de ³⁶ woorden des verbonts, de tien ³⁶ woorden.

z Exod. 24.18. Deuter. 9.9, 18.

34 .34 Onder het woort broot wort allerley spijse verstaen: gelijck onder het woort water allerley dranck.

34 .34 Onder het woort broot wort allerley spijse verstaen: gelijck onder het woort water allerley dranck.

a Exod. 31.18. ende 34.1. Deuter. 4.13.

35 T.w. de Heere, als vers 1. ende Deut. cap. 10. vers 2. te sien is. Dat Godt vers 27. Mose dit te schrijven beveelt, is te verstaen, dat hy het schrijven soude in het boeck der Wet, als Exod. 17.14. Maer niet dat hy het op de twee steenen tafelen schrijven soude.

36 .36 D. geboden, als Gal. 5.15.

36 .36 D. geboden, als Gal. 5.15.

29

Ende het geschiedde doe Mose van den bergh Sinai af gingh, (die twee tafelen der getuygenisse nu waren in de hant Mose, als hy van den bergh af gingh) soo en wiste Mose niet, dat het vel sijnes aengesichts [kolom] ^{b 37} glinsterde, ³⁸ doe Hy met hem sprack.

b 2.Corinth. 3.7.

37 D. stralen uyt gaf, gelijck de sonne. ’t Hebreeusch woort komt van een woort, dat hoornen beteeckent. Hier uyt is het misverstant gekomen, datmen Mose met hoornen schildert.

38 Ofte, van dat hy (T.w. de Heere) met hem gesproken hadde, Ofte, om dat hy, etc.

30

Als nu Aaron ende alle de kinderen Israëls Mose aensagen, siet, soo glinsterde het vel sijnes aengesichtes, daerom ³⁹ vreesden sy tot hem toe te treden.

39 ’t Schijnt dat sy voor eerst hem niet te dege en kenden, maer meynden dat het een Engel was.

31

Doe riep haer Mose: ende Aaron, ende alle de ⁴⁰ Overste in de vergaderinge ⁴¹ keerden weder tot hem: ende Mose sprack tot hen:

40 Ofte, Vorsten, Regeerders, Princen.

41 Hem nu beter kennende by sijn stemme.

32

Ende ⁴² daer na traden alle de kinderen Israëls toe: ende hy geboodt hen al wat de HEERE met hem gesproken hadde op den bergh Sinai.

42 T.w. na dat de Overste ende Oudtste des volcks eerst tot Mose gegaen waren, ende sy nu sagen dat Mose met deselve sprack.

33

Alsoo eyndighde Mose met hen te spreken: ende ^c hy hadde een decksel op sijn aengesichte geleyt.

c 2.Cor. 3.7, 13.

34

Doch als Mose voor het aengesichte des HEEREN quam om met hem te spreken, soo nam hy dat decksel af, tot dat hy uyt gingh: ende na dat hy uyt gegaen was, soo sprack hy tot de kinderen Israëls dat hem geboden was.

35

⁴³ Soo sagen dan de kinderen Israëls het aengesichte Mose, dat het vel van Mose aengesichte glinsterde: derhalven dede Mose het decksel weder op sijn aengesichte, tot dat hy in gingh om ⁴⁴ met Hem te spreken.

43 Mose liet het volck den glantz sijnes aensichtes sien, op dat sy sijne woorden des te eer ende te meer gelooven souden: daer na dede hy het decksel weder op sijn aengesichte, als hy met haer spreken wilde, op dat sy hem niet schouwen noch mijden en souden.

44 T.w. met Godt.