Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xvj. Capittel.

1 D’Apostel recommandeert Pheben aen de gemeynte van Roomen. 3 ende groet met namen eenige van de bysonderste broeders ende susters in deselve gemeynte, prijsende hare Godtsaligheyt. 17 Vermaent de Romeynen datse haer wachten voor de aenrichters van tweedracht ende ergernissen, ende datse wijs zijn in het goede. 20 Beloovende dat Godt den satan onder hare voeten sal vertreden. 21 Groet de gemeynte van wegen eenige broeders, die by hem waren. 24 Ende eyndelick besluyt hy desen sendtbrief met eenen wensch, ende lofprijsinge Godts over de overvloedige openbaringe des Euangeliums.

1

ENde ick ¹ bevele u Pheben onse ² suster, die ³ een dienaeresse is der gemeynte die te ⁴ Cenchreen is:

1 Dat is, recommandeere.

2 N. in Christo.

3 Namel. niet in den dienst van prediken: want die wort den vrouwen verboden, 1.Cor. 14.34. ende 1.Tim. 2.12. maer ofte een diaconisse, die de krancke besorghde, 1.Tim. cap. 5. versen 9, 10. Of, het welck waerschijnlicker is, die de gemeynte diende in het ontfangen ende herbergen van de verjaeghde Christenen, ende oock van d’Apostelen ende Leeraers, gelijck blijckt uyt het volgende vers.

4 Een haven van Corinthen. siet van dese plaetse Actor. cap. 18. vers 18.

2

Op dat ghy haer ⁵ ontfanght ⁶ in den Heere, ⁷ gelijck het den heyligen betaemt, ende haer ⁸ bystaet in wat sake sy u soude mogen van doen hebben. Want sy is ⁹ een voorstanster geweest van velen, oock van my selve.

5 D. herberght, ende vriendelick bejegent.

6 Dat is, om des Heeren wille, ofte, in des Heeren name.

7 Dat is, gelijck haer, die een heylige ende Godtsalige vrouwe is, ende oock u-lieden, die vrome Christenen zijt, betaemt. Gr. weerdighlick den heyligen.

8 Namel. met raet ende daet, om haer te helpen verrichten hare saken, diese te Roomen te doen heeft.

9 Ofte, herberghster, Namelick, die vele verjaeghde Christenen in haer huys heeft ontfangen. Siet 1.Tim. cap. 5. vers 10. Het schijnt dan dat sy een welgestelde vrouwe geweest is.

3

^a Groet ¹⁰ Priscillam ende ¹¹ Aquilam, mijne ¹² medewerckers in Christo Iesu:

a Actor. cap. 18. versen 2, 26.

10 De huysvrouwe van Aquila, die een seer kloecke ende Godtsalige vrouwe was.

11 De man van Priscilla, een tentemaker uyt Pontus. Siet van beyde Actor. cap. 18. vers 2, etc. 1.Corinth. cap. 16. vers 19. 2.Timoth. cap. 4. vers 19. Dese waren te voren uyt Roomen verdreven door des Keysers Claudii gebodt, ende waren te Corinthen, als Paulus daer quam, Actor. cap. 18. vers 2. ende alsoo hier blijckt datse nu wederom te Roomen waren: soo schijnt wel dat de Apostel tweemael tot Corinthen is geweest: want dese sendtbrief is uyt Corinthen geschreven.

12 Namelick, in het verbreyden der Euangelische leere, daer in sy na hare gelegentheyt ende beroepinge het beste deden.

4

Die voor mijn ¹³ leven ¹⁴ haren hals gestelt hebben: den welcken niet alleen ick dancke, maer oock ¹⁵ alle de gemeynten der Heydenen:

13 Gr. ziele. Siet Matth. 2.20.

14 Gr. haren hals onder gestelt heeft, Dat is, haer leven gewaeght hebben. Dit is geschiet, ofte in den oploop tot Corinthen tegen Paulum, Actor. cap. 18. vers 12. ofte in den oploop tot Ephesen, Actor. cap. 19. vers 23. alwaer sy doe met Paulo waren, Actor. 18.18.

15 Overmits deselve daer door verkregen hebben die weldaet, dat ick noch in het leven ben gebleven om deselve te leeren ende te verstercken.

5

[Groet] oock ¹⁶ de gemeynte in haren huyse. Groet Epenetum mijnen ¹⁷ beminden, die ¹⁸ de eerstelingh is ¹⁹ van Achajen in Christo.

16 Dat is, de geloovige, die ofte tot haer huysgesin behoorden: ofte die in haer huys vergaderden. Siet Col. cap. 4. vers 15. Philem. vers 2.

17 Namel. om sijne bysondere Godtsaligheyt.

18 Dat is, die een van de eerste is dien ick door mijne predicatie tot den geloove gebracht hebbe. Siet Rom. cap. 11. vers 16. 1.Corinth. cap. 15. vers 20. ende cap. 16. vers 15.

19 Dat is, van alle de geloovige die in Achajen zijn.

[fol. 84v]

6

Groet Mariam, die veel voor ²⁰ ons ²¹ gearbeyt heeft.

20 D. voor de geloovige, ende voornamelick voor de Leeraers.

21 Namelick, met haer te herbergen, ende andere diensten te doen.

7

Groet Andronicum ende Iunian, ²² mijne magen, ende mijne ²³ mede-gevangenen, welcke vermaert zijn onder ²⁴ de Apostelen, die oock ²⁵ voor my ²⁶ in Christo geweest zijn.

22 D. Ioden van mijn maeghschap.

23 Dat is, die oock mede gelijck als ick om des Euangeliums wille gevangen zijn geweest, Col. cap. 4. vers 10. Philem. vers 23.

24 D. onder de gene die het Euangelium hier ende daer prediken. Want dit woort wort niet alleen den twaelf Apostelen bysonderlick toegeschreven, maer oock somwijlen anderen Leeraers. siet 2.Cor. 8. vers 23. Of, wel bekent, by de Apostelen.

25 D. eer ick bekeert ben geweest.

26 D. tot de Christelicke religie sijn bekeert geweest.

8

Groet Amplian mijnen beminden ²⁷ in den Heere.

27 D. om dat hy oock in den Heere gelooft.

9

Groet Urbanum onsen mede-arbeyder in Christo, ende Stachyn mijnen beminden.

10

Groet Apellem, die ²⁸ beproeft is in Christo. Groetse die van ²⁹ Aristobuli [huysgesin zijn.]

28 D. die door vele perijckelen ende swarigheden geoeffent zijnde, oprecht is bevonden.

29 ’t Schijnt dat dese Aristobulus noch selve geen Christen en was, om dat de Apostel hem niet en doet groeten: doch blijckt evenwel dat hy een bescheyden man is geweest, die de Christenen in sijn huysgesin leedt.

11

Groet Herodionem, ³⁰ die van mijn maeghschap is. Groetse die van Narcissi [huysgesin zijn,] de gene [namelick] ³¹ die in den Heere zijn.

30 Siet vers 7.

31 D. die Christenen zijn. Want die noch Heydenen waren in dat huysgesin, die en groet hy niet.

12

Groet Tryphenam ende Tryphosam, [vrouwen] ³² die in den Heere arbeyden. Groet Persidem de beminde [suster,] die veel gearbeyt heeft in den Heere.

32 Siet vers 6.

13

Groet Rufum ³³ den uytverkoren in den Heere, ende ³⁴ sijne moeder ende ³⁵ de mijne.

33 Dat is, die een uytgelesen ende bysonder man is.

34 Namel. na de nature.

35 Namel. na de liefde ende affectie. Siet 1.Timoth. cap. 5. vers 2.

14

Groet Asyncritum, Phlegontem, Herman, Patrobam, Hermen, ende de broeders die met haer zijn.

15

Groet Philologum ende Iulian, Nereum, ende sijne suster, ende Olympam, ende alle de Heylige, die met haerlieden zijn.

16

^b Groet malkanderen ³⁶ met eenen heyligen kus. De gemeynten Christi, groeten u-lieden.

b 1.Corinth. 16.20. 2.Corinth. 13.12. 1.Thess. 5.26. 1.Petr. 5.14.

36 Dat is, met eenen kus van vrede ende broederschap, met welcke de geloovige, na het gebruyck van die landen ende tijden, malkanderen plachten te groeten. Ende wort heyligh genaemt, om dat sy niet uyt vleeschelicke maer geestelicke liefde, ende sonder geveynstheyt gegeven worden, Gen. 29.11.

17

^c Ende ick bidde u, broeders, neemt acht op ³⁷ de gene die tweedracht ende ergernissen aenrechten tegen de leere, die ghy [van ons] geleert hebt: ^d ende wijckt af van deselve.

c Col. 2.8. Tit. 3.10. 2.Ioan. vers 10.

37 Hy verstaet door de sulcke soo andere ketters, als de gene die de Christelicke religie aengenomen hebbende, leerden dat de ceremonien der wet noch nootsakelick moesten onderhouden worden ter saligheyt. Siet Galat. cap. 1. vers 7. Phil. cap. 3. vers 2. 1.Timoth. 4.1. 2.Timoth. 3. vers 1, etc. Tit. cap. 3. vers 10.

d Matth. 18.17. 2.Thess. cap. 3. vers 6. 2.Timoth. 3.5.

18

³⁸ Want de sulcke ³⁹ en dienen onsen Heere Iesu Christo niet, ^e maer ⁴⁰ haren buyck: ende verleyden door schoon spreken ende prijsen ^f de herten ⁴¹ der eenvoudige.

38 Hy beschrijft deselve, op datse mogen bekent, ende te beter gemijdet worden.

39 Namelick, hoewel sy haer voor dienaers des Heeren uyt geven.

e Philip. 3.19.

40 Dat is, leeren om vuyl gewins wille, ende om haren buyck te verzadigen, 1.Timoth. 6.5. Tit. 1.11.

f Ezech. cap. 13. vers 18.

41 Gr. der gene die niet quaet en zijn.

19

Want ⁴² uwe gehoorsaemheyt is tot [kennisse van] alle gekomen. Ick verblijde [kolom] my dan uwent halven: ^g ende ick wil dat ghy wijs zijt in het goede, doch onnoosel in het quade.

42 Namel. welcke ghy betoont in het aennemen der leere des Euangeliums, die hy geloove noemt, Rom. 1.8. Siet 1.Thess. 1.8.

g Matth. 10.16. 1.Corinth. 14.20.

20

Ende ⁴³ de Godt des vredes sal ⁴⁴ den Satan ⁴⁵ haest ⁴⁶ onder uwe voeten verpletteren. ⁴⁷ De genade onses Heeren Iesu Christi zy met u-lieden. Amen.

43 Siet Rom. 15. vers 33.

44 Nam. die door sijne instrumenten u soeckt te verleyden.

45 Het welck hier wel begint, maer in het eynde van dese werelt, welck aenstaende is, Apocal. cap. 22. vers 12. volkomelick sal geschieden.

46 D. doen, dat ghy hem door Christum sult volkomelick overwinnen. De Apostel schijnt hier te sien op de eerste belofte des Euangeliums, Genes. 3.15. Siet oock Apoc. 12. vers 11.

47 Desen wensch gebruyckt d’Apostel in alle sijne sendtbrieven. siet 2.Thess. cap. 3. vers 17.

21

U groeten ^h Timotheus mijn mede-arbeyder, ende ⁱ Lucius, ende ^k Iason, ende ^l Sosipater mijne bloetverwanten.

h Actor. 16.1. Philip. 2.19. Coloss. 1.1. 1.Thess. 3.2. 1.Timoth. 1.2.

i Actor. 13.1.

k Actor. 17.5.

l Actor. 20.4.

22

Ick Tertius, ⁴⁸ die den brief geschreven hebbe, groete u in den Heere.

48 Namelick, uyt den mont van Paulus.

23

U groet ⁴⁹ Gaius mijn ende der geheeler Gemeynte ⁵⁰ huysweert. U groet ^m Erastus ⁵¹ de Rentmeester ⁵² der stadt, ende de broeder Quartus.

49 Siet van hem Actor. c. 20. vers 4. 1.Corinth. 1.14.

50 D. die in sijn huys herberghde den Apostel, ende andere geloovige, die daer niet woonachtigh en waren. Siet vers 1.

m Actor. 19.22. 2.Timoth. 4.20.

51 Ofte, besorger, ontfanger. siet Luce cap. 16. vers 1.

52 Dat is, van Corinthen, van waer de Apostel desen brief geschreven heeft.

24

⁵³ De genade onses Heeren Iesu Christi zy met u allen. Amen.

53 Siet vers 20. De Apostel verhaelt desen wensch wederom, om te toonen hoe noodigh deselve is, ende dat desen brief uyt groote toegenegentheyt van hem is geschreven.

25

ⁿ Hem nu die machtigh is u te bevestigen, na ⁵⁴ mijn Euangelium, ⁵⁵ ende de predikinge Iesu Christi, ^o na de openbaringe ⁵⁶ der verborgentheyt, die ⁵⁷ [van] de tijden der eeuwen ⁵⁸ verswegen is geweest:

n Ephes. 3.20.

54 D. dat door my gepredickt is. Siet Rom. cap. 2. vers 16.

55 Dat is, het welck is de predikinge, Namelick, ofte die de Heere Christus selve gepredickt heeft, Hebr. cap. 1. versen 1, 2. ofte wiens inhoudt is de Heere Christus, 1.Corinth. cap. 2. vers 2.

o Ephes. c. 1. vers 9. ende 3.9. Coloss. 1.26. 2.Tim. 1.10. Tit. 1.2. 1.Petr. 1.20.

56 D. der leere des Euangeliums van Christo nu in den vleesche gekomen zijnde, welcke voor desen alsoo niet en is bekent geweest, ende in welcke leere soodanige een wijsheyt Godts geopenbaert wort, die door geener creatueren verstant en konde doorgrondet worden, 1.Petr. cap. 1. vers 12.

57 Gr. eeuwige tijden: ofte, van de tijden der werelt, Dat is, na dat de werelt geschapen is geweest.

58 Dit is te verstaen, niet alsoo, dat men in den Ouden Testamente van de Euangelische leere niet en soude hebben geweten: want in het volgende vers wort verklaert dat de openbaringe deser leere oock geschiet is door de Prophetische schriften: maer ten aensien van die klare openbaringe ende verkondinge nu in den Nieuwen Testamente geschiet, alsoo Christus doe noch niet en was gekomen: ende de Heydenen daer van gantschelick niet en wisten, Psalm 147. vers 20. Ephes. cap. 2. vers 12.

26

Maer ⁵⁹ nu geopenbaert is, ende door ⁶⁰ de Prophetische Schriften, ⁶¹ na het bevel des eeuwigen Godts, tot gehoorsaemheyt des geloofs, onder alle de Heydenen ⁶² bekent is gemaeckt:

59 Namel. in de tijden des Nieuwen Testaments.

60 Namel. in welcke de Messias belooft ende beschreven wort, met alle sijne omstandigheden ende weldaden, Actor. 26.22. Rom. c. 1. vers 2. ende 3.21. 1.Petr. 1.10. wanneer deselve worden vergeleken met het gene in het Nieuwe Testament wort beschreven in Christo vervult te zijn.

61 Of, ordonnantie Godts, die goet gevonden heeft alsoo der menschen saligheyt te wege te brengen, ende die niet en is gehouden daer van yemant reeckenschap te geven.

62 Namel. daer het te voren onder haer verswegen was, vers 25.

27

⁶³ Den [selven] alleen wijsen Godt [zy] door Iesum Christum de heerlickheyt in der eeuwigheyt. Amen.

^* [De sendtbrief] aen den Romeynen [is] geschreven van Corinthen, [gesonden] door Pheben, de dienaresse der gemeynte die te Cenchreen is.

63 Ofte, den eenigen wijsen Godt, ofte, den alleen wijsen Godt, door Iesum Christum, dien zy de heerlickheyt in der eeuwigheyt.

* Dit onderschrift en wort in sommige boecken niet gevonden. Doch hoewel men op soodanige onderschriften niet vast en mach gaen, als van de uytleggers gestelt zijnde, soo blijckt nochtans dat dit met de waerheyt over een komt, als men wel merckt op het gene geseght wort Actor. 20.1, 2. ende 2.Corinth. 12.14.

Eynde des Sendtbriefs PAULI aen den Romeynen.