Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xij. Capittel.

Tucht, vers 1. goede, rechtveerdige, oprechte, ende godtloose menschen, 2, 3, 5, 7, 10, 12, 21, 26. kloecke, ende achteloose vrouwe, 4. goet ende quaet, waer ende valsch spreken ende getuygen, 6, 8, 13, 14, 17, 18, 22. zedige, ende pochhansen, 9. vlijtige ende ledighgangers ofte bedriegers, 11, 24, 27. toorn ende roem der dwasen, ende stilswijgentheyt der verstandigen, 16, 23. becommernisse ende blijdtschap des herten, 25. pat der gerechtigheyt, 28.

1

WIe ¹ de tucht lief heeft, die heeft de ² wetenschap lief: maer wie de bestraffinge haet, is onvernuftigh.

1 Dat is, de onderrichtinge, waer door men onderwesen wort, om tot wetenschap te komen. siet bov. 1. op vers 2. Ofte verstaet de kastijdingen des Heeren, die den mensche ten selven eynde toegesonden worden, als Deut. 11.2. Iob 5. vers 17. Psal. 94.12. Ierem. 10.14. Vergel. bov. 9. d’aent. op vers 7.

2 Tot dewelcke men door de tucht, ende onderwijsinge komt

2

De ³ goede sal ⁴ een welgevallen trecken van den HEERE: maer eenen man ⁵ van ⁶ schendelicke verdichtselen sal ⁷ hy ⁸ verdoemen.

3 D. die tot het goede genegen is, ende het selve doet.

4 Siet bov. 8. op vers 35.

5 Dat is, die boosheyt versiert, ende voorneemt in sijn herte, ofte oock metter daet uytvoert. Vergelijckt Psalm 5. op vers 7.

6 Het Hebreeusch woort is hier in het quade genomen. Siet van het selve, Iob 21. op vers 27. Item vergel. onder 14.17.

7 N. de Heere.

8 D. is verklaren godtloos te zijn, ende strafweerdigh. Siet van ’t Hebreeusch woort Deut. 25. op vers 1. ende Iob 10. op vers 2.

3

De mensche ⁹ en sal niet bevestight

9 D. en sal ’t niet lange na sijnen wensch maken niet lange voorspoet, ende geluck hebben. Vergel. boven 10.2. ende 11.4.

[fol. 281v]

worden door godtloosheyt: ^{a 10} maer de wortel der rechtveerdigen en sal niet beweeght worden.

a Prov. 10.25.

10 De sin is, dat de vrome, vast, ende onbewegelick blijven in haren stant, gelijck een boom, welckes wortel sich diep, ende wijt uytspreyt, ende wel bevochtight is, Psal. 1. vers 3. item Vergel. Psalm 15. op vers 5. ende Ier. 17. vers 8.

4

^b Eene ¹¹ kloecke huysvrouwe is eene ¹² kroone hares ¹³ heeren: maer ¹⁴ die beschaemt maeckt, ¹⁵ is als verrottinge in sijne beenderen.

b 1.Cor. 11.7.

11 D. verstandige, deughtsame, ende wel huyshoudende. Hebr. eene vrouwe der kloeckheyt. Siet van het Hebr. woort Genes. 47. op vers 6.

12 D. cieraet, ende heerlickheyt. siet van het woort kroone in desen sin genomen, Iob c. 19. op vers 9.

13 D. mans. Alsoo Exod. cap. 21. vers 3. Ioël 1.8.

14 Te weten, haer selven, ende haren man: door hare onverstandigheyt, ongeschickte manieren, ende achteloose huyshoudinge. Vergel. bov. 10. op vers 5.

15 D. eene quellinge in ’t binnenste sijner ziele, ende teeringe in ’t binnenste sijns lichaems, om dat hy sijne schande altijt voor sijnen oogen siet. Siet deselve gelijckenisse ond. c. 14. vers 30. Hab. 3. vers 16. ende dergelijcke, Psalm 42.11. item het tegendeel, Psalm 51.10.

5

Der rechtveerdigen gedachten zijn ¹⁶ recht: der godtloosen ¹⁷ raetslagen zijn bedrogh.

16 D. zijn na den eysch des rechts wel bedacht. Vergelijckt Numer. 57.11. ende d’aenteeck.

17 Dit woort is hier in ’t quade genomen voor listige vonden, ende spitsvindige bedenckingen om schade te doen. Elders is ’t in het goede genomen. Siet van het selve Iob 37. op vers 12.

6

^c De woorden der godtloosen zijn ^{d 18} om op bloet te loeren: maer de mont der oprechten ¹⁹ salse redden.

c Prov. 1.11, 18.

d Prov. 11.9.

18 Siet 1.Sam. 22. versen 9, 10. Psal. 52. versen 5, 6.

19 T.w. de gene, op welcker bloet de godtloose loeren. siet exempelen 1.Sam. 19.4. Esth. 7.2, 3.

7

^eDe ²⁰ godtloose worden omgekeeret, datse ²¹ niet [meer] en zijn: maer het ²² huys der rechtveerdigen sal bestaen.

e Psalm 37.36, etc. Prov. 11.21.

20 Hebr. de godtloose keeren om; D. worden omgekeert, D. uytgeroeijet.

21 D. datse van dese werelt wech genomen worden. Siet Genes. 42.13. ende d’aent. item Psalm 39.14. ende 103.16. Ier. 31.15. Matth. 2.18. Vergel. oock Gen. 5.24.

22 D. staet, rijckdom, woonplaetse, ende nakomelingen: alsoo 2.Sam. cap. 7. vers 29. Iob 8.15. Psalm 49.17. ond. 14.11.

8

Een yeder sal ²³ gepresen worden ²⁴ na dat sijne verstandigheyt is: maer die ²⁵ verkeert van herten is, sal tot verachtinge wesen.

23 Te weten, van de wijse, ende recht oordeelende.

24 D. na dat hy met woorden, ende wercken bewijst, dat hy verstant heeft, streckende tot de ware Godtvruchtigheyt.

25 Siet bov. 11. op vers 20.

9

Beter is die sich ^{f 26} geringh acht, ende ²⁷ eenen knecht heeft; dan die ²⁸ hemselven eert, ende des broots gebreck heeft.

f Prov. 13.7.

26 And. die geringh geacht wort. Maer men kan uyt de tegenstellinge verstaen, dat hier gesproken wort van den genen, die sich selven voor kleyn, ende geringh houdt.

27 D. soo veel heeft, dat hy sich mach laten dienen. Anders, die sich selven een knecht is, Dat is, sich selven dient.

28 Te weten, roemende, dat hy een groot meester is, ende seer veel goets heeft.

10

De rechtveerdige ^{g 29} kent het ³⁰ leven sijner beeste: maer de barmhertigheden der godtloosen zijn ³¹ wreet.

g Deut. 25 4.

29 Dat is, draeght sorge voor het leven sijner beesten: T.w. om die hare behoeften te geven. Het woort kennen is voor sorgen, ende toesien dickwils genomen. Siet Genes. 18. op vers 19 ende Psalm 1. op vers 6.

30 Hebr. ziele.

31 Hebr. eens wreeden; Te weten, menschen; dat is, gantsch geene: want de wreede en hebben geene barmhertigheyt.

11

^h Die sijn lant bouwt, sal van broot verzadight worden: maer die ³² ydele [menschen] volght, is verstandeloos.

h Prov. 28.19.

32 Dat is, ledighgangers, behoeftige, ende die ledigh van deught, ende vreese Godts zijn. Siet Iudic. 9. op vers 4.

12

De godtloose begeert het ³³ net der boosen: maer ³⁴ de wortel der rechtveerdigen ³⁵ sal uytgeven.

33 Verstaet de schelmsche practijcken, ende loose tucken, die de quade gebruycken om de vrome te bedriegen, van haer goet te berooven, ende te verdrucken. Anders, het net der quade dingen, ofte, van allerley quaet: D. daer mede allerley soorte van onrecht bedreven wort.

34 Dat is, de Godtvruchtigheyt daer in de vrome vast gewortelt zijn. Vergelijckt boven vers 3.

35 D. voorsetten, uytschieten, ende vruchten dragen. De sin is, datse in de vreese des Heeren trouwelick handelende, genoegh sullen hebben. Dit vers wort oock aldus overgeset. De godtloose begeert [wel] eene sterckte tegen alle quaet, maer de wortel der rechtveerdigen geeft [deselve.]

13

ⁱ In de ³⁶ overtredinge der lippen is de ³⁷ strick des boosen: maer de rechtveerdige sal uyt de ³⁸ benauwtheyt ³⁹ uytkomen.

i Prov. 10.14. ende 18.7.

36 T.w. die de boose met spreken begaet tegen Godt, ende tegen sijnen naesten.

37 Dat is, het net, daer in de boose selve gevangen wort.

38 Dat is, uyt groote swarigheyt.

39 T.w. door een goet, ende voorsichtigh gebruyck sijner lippen.

14

^{k 40} Een yeder wort van de ⁴¹ vrucht des monts met ⁴² goet verzadight; ende de vergeldinge ⁴³ van des menschen handen sal hy tot ⁴⁴ sich weder brengen.

k Prov. 13.2.

40 Hebr. van de vrucht des mans mont wort hy met goet verzadight; Dat is, na dat een yeder sijn tonge wel gebruyckt, sal hy goet van Godt ontfangen.

41 Verstaet sijne wijse, ende Godtvruchtige propoosten. Vergelijckt ond. 13.2. ende 18.20.

42 Dat is, dat het tijdelicke ende eeuwige welvaren aengaet.

43 Verstaet van sijne eygene handen.

44 D. weder van Godt uyt genade bekomen. Na dat een yeder gedaen heeft, sal hem oock geschieden.

15

^{l 45} De wegh des dwasen is recht ⁴⁶ in sijnen oogen: maer die na ⁴⁷ raet hoort, is wijs.

l Prov. 3.7.

45 Siet Genes. 6. op vers 12.

46 Dat is, na sijn gevoelen, ende oordeel. Siet Levit. 13. op vers 5. ende Iob 18. op vers 3.

47 Te weten, die heyligh, ende heylsaem is, soo dat hy sich niet en verlaet op sijn eygen verstant, ende goetduncken.

16

De toorn des dwasen, wort ⁴⁸ ten selven dage ⁴⁹ bekent: maer die ⁵⁰ kloecksinnigh is, bedeckt de ⁵¹ schande.

48 Dat is, ter selver tijt, ende stonde, als hy toornigh geworden is, over het leet hem aengedaen.

49 T.w. uyt sijne woorden, gebeerden, ende daden.

50 Alsoo onder op vers 23. Siet van dit woort bov. 1. op vers 4.

51 Te weten, die uyt haestigen toorn voort komt.

17

^m Die waerheyt ⁵² voort brenght, maeckt ⁵³ gerechtigheyt bekent: maer een getuyge der valsheden, ⁵⁴ bedrogh.[kolom]

m Prov. 14.5.

52 Hebr. blaest.

53 Dat is, dat recht over een komt met het gene dat geschiet is, ofte gesproken wort, op dat niemant ongelijck gedaen en worde.

54 Dat is, niet over een komende met de waerheyt der sake, die geschiet is, ende dat, om yemant daer mede lichtelick schade te doen.

18

ⁿ Daer is een, die ⁵⁵ [woorden] als steken van een sweert onbedachtelick uytspreeckt: maer de tonge der wijsen, is ⁵⁶ medicijne.

n Psalm 57.5. ende 59.8. Prov. 16.27.

55 Dat is, die met lichtveerdige, ende qualick versinde propoosten haren naesten quetsen aen sijn gemoedt, eere, leven, ende welvaren; gelijck men aen het lichaem met een sweert gequetst wort. Siet 1.Sam. 22.9, 10. Psalm 57. vers 5. ende 59.8.

56 Dat is, als eene medicijne, niet alleen die het geswackte, ofte gequetste geneest, maer oock bewaert van geswackt, ofte gequetst te worden. Vergel. bov. 4. op vers 22.

19

⁵⁷ Eene waerachtige lippe sal ⁵⁸ bevestight worden in eeuwigheyt; maer eene valsche tonge is [maer] voor een oogenblick.

57 Hebr. lippe der waerheyt, D. die de waerheyt spreeckt. Alsoo lippe der vleyinge, die vleyinge spreeckt, Psal. 12.3. Lippen der valsheyt, die valsheyt spreken, Psalm 31.19. Lippen der wetenschap, die wetenschap voortbrengen, ond. 14. vers 7. alsoo terstont in dit vers, tonge der valsheyt, ofte, der leugen, voor eene tonge, die valsheyt, ofte leugen spreeckt. item onder vers 22. item, lippen der gerechtigheyt, die gerechtige propoosten voorstelt, ond. 16.13.

58 De waerheyt (ende volgens die de selve spreeckt) blijft staende, ende is altijt vast in haer selven, ofse schoon tegen gesproken wort.

20

Bedrogh is in het herte der gener, die ⁵⁹ quaet smeden: maer de gene die vrede raden, hebben ⁶⁰ blijdtschap.

59 T.w. der oneenigheyt, ende der twistinge.

60 T.w. in haer herte voor Godt, ende in haer leven by de menschen.

21

Den rechtveerdigen en sal geen ⁶¹ leet wedervaren: maer de godtloose sullen met quaet vervullet worden.

61 Ofte, moeyte, ofte, verdriet, T.w. dat hem van de godtloose alsoo soude aengedaen worden, dat hy daer onder soude blijven liggen, ende het sal hem alles ten goede gedijen, Rom. 8.28. And. geene ongerechtigheyt overkomen, T.w. in dewelcke de rechtveerdige soo soude komen te vervallen, dat hy daer uyt niet weder door Godts Geest opgericht en soude worden. Van het Hebreeusch woort siet Iob 5. op vers 6.

22

⁶² Valsche lippen zijn den HEERE een grouwel: maer die ⁶³ trouwelick handelen, zijn sijn ⁶⁴ welgevallen.

62 Siet bov. op vers 19.

63 Hebr. trouwe, ofte, waerheyt doen, D. die in woorden, ende wercken tegen Gode, ende haren naesten, waerheyt ende trouwe oprechtelick onderhouden. Alsoo Ezech. 18.9. 1.Ioan. 1.6.

64 D. hem aengenaem, ende welgevalligh. Alsoo bov. 11.20.

23

^o Een kloecksinnigh mensche ⁶⁵ bedeckt de wetenschap: maer het herte der sotten ^p roept ⁶⁶ dwaesheyt uyt.

o Prov. 13.16. ende 15.2.

65 D. hy en gietse niet door lichtveerdigen, ende opgeblasen praet uyt, om hemselven daer mede ten toone te stellen.

p Prov 13.16. ende 15.2.

66 D. alderley onwetentheyt, ende dwalinge, rakende het geloove, ende den wandel der menschen.

24

^q De hant der vlijtigen sal heerschen: maer de ⁶⁷ bedriegers sullen ⁶⁸ onder cijns wesen.

q Prov. 10.4.

67 Hebr. het bedrogh sal, etc. siet Iob 35. op vers 13. Verstaet door dese bedriegers, de luije ledighgangers, dewelcke om datse niet arbeyden en willen, door bedrogh, ende dieverije soecken den kost te rapen. Siet bov. 10.4. ende de aenteeck. item ond. vers 27.

68 D. den genen die heerschen, ende het gebiedt hebben, schattinge geven. Siet deselve maniere van spreken Iudic. cap. 1. versen 30, 35. Thren. 1.1.

25

^r Bekommernisse in het herte des menschen buyght het neder: maer een goet woort verblijdt het.

r Prov. 15.13.

26

De rechtveerdige is ⁶⁹ overtreffelicker als sijnen ⁷⁰ naesten: maer de ⁷¹ wegh der godtloosen ⁷² doetse dwalen.

69 T.w. voor de oogen Godts, ende der vromen, die niet aen en sien den uytwendigen voorspoet ende pracht deses levens, maer het goet dat hier in de vrome begonnen wort, ende hier na volbracht sal worden.

70 Namelick, die godtloos is.

71 D. het leven, bedrijf, ende maniere van doen.

72 T.w. haer, ende andere, namelick door den uyterlicken schijn, die de godtloose voordoen van gemack, weelde, wellust, rijckdom, eere, hooge staten.

27

⁷³ Een bedrieger, en sal sijn ⁷⁴ jaghtvangh ⁷⁵ niet braden: maer het ⁷⁶ kostelick goet des menschen, is des ⁷⁷ vlijtigen.

73 Hebr. het bedrogh. Siet op het voorgaende vers 24.

74 Verstaet onder dese eene soorte, allerley goet, dat met listige practijcken gekregen wort.

75 D. niet gebruycken, noch genieten.

76 Soo wort het wel, ende deughdelick gewonnen goet genaemt, om dattet den mensche beter by blijft, ende meer deught doet, dan dat door bedrogh verkregen is. And. het goet eenes neerstigen is kostelick. And. het kostelick goet des menschen is neerstigheyt. And. het goet sal zijn des kostelicken (D. vromen) [ende] vlijtigen menschen. Sommige nemen’t aldus; het goet des kostelicken (D. vromen) menschen sal gesneden (D. genuttet ende gebruyckt) worden.

77 T.w. sich geneerende in eenen oprechten geoorloofden arbeyt, ofte handel.

28

⁷⁸ In het padt der gerechtigheyt is het leven; ende [in] den wegh [hares] voetpadts en is de doot niet.

78 Vergelijckt boven cap. 10. vers 16.