Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het iij. Capittel.

Klaghte des Propheten over de sonden van alle standen des Ioodschen volcks, by namen over hare halsterrigheyt, vers 1, etc. hy dreyghtse met de straffe Godes, 8. Daer na propheteert hy, hoe Godt de Heydenen soude tot sijne kennisse brengen, sijne Kercke van hare sonden soude reynigen, haer beschermende, ende hare vyanden verdelgende, maer haer verheerlicken, 9, etc.

1

WEe ¹ de eyselicke, ende ² de bevleckte: ³ de verdruckende stadt.

1 Ofte, vervuylde, lasterlicke, ofte, gierige. And. wee den krop, D. de stadt die eenen grooten krop heeft, die alles verslint, gelijck de roofvogels, die alles wat sy vinden in slocken, ’t zy rouw of raeuw.

2 Ofte, roofstadt. ’t Hebreeusch woort beteeckent rooven, ende onderdrucken. Anders, de besmette stadt, Te weten, met allerley grouwelicke sonden. Eenige hebben hier, de duyfstadt, welcke vogel eenen grooten krop heeft, ende veel spijse opsnapt.

3 Verstaet de stadt van Ierusalem, diens Koningen, Vorsten, ende verscheydene machtige, ende trotzige burgers ende inwoonders, velen menschen grooten overlast gedaen hebben. Vergelijckt met dit vers het eerste, ende het vijfde Capittel des Propheten Iesaie.

2

Sy en hoort na de ⁴ stemme niet, ⁵ sy en neemt de tucht niet aen: sy en vertrouwt niet op den HEERE; tot haren Godt ⁶ en nadert sy niet.

4 De vermaningen des Heeren door sijne Propheten.

5 Sy en laet haer niet onderrichten, ’t welck een teecken van dwaesheyt is, Prov. 1.7. Vergelijckt Ierem. 2.30. ende 5.3. ende 7.28.

6 T.w. van gantscher herten. Vergel. Ies. 29.13. maer Hos. 6.1. vermanen de Godtsalige malkanderen tot den Heere te keeren.

3

^a Hare Vorsten zijn brullende leeuwen in het midden van haer: hare Richters zijn ⁷ avontwolven, ⁸ die de beenderen niet en breken ⁹ tot aen den morgen.

a Prov. 28.15. Vergel. Ezech. 22.27.

7 Die des avonts om henen sluypen, T.w. om op de schapen te loeren. siet Hab. 1.8. Men kan oock door avont verstaen den nacht, als Zeph. 2.7.

8 Maer terstont hare proije met vleesch en beenderen opvreten, niet met allen, ja selfs de beenderen niet overlatende tot ’s anderen daeghs ’s morgens. Hebr. die niet en ontbeenen tot ’s morgens. siet Num. 24. op vers 8. ende vergel. Ier. 5.6.

9 Of, op den morgen, of, tot op den morgen.

4

^b Hare Propheten zijn lichtveerdigh, gantsch ¹⁰ trouwloose mannen: hare Priesters ¹¹ verontreynigen het heylige, ¹² sy doen de wet gewelt aen.

b Ier. 23.11, 32. Hose. 9.7.

10 Hebr. mannen der trouwloosheden, die noch Godt, noch de menschen getrouwe en zijn.

11 D. ontheyligen, of, ontwijen het heylighdom, of ’t gene dat den Heere geheylight ende geoffert wort: Of, sy en prediken het woort Godes niet oprechtelick, noch en leggen ’t niet uyt in sijnen rechten sin.

12 Siet Ezech. 22. d’aent. op vers 26. Vergel. Matth. 23.16. Marc. 7.9, 10, etc.

5

¹³ De Rechtveerdige HEERE ¹⁴ is in het midden ¹⁵ van haer, hy ^c en doet geen onrecht: ¹⁶ alle morgen ¹⁷ geeft hy sijn recht in het licht, ¹⁸ daer en ontbreeckt niet, doch de verkeerde ¹⁹ en weet van geen schaemte.

13 Of, de Heere die rechtveerdigh is, is, etc.

14 Ten aensien dat hy te Ierusalem sijnen Godtsdienst hadde opgerichtt. Eenige meynen dat dit zijn de woorden der Ioden, die den Propheet voorwerpende op sijne woorden vers 4.

15 T.w. van de stadt van Ierusalem.

c Deut. 32.4.

16 Hebr. in morgen, in morgen, D. alle dage. Siet 2.Chron. 36.15. Ierem. 7. cap. versen 13, 25. ende 11.7. ende 25.3.

17 D. laet hy sijn recht opentlick leeren, T.w. door sijne Propheten, die, buyten twijffel, gedaen hebben het gene dat Paulus sijnen discipel Timotheum vermaent, 1.Tim. 4.16. ende 2.Tim. 4.2.

18 T.w. dat ontbreken kan tot onderrichtinge deses volcks, Iesa. 5.4.

19 D. hy en vraeght na eere noch oneere. Vergel. Ierem. 3.3, etc. ende 5.3.

6

Ick hebbe de Heydenen uytgeroeyt, ²⁰ hare hoecken zijn verwoest, ick hebbe hare straten eensaem gemaeckt, dat niemant daer door gaet: hare steden zijn verstoort, soo ²¹ datter niemant en is, datter geen inwoonder en is.

20 Siet bov. 1. op vers 16. doch eenige verstaen door de hoecken, de uyterste grenzen, ofte, palen des lants.

21 D. datter geen mensche in deselve te vinden en is. Vergel. boven 2.5, 6, 14, 15.

7

²² Ick seyde, ²³ Immers sult ²⁴ ghy [kolom] my vreesen, ghy sult de tucht aennemen, op dat ²⁵ hare wooninge niet uytgeroeyt soude worden: ²⁶ al wat ick haer besocht hebbe, ²⁷ waerlick sy hebben haer vroegh opgemaeckt, sy hebben alle hare handelingen verdorven.

22 D. ick dacht by my selven.

23 T.w. aenmerckende de straffen die den Heydenen zijn overkomen. Anders, vreest my nochtans, neemt de tucht aen, etc.

24 O Ierusalem, sult my vreesen, u aen de Heydenen spiegelende.

25 D. de stadt Ierusalem. Andre verstaen hier door de wooninge, de inwooners der stadt Ierusalem: Ofte, hare wooninge, voor hare wooningen.

26 Of, [door] alles daer mede ick haer besocht hebbe: Door haer, verstaen eenige de Heydenen, andre de Ioden.

27 Ofte, nochtans hebben sy haer gehaest, etc. Dat is, sy hebben haer selven moetwillighlick vroegh in verderf gebracht: of, van smorgens vroegh hebben sy alle hare wercken verdorven. Of, nochtans hebben sy alle hare wercken verdorven. Siet van dusdanige t’samenvoeginge van twee woorden, Psalm 45. op vers 5.

8

Daerom ²⁸ verwacht my, spreeckt de HEERE, ten dage als ick my opmake tot den roof: want ²⁹ mijn oordeel is, ³⁰ de Heydenen te versamelen, de Koninckrijcken te vergaderen, om ³¹ over haer mijne gramschap, de gantsche hittigheyt mijnes toorns, ³² uyt te storten, want dit ³³ gantsche lant, sal door het vyer mijnes yvers verteert worden.

28 Hy spreeckt noch de boose onder de Ioden aen. De sin is, Past’er vry op, ick sal u gewisselick komen, ende sal u door de Chaldeen ende andere volckeren besoecken.

29 D. het besluyt mijnes voornemens.

30 Te weten, de Chaldeen, ende andere volckeren. siet Ezech. 16.37.

31 T.w. over de Ioden, namelick over de halstarrige Ioden. siet bov. 1.18.

32 Siet Psal. 79. op vers 6. ende vergel. Ezech. 22.31.

33 T.w. het gantsche Ioodsche lant, als boven 1. vers 18. Doch verstaet dit hier van het grootste deel der inwoonderen des Ioodschen lants. Alsoo staet’er Genes. 41.57. Alle landen quamen in Egypten tot Ioseph, Dat is, vele van de inwoonderen der omliggende landen.

9

Gewisselick, ³⁴ dan ³⁵ sal ick tot de volcken een reyne ³⁶ sprake wenden: op dat sy alle den name des HEEREN aenroepen, op dat sy hem dienen ³⁷ met eene eenparige schouder.

34 T.w. na dat ick die volckeren, ende de Ioden alsoo sal besocht hebben. Andre verstaen dat door [dan] hier beteeckent wort de tijt der verschijninge des Messiae.

35 Of, als dan sal ick de volckeren de lippen veranderen in reyne [lippen,] D. ick sal mijne uytverkorene onder de Heydenen wederbaren door den Heyligen Geest, dat haren mont ende herte reyn sullen zijn: dat sy van Godt reynelick sullen gevoelen ende spreken, hem heylighlick dienende. siet Ies. 57.19.

36 Hebr. lippe.

37 D. eendrachtelick, een maniere van spreken genomen van de lastdragende menschen of beesten. Siet Hose. 6. in de aenteeck. op vers 9. Vergel. Ierem. 32.39. ende siet de vervullinge Actor. 1.14. ende cap. 2. versen 1, 46. ende cap. 4. vers 32. Siet oock Ioan. 10.16. Ephes. cap. 2. vers 14, etc.

10

Van de zijde der rivieren ³⁸ der Mooren, sullen mijne ³⁹ ernstige aenbidders, ⁴⁰ [met] de dochter mijner verstroyde, mijne ⁴¹ offerhande brengen.

38 Dat is, van Moorenlant. Doch verstaet onder de Mooren, oock andere verre gelegene volckeren ende natien, Iesa. c. 18. versen 2, 7. ende cap. 60. vers 4.

39 Siet de aenteeckeninge Genes. cap. 25. op vers 21. ende Ezech. cap. 35. op vers 13. Verstaet hier de gene die tot den waren Godt bekeert zijnde, dagelicks hare gebeden tot Godt doen sullen.

40 Dat is, mitsgaders de Ioden, die in de Babylonische gevangenisse zijn verstroyt geweest, die my soo lief zijn als een dochter hare moeder is. Vergelijckt Ioan. cap. 11. vers 52. Sommige oversetters voegen hier in voor met het woort namelick, in desen sin, Het geschenck het welck men my brengen sal, sullen zijn de Ioden, die verstroyt zijn in de landen gelegen aen de zijde van de rivieren der Mooren.

41 Te weten, geestelicke offerhanden, ofte geschencken, Dat is, sy sullen my dienen ende gehoorsamen. Vergelijckt Iesa. cap. 18. vers 7. Malach. cap. 1. vers 11. Rom. cap. 12. vers 1. Anders, van de andere zijde der riviere der Mooren, sullen my mijne ernstige aenbidders toegebracht worden tot een geschenck. Siet de volvoeringe deser prophetie Actor. 8.27, 35, 36.

11

Te dien dage en sult ⁴² ghy ⁴³ niet beschaemt wesen van wegen alle uwe handelingen, daer mede ghy tegen my overtreden hebt: want als dan sal ick uyt het midden van u wech nemen die van vreughde opspringen over uwe ⁴⁴ hoovaerdije, ende ghy en sult u voortaen niet meer verheffen ⁴⁵ om mijnes heyligen berghs wille.

42 O mijn volck, ô mijn Kercke.

43 De sin is, Dewijle ghy sult geheylight, ende van alle uwe sonden gereynight zijn, door het bloet, ende den Geest des Heeren Iesu Christi, soo en sult ghy voor den richterstoel Godes daer over niet beschaemt gemaeckt worden.

44 Anders, heerlickheyt. Want het Hebreeusch woort wort in het goede, ende in het quade genomen. Ende hier schijnt dit de sin te wesen, Daer en sullen voortaen geene onder u gevonden worden, die haer sullen verhoovaerdigen over die uytwendige ceremonien, ende dien treffelicken tempel, (Ierem. 7. vers 4.) want het Rijcke Godes ende sijne Gemeynte, sal voortaen door de gantsche werelt verspreyt worden, Ioan. 4. versen 21, 23.

45 Ofte, op mijnen heyligen bergh. Hebr. op den bergh mijner heyligheyt, Dat is, om dat ghy offert in mijnen tempel op den bergh des Heeren, of van wegen het ydel vertrouwen op de uyterlicke ceremonien, sonder te letten op de heyliginge der conscientie.

12

Maer ick sal in ’t midden van u doen over blijven ⁴⁶ een elendigh ende ⁴⁷ arm volck: die sullen ⁴⁸ op den name des HEEREN betrouwen.

46 Ten aensien dat ick het wel te dege sal gekastijt ende vernedert hebben.

47 Dat is, geringh ende verachtt by de werelt, ende door Godts genade nochtans rijck gemaeckt in het geloove ende andere geestelicke gaven.

48 Dat is, op den Heere, niet op eenige uytwendige dingen, het zy Ierusalem, of de tempel, of yet dergelijcke: maer alleen op den Heere. Siet Ierem. 9.23, 24.

13

⁴⁹ De overgeblevene van Israël ⁵⁰ en sullen geen onrecht doen, nochte ⁵¹ geen leugen spreken, ende in haren mont en sal geene bedrieghlicke tonge gevonden worden: maer ⁵² sy sullen weyden ende neder liggen, ende ⁵³ niemant salse verschricken.

49 Hebr. het overblijfsel Israëls en sullen geen onrecht doen, T.w. die de Heere uyt den hoop der verworpene ende verlorene Ioden uytverkoren heeft.

50 Te weten, met opgesetten moetwille, of tegen hare conscientie. Siet 1.Ioan. cap. 3. vers 9.

51 Dat is, sy en sullen haer niet begeven noch gewennen tot liegen en bedriegen, maer sy sullen haer beneerstigen om te doen al wat heyligh, oprecht, ende wel gedaen is.

52 Dat is, Godt de Heere salse beschutten ende bewaren voor al het quaet, dat de boose menschen haer soecken aen te doen. Vergelijckt Mich. cap. 4. vers 4.

53 Dat is, sy sullen sekerlick ende gerustelick leven. De sin is, De boose boeven en sullense niet beschadigen, na haren moetwille.

14

Singht vrolick ^d ghy dochter Zions, ⁵⁴ juycht, Israël: weest blijde, ende springht op van vreughde van gantscher herte, ⁵⁵ ghy ^e dochter Ierusalems.

d Zach. 9.9.

54 ’t Hebreeusch woort staet in het veelvoudigh getal, ende Israël in’t eenvoudige.

55 D. ghy Israëliten. Het beteeckent het selve dat ghy dochter Zions beteeckent: namelick hier, de gemeynte der geloovigen des Nieuwen Testaments.

e Zach. 9.9.

[fol. 126r]

15

De HEERE heeft uwe ⁵⁶ oordeelen wech genomen, hy heeft ⁵⁷ uwen vyant ⁵⁸ wech gevaeght: de Koningh Israëls, de HEERE ⁵⁹ is in ’t midden van u, ghy ⁶⁰ en sult geen quaet meer sien.

56 Dat is, kastijdingen ofte straffen van wegen de sonden. Dit is d’oorsake der blijdtschap daer van vers 14. gesproken wort.

57 T.w. de Assyriers, Chaldeen, etc. ja oock uwe geestelicke vyanden, den duyvel, ende helle, heeft hy onder uwe voeten geleyt, 1.Corinth. cap. 15. versen 25, 26, 56, 57.

58 Ofte, wech geruymt, uyt den wegh geweert. Siet Gen. cap. 24. op vers 31.

59 T.w. om u te beschutten ende te beschermen.

60 D. ghy en hoeft u voor geen quaet meer te vreesen. Want daer en is niet dat ons scheyden kan van de liefde Godes, die daer is in Christo Iesu onsen Heere, Rom. 8.39. siet Levit. 14.36. Iob 7. op vers 7. Psalm 80.10. Iesa. 40.3. ende 57. vers 14. ende 62.10. Malach. 3.1.

16

Te dien dage sal tot Ierusalem geseyt worden, En vreest niet: ⁶¹ ô Zion, ⁶² en laet uwe handen niet slap worden.

61 And. [tot] Zion.

62 D. en geeft den moedt niet verloren, en vertraeght niet in den yver der Godtsaligheyt: de reden is vers 15 geseyt, namelick, om dat de Heere in het midden van haer was. Siet dese maniere van spreken 2.Sam. 4.1. ende de aenteeck. aldaer.

17

De Heere uwe Godt is in ’t midden van u, ⁶³ een heldt [die] verlossen sal, hy sal ⁶⁴ over u vrolick zijn met blijdtschap, ⁶⁵ hy sal swijgen in sijne liefde, hy sal sich over u verheugen met gejuych.

63 In ende door Christum alleen overwinnen wy, Rom. 8.37. 1.Cor. 15.57. 1.Ioan. 5.4, 5.

64 Van wegen de sonderlinge liefde die hy u is toedragende.

65 Ofte, stille zijn, ofte, gerust zijn, D. hy sal genoegen hebben in de liefde welcke hy t’uwaerts dragen sal, 1.Petr. 2.5. Of hy en sal u niet meer alsoo plagen gelijck hy voor desen gedaen heeft, dewijle hy u in Christo lief heeft, ende u uwe sonden vergeeft.

18

⁶⁶ De bedroefde om der by een komste [kolom] wille, sal ick versamelen, ⁶⁷ sy zijn uyt u, de schimpinge is een last ⁶⁸ op haer.

66 D. die treurigh ende bedroeft zijn om dat sy in den tempel niet en mogen t’samen komen, tot oeffeninge des Godtsdienstes. Vergelijckt Psalm 42.2, 3, 5.

67 Dewijle sy oock Godes volck zijn, of, uyt u, ô Ierusalem, Dat is, uyt Godes volck.

68 T.w. de bedroefde gemeynte, namelick als sy by die spotvogels moeten verkeeren, die Godt ende sijn woort beschimpen. siet doorgaens den 42 Psalm.

19

Siet, ick sal te dien tijde alle uwe verdruckers verdoen: ende ick sal ⁶⁹ de hinckende behoeden, ende ⁷⁰ de uytgestootene versamelen, ende ⁷¹ ick salse stellen tot eenen lof, ende ⁷² tot eenen name, ⁷³ in het gantsche lant daer sy beschaemt zijn geweest.

69 D. mijn Kercke, die nu aenstoot lijdt. Siet Mich. 4. de aenteeck. op vers 6. ende vergel. Ezech. 34. vers 16. Mich. c. 4. vers 7.

70 Door de uytgestootene verstaen eenige de Heydenen, als oock Mich. 4.6. Andre die, die in ballinghschap vervoert ende verstooten waren.

71 Te weten, mijn volck, de Kercke, die hy stracks genoemt heeft de hinckende, ofte, kreupele, ende uytgestootene.

72 Dat is, tot eere, als onder vers 20.

73 Hebr. in het gantsche lant harer schaemte. Anders, welcker schaemte over de gantsche aerde geweest is. In plaetse daer men haer over al schande ende smaet heeft aengedaen, insonderheyt by de Assyriers ende Chaldeen, die haren spot met Godes volck dreven.

20

Te dier tijt sal ick ⁷⁴ u-lieden ⁷⁵ herwaerts brengen, ten tijde, namelick als ick u versamelen sal: ⁷⁶ sekerlick ick sal u-lieden setten tot eenen name, ende tot eenen lof, ⁷⁷ onder alle volckeren der aerde, als ick ⁷⁸ uwe gevangenissen voor uwe oogen wenden sal, seyt de HEERE.

74 O ghy Ioden.

75 Te weten, in u lant, daer ghy soo seer na verlanght.

76 Ofte, want, ofte, dan.

77 Dit is te verstaen ten dien aensien, dat de Kercke door de gantsche werelt soude uytgebreyt worden ten tijde der verschijninge des Messiae.

78 Dat is, het groot getal uwer gevangenen. Vergelijckt Amos cap. 9. vers 14.

Eynde des Propheets ZEPHAN-JA.