Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het Eerste Capittel.

1 Na het gewoonlick opschrift des briefs, 3 danckt Paulus Godt, dat de Colossensen het geloove in Christum hebben aengenomen. 5 door de predicatie des Euangeliums, die nu in de geheele werelt vruchten voort bracht. 7 gelijck oock onder haer geschiedde na het getuygenisse Epaphre hares trouwen leeraers. 9 Bidt Godt dat sy in alle Christelicke deughden meer ende meer worden bekrachtight. 12 Komt daer na tot de verhandelinge der leere, ende verklaert hoe sy uyt de macht der duysternisse door het bloet Christi zijn verlost. 15 welckers persoon hy beschrijft, namelick, dat hy is het beelt des onsienlicken Godts. 16 dat alle dingen door hem zijn geschapen. 18 dat hy is het Hooft der gemeynte. 20 dat door het bloet sijns kruyces alles is versoent dat in den hemel ende op aerden is. 23 Vermaent haer in dit geloove te volherden. 24 waerom hy het lijden Christi oock voor haer vervult. 25 overmits hy is geroepen om onder de Heydenen dese verborgentheyt te verkondigen. 28 ende alle menschen in Christo alleen volmaeckt te stellen, na de werckinge Godts in hem.

1

¹ PAULUS een Apostel IESU CHRISTI, door den wille Godts, ende Timotheus de broeder,

1 Van dit geheel opschrift siet de aenteeckeninge op de andere Sendtbrieven, ende voornamelick Ephes. 1.1, 2.

2

Den heyligen ende geloovigen broederen in Christo, die te ² Colossen zijn: ^a Genade zy u ende vrede van Godt onsen Vader, ende den Heere Iesu Christo.

2 Dit was een voornemen stadt in Phrygien, niet verre van Hierapolis ende Laodicea: gelijck te sien is c. 4. versen 13, 16. daer den Apostel selve noyt en was geweest, c. 2. vers 1. hoe wel hy in Pamphilien, een lantschap niet verre van daer gelegen, het Euangelium meermaels gepredickt hadde: van waer het schijnt dat hy Epaphram ende eenige andere derwaerts gesonden heeft. Siet Actor. cap. 13. vers 13. ende 14.24.

a Rom. 1.7. Galat. 1.3. Ephes. 1.2. 1.Petr. 1.2.

3

^{3 b} Wy dancken den Godt ende Vader onses Heeren Iesu Christi, altijt voor u biddende:

3 Siet van dese benaminge Godts, 1.Cor. 15. vers 24. Ephes. cap. 1. vers 3.

b Ephes. 1.15. Philip. 1.3. 1.Thess. 1.2. 2.Thess. 1.3.

4

Also wy van ⁴ uw’ geloove in Chri-[kolom]sto Iesu gehoort hebben, ende van de liefde die [ghy hebt] tot alle heyligen:

4 D. de belijdenisse uwes geloofs van Christo Iesu, op welcken het ware geloove bysonderlick siet, om door hem vergevinge der sonden, ende de saligheyt te verkrijgen, Actor. 10.43. Rom. 3.24, 25, etc.

5

Om ⁵ de hope ^c die u ⁶ wech geleght is in de hemelen, van welcke ghy te voren gehoort hebt, ⁷ door het woort der waerheyt [namelick] des Euangeliums:

5 De eeuwige saligheyt die wy hier hopen, ende hier namaels in den hemel genieten sullen, Rom. cap. 8. vers 24. Ephes. 1.18.

c 1.Petr. 1.4.

6 Dat is, bewaert wort, gelijck Petrus spreeckt, 1.Petr. 1. vers 4. om te sijner tijt aldaer te ontfangen.

7 Gr. in het woort, Ephes. 1.13.

6

Het welck tot u gekomen is, gelijck oock ⁸ in de geheele werelt: ^d ende ⁹ het brenght vruchten voort, gelijck oock ¹⁰ onder u, van dien dagh af dat ghy gehoort hebt, ende de genade Godts ¹¹ in waerheyt bekent hebt:

8 D. onder alle de volcken der werelt, gelijck hier na vers 23. verklaert wort. Siet oock Rom. 10.18.

d Marc. 4.8. Ioan. 15.16.

9 Namel. des waren geloofs, ende die de ware bekeeringe betamelick zijn. siet Matth. cap. 3. vers 8. ende 13. vers 23. als oock Iesa. 55.10.

10 Gr. in u.

11 D. waerlick ende oprechtelick, gelijck Actor. 10.34. het welck van den Colossensen verstaen wort, die oprechtelick ende sonder geveynstheyt de waerheyt des Euangeliums hebben bekent: ofte van de gene die haer het selve eerst hebben gepredickt, welcke het haer oprechtelick ende sonder vermenginge van menschelicke leeringen hebben voorgestelt, gelijck hy terstont van Epaphra getuyght.

7

Gelijck ghy oock geleert hebt van ^e Epaphra onsen geliefden mededienstknecht, dewelcke een getrouw dienaer Christi is ¹² voor u:

e Col. 4.12. Philem. vers 23.

12 D. u ten goede ende tot uwer saligheyt.

8

Die ons oock verklaert heeft uwe liefde ¹³ in den Geest.

13 Ofte, door den Geest, dat is, die door den Heyligen Geest in u gewrocht is, ende uyt een geestlick gemoedt ende oorsake voort komt: ’t welck de Apostel daer by doet om dese liefde te onderscheyden van wereltsche liefde, die uyt wereltsche oorsaken haren oorspronck heeft. Siet Rom. 14.17. ende Ephes. 6.18.

9

^f Daerom oock wy, van dien dagh af dat wy het gehoort hebben, ¹⁴ niet op en houden voor u te bidden, ende te begeeren ^g dat ghy mooght vervult worden met de kennisse van ¹⁵ sijnen wille, ¹⁶ in alle wijsheyt ende geestelick verstant:

f Ephes. 1.15.

14 D. soo menighmael als wy bidden, oock voor u te bidden.

g 1.Corinth. 1.5.

15 D. Godts wille in den Euangelio geopenbaert, van welcken hy vers 6. gesproken hadde.

16 Dese twee gaven worden alsoo onderscheyden, dat wijsheyt is eygentlick het begrijp der geestelicke verborgentheden ende leeringen ons in den Euangelio geopenbaert: maer het verstant de bequaemheyt om de ware leere des Euangeliums wel te konnen onderscheyden van menschelicke byvoeghselen, ende deselve tot stichtinge ende vertroostinge te konnen aenleggen, gelijck den Apostel hier na oock beyde dese dingen voorstelt.

[fol. 113v]

10

^h Op dat ghy mooght wandelen ¹⁷ weerdighlick den Heere ¹⁸ tot alle behaeghlickheyt, in alle goede wercken ⁱ vrucht dragende, ende wassende in de kennisse Godts:

h Genes. 17.1. 1.Corinth. 7.20. Ephes. 4.1. Philip. 1.27. 1.Thess. 2.12.

17 Dat is, gelijck het betaemt dien die den Heere kennen, belijden, ende lief hebben. Siet dergelijck Rom. 16.2. Ephes. 4.1.

18 Dat is, om den Heere in alle uwen wandel te mogen behagen.

i 1.Joan. 15.16.

11

¹⁹ Met alle kracht bekrachtight zijnde, na de sterckte sijner heerlickheyt, tot alle ²⁰ lijdtsaemheyt ende lanckmoedigheyt ²¹ met blijdtschap:

19 D. met allerley kracht, die hy ons in onse swackheyt mede deelt, om alle dese onse vyanden te overwinnen, wanneer wy die sterckte door den geloove van hem begeeren. Siet 1.Cor. c. 1. vers 27. 2.Corinth. 12. vers 9. Iacob. 1.5, 17.

20 De lijdtsaemheyt siet op de grootte der verdruckinge, die sy lijdtsamelick verdraeght: de lanckmoedigheyt op de langhduerigheyt der selve, waer door sy onder deselve niet en beswijckt, noch haer selven en wreeckt, al is sulcks somwijlen in haer macht. Siet Iesai. 30.15. Thren. 3.25.

21 Niet om de verdruckingen selve, die oock den geloovigen droefheyt aendoen, ende tranen uytperssen, Ioan. 16.20. maer om de vertroostingen die sy daer in gevoelen, ende de vruchten ende belooningen die sy daer door verkrijgen. Siet Matth. 5.12. Actor. 5.41. Rom. 5.3. 2.Corinth. 1.5, etc.

12

²² Danckende den Vader, die ons ²³ bequaem gemaeckt heeft om ²⁴ deel [te hebben] in de erve der heyligen ²⁵ in het licht:

22 Namelick, wy, van dewelcke hy in het negende vers gesproken heeft. Ende begint den Apostel hier het tweede deel deses Sendtbriefs, bestaende in de voorstellinge van de leere der saligheyt, ende in de wederlegginge der tegenstrijdige dwalingen.

23 Namelick, door sijn woort ende Geest.

24 Ofte, deel te hebben in het lot, dat is, in het erfdeel lot te hebben, gelijck Actor. 26.18.

25 Dat is, in het Rijcke sijner genade ende heerlickheyt, het welck licht wort genaemt van wegen de ware kennisse Godts, die daer in heerscht: ende van wegen de eeuwige heerlickheyt ende klaerheyt in den hemel, die daer op volght, gestelt tegen het Rijcke der duysternisse, daer in ’t volgende vers van wort gesproken.

13

^k Die ons getrocken heeft uyt ²⁶ de macht der duysternisse, ende overgeset heeft in het Koninckrijcke ^{l 27} des Soons sijner liefde,

k Ephes. 2.4. 1.Thess. 2.12.

26 Der sonde ende des eeuwigen doots, waer over de satan als een prince der duysternisse, Ephes. 6.12. de macht toegeschreven wort, Hebr. 2.14. om dat hy door afleydinge ende onkennisse van Godt ende sijnen wille, over de ongeloovige menschen heerscht, 2.Corinth. 4.3, 4. ende haer alsoo tot den eeeuwigen doot in de eeuwige duysternisse brenght, Matth. 8.12. 2.Petr. 2.17. Iude vers 6.

l Matth. 3.17. ende 17.15. 2.Petr. 1.17.

27 D. sijns welgeliefden Soons, Matth. 3.17. en 17.5. een Hebreeusche wijse van spreken, gelijck Psalm 15.1. de bergh Sion, de bergh sijner heyligheyt genaemt wort, D. sijnen heyligen bergh.

14

²⁸ In den welcken wy ²⁹ de verlossinge hebben ^m door sijn bloet, ³⁰ [namelick] de vergevinge der sonden.

28 Namel. Sone sijner liefde, Dat is, Christo Iesu, welckers persoon hy daer na gaet beschrijven.

29 Gr. vrymakinge, ofte, lossinge door rantsoen. Siet oock Ephes. 1.7.

m Actor. cap. 20. vers 28. Ephes. 1.7. Hebr. 9.14. 1.Petr. 1.19.

30 Hier wort dese verlossinge, die wy in Christo Iesu hebben, naerder verklaert: ende wort de vergevinge der sonden hier, gelijck oock Luce 1.77. alleen uytgedruckt, niet om dat wy door de verlossinge Christi niet meer en hebben, maer om dat deselve het eerste deel is van onse verlossinge, ende de gront waer op het recht tot het eeuwige leven, ende de heylighmakinge, mitsgaders oock het pandt des Heyligen Geests nootwendelick volght, gelijck de Apostel elders alom verklaert, voornamelick Ephes. 1.7, etc. waer van desen brief een kort begrijp is. Siet oock Galat. 3.12, etc.

15

ⁿ Dewelcke is ³¹ het beelt ³² des onsienlicken Godts, ^o de ³³ eerstgeboren aller creature.

n 2.Cor. 4.4. Philip. 2.6. Hebr. 1.3.

31 Christus wort hier alsoo genaemt soo ten aensien van sijne eeuwige geboorte van den Vader, om dat hy is het uytgedruckt ende eeuwigh beelt van den persoon des Vaders, eenes wesens met den Vader, Prov. 8. vers 22. Mich. 5.1. Ioan. 10.30. Hebr. 1.3. als oock ten aensien dat hy mensche geworden zijnde, Godt in hem ende door hem sijne eygenschappen, namelick sijne wijsheyt, goedigheyt, rechtveerdigheyt, ende almachtigheyt, voor onse oogen gelijck als af beelt. Siet Ioan. cap. 14. vers 9. 1.Timoth. cap. 3. vers 16.

32 Namelick, des Vaders, die daerom onsienlick genoemt wort, om dat sijn wesen onsienlick is, 1.Tim. 6. vers 16. ende om dat hy hemselven voor de oogen der menschen niet en heeft geopenbaert, gelijck wel de Sone in sijne aengenomene menschelicke nature heeft gedaen. Siet Ioan. 1.18, 33.

o Apocal. 3.14.

33 Hy en seght niet de eerstgeschapen, maer eerstgeboren, het welck verstaen moet worden, van sijne Goddelicke nature, ende eeuwige geboorte van den Vader voor alle schepselen, ende van sijne weerdigheyt boven alle schepselen, gelijck op het woort beelt aengeteeckent is, ende naerder blijckt Ioan. 1.1. vergeleken met vers 14. Te meer om dat hy hier geseght wort de eerstgeborene niet onder vele broederen, gelijck Rom. 8.29. maer aller creature, waer door hy mercklick van alle schepselen wort onderscheyden, ende volgens dien niet als een schepsel, maer als de Schepper van alles wort ingevoert, gelijck in ’t volgende vers breeder verklaert wort.

16

^p Want ³⁴ door hem zijn alle dingen geschapen, die in de hemelen ende die op de aerde zijn, die sienlick ende die onsienlick zijn, het zy ³⁵ throonen, het hy heerschappijen, het zy Overheden, het zy Machten: alle dingen zijn door hem ende ³⁶ tot hem geschapen:

p Genes. 1.3. Psalm 33.6. Ioan. c. 1. vers 3. Ephes. 3.9. Hebr. 1.2.

34 Gr. in hem, dat is, door hem als een medewercker des Vaders, gelijck aen het eynde van dit vers verklaert wort. Siet oock Ioan. 1.3. ende 5.19.

35 Dese namen worden hier den Engelen in den hemel gegeven, om dat Godt haer als Koningen, (welcken eygentlick de throonen toekomen) Princen, Overheden, ende Machtige dickmael gebruyckt in het regeeren van landen ende Koninckrijcken, gelijck by Daniel, Zacharias, ende andere Propheten te sien is. Siet oock Ephes. 1.21. ende 3.10.

36 D. om sijnent wille, op dat hy een erfgenaem ende Heere soude zijn oock van alle dese. Siet Hebr. 1.2. Ofte, tot sijner eere, gelijck tot de eere des Vaders ende des Heyligen Geests. siet Ioan. 5.23. Rom. 11.36.

17

Ende hy is ³⁷ voor alle dingen, ende alle dingen ³⁸ bestaen te samen door hem.

37 D. eer daer eenige dingen geschapen zijn geweest, gelijck Prov. 8.22. Ioan. 17.5.

38 Dat is, alle geschapene creaturen worden in wesen, leven, ende bewegen van hem onderhouden. Siet Hebr. 1.3. ende Ioan. 5.17, etc. door welcken allen de eeuwige Godtheyt des Soons, ende volgens dien de eenigheyt sijns wesens met den Vader ende den Heyligen Geest bewesen wort, alsoo daer maer een eenigh Godt is die hemel ende aerde geschapen heeft ende onderhoudt. Siet 1.Ioan. 5.7.

18

^q Ende hy is ³⁹ het hooft des lichaems, [namelick] der gemeynte, hy die [kolom]⁴⁰ het begin is, ^r de ⁴¹ eerstgeboren uyt den dooden, op dat hy ⁴² in allen d’eerste soude zijn.

q Ephes. 1.22. ende 4.15. ende 5.23.

39 In de voorgaende verssen heeft hy gesproken van de uytnementheyt des persoons Christi, als des eeuwigen Soons Godts, ende Scheppers ende Onderhouders van alle dingen, nu bewijst hy oock de uytnementheyt sijns persoons boven alle sijne uytverkorene leden, ten aensien dat hy als Godt ende mensche een Middelaer is geworden tusschen Godt ende de menschen: waer van ’t eerste is, dat hy het geestelick hooft is der gemeynte, die sijn geestelick lichaem is, het welck van hem door sijne verdienste ende Geest alle geestelick leven ende saligheyt ontfanght. Waer van siet breeder Ephes. 1.22. ende 4.15, 16.

40 D. d’eerstelingh uyt den dooden, gelijck hem Paulus noemt 1.Cor. 15.20. ende wort Christus alsoo genaemt, om dat hy niet alleen is de gene die door sijn eygen kracht is opgestaen, ende door welckers kracht alle andere opgestaen zijn, ende hier namaels opstaen sullen, maer oock om dat hy de eerste is die tot de eeuwige heerlickheyt opgestaen is, op dat hy alle sijne geloovige met hem tot deselve heerlickheyt hier namaels soude verwecken. Siet 1.Cor. 15.23. 1.Thess. 4.14, etc.

r 1.Cor. 15.20. Apoc. 1.5.

41 D. de eerstgeborene onder de gene die tot de eeuwige heerlickheyt uyt den dooden sullen opstaen, waer door, gelijck oock door het woort begin, te kennen gegeven wort, niet alleen dat hy de eerste in ordre is, ende de oorsake van de opstandinge der andere, maer boven dien oock dat hy in heerlickheyt boven andere, selfs na sijne menschelicke nature, verre sal uytsteken, gelijck de eerstgeborene in het Oude Testament boven alle hare broederen geset waren: het welck oock de volgende woorden op dat hy, etc. merckelick mede brengen.

42 Of, onder alle, Namel. sijne broederen.

19

Want het is ⁴³ [des Vaders] welbehagen geweest, dat ^s in hem ⁴⁴ alle de volheyt woonen soude:

43 Dat is, Godts sijns Vaders, van den welcken hy oock inde volgende verssen spreeckt. siet. 2.Cor. cap. 5. vers 18.

s Ioan. 1.14, 16. Coloss. 2.9.

44 Nam. aller geestelicke gaven ende heerlickheyt, Nam. niet alleen om deselve voor hem te besitten, maer oock om alle de leden, na de mate sijner gaven, de selve mede te deelen. Siet Ioan. 1.14, 16. ende 3.34, 35. Ephes. 4.7, etc.

20

^t Ende dat hy door hem ^v vrede gemaeckt hebbende ⁴⁵ door het bloet sijns kruyces, door hem [segge ick] alle dingen versoenen soude tot hemselven, het zy de dingen ⁴⁶ die op de aerde, het zy de dingen die in de hemelen zijn.

t 2.Cor. 5.18. 1.Ioan. 4.10.

v Iesa. 9.6. Ioan. 16.33. Actor. 10.36. Rom. 5. vers 1. Ephes. 2.14.

45 D. door sijne bloedige offerande eenmael aen het kruyce volbracht, Hebr. 10.10, etc.

46 Siet de verklaringe van dese plaetse in de aenteeckeninge op Ephes. 1.10.

21

Ende hy heeft ⁴⁷ u die ⁴⁸ eertijts vervreemt waert, ⁴⁹ ende vyanden door het verstant, ⁵⁰ in de boose wercken, nu oock versoent,

47 Namel. geloovige uyt de Heydenen.

48 Namel. eer ghy tot Christum bekeert waert. Siet Ephes. cap. 2. vers 12, etc.

49 D. Godt hatende ende van Godt gehatet. Siet Rom. cap. 1. vers 30. ende 5.10. Ioan. 15.25. Iacob. 4.4.

50 Dat is, het welck hem altijt in het boose besich houdt, Genes. 6.5.

22

⁵¹ In het lichaem sijnes vleeschs, door den doot, ^x op dat hy u soude heyligh ende onberispelick ende ⁵² onbeschuldelick voor hem stellen:

51 D. in sijn lichaem bestaende uyt vleesch ende bloet, ende ons in alle swackheden gelijck, uytgenomen de sonde, Hebr. 2.14. welcken tijtel de Apostel daer by doet, op dat hy sijn lichaem dat hy voor ons in den doot gegeven heeft, soude onderscheyden van sijn geestlick lichaem sijner gemeynte, waer van hy korts te voren heeft gesproken: ende oock van sijn verheerlickt lichaem, waer mede hy in den hemel triumpheert, ende het welck geen swackheyt noch sterflickheyt meer en is onderworpen, Rom. 6. versen 9, 10.

x Luce 1.75. Ephes. 1.4. ende 5.27. 2.Timoth. 1.9. Tit. 2.12.

52 Namelick, om dat de gerechtigheyt Christi ons door het geloove wort toegereeckent, ende alle onse gebreken door sijn bloet ende voorbidden bedeckt worden, Rom. cap. 8. versen 33, 34. ende wy door Godts Geest wedergeboren zijnde oock selve van alle overblijfselen der sonde hier na sullen gevrijet worden, Ephes. cap. 5. versen 26, 27.

23

^y Indien ghy maer blijft in ’t geloove gefondeert ende vast, ende niet beweeght en wort van ⁵³ de hope des Euangeliums, dat ghy gehoort hebt, het welcke gepredickt is onder ⁵⁴ alle de creature die onder den hemel is: ⁵⁵ van het welck ick Paulus een dienaer geworden ben:

y Ioan. 15.6.

53 Dat is, de hope der eeuwige saligheyt, die den geloovigen door het Euangelium wort belooft.

54 D. alle volckeren, of soorten van menschen in de werelt, gelijck Christus verklaert Matth. 28.19. ende Marcus oock spreeckt Cap. 16. vers 15.

55 Namel. Euangelium onder alle volcken.

24

^z Die my nu verblijde in mijn ⁵⁶ lijden ^a voor u, ende vervulle in mijn vleesch ⁵⁷ de overblijfselen van ⁵⁸ de verdruckingen Christi, ^b voor ⁵⁹ sijn lichaem, ’t welck is de gemeynte:

z 2.Cor. 7.4.

56 D. om u met mijn exempel te verstercken in de aengenomene waerheyt. Siet 2.Cor. 12.15. 2.Tim. 2. vers 10.

a Ephes. 3.13. Philip. 2.17. 2.Timoth. 2.10.

57 Of, het gene gebreeckt. Dit en wort niet verstaen van het lijden Christi voor onse sonden, als of daer aen yet soude ontbreken tot onser verlossinge: want dat is volkomen ende in alle deelen volmaeckt, soo dat daer aen niet en gebreeckt, Coloss. 1.20. Hebr. 10. vers 14. 1.Ioan. 1.7. ende 2.2. maer van het lijden dat sijne leden aengedaen wort om sijnent wille. siet. 2.Cor. 1.5. Hebr. 11.26.

58 D. die ofte Christus lijdt in sijne ledematen, Actor. 9.4. 2.Corinth. 1.5. ofte de geloovige om Christi sake lijden, 2.Cor. 4.10. Hebr. 11.26.

b Rom. 12.5. 1.Cor. 12.27. Ephes. 4.12. ende 5.23.

59 D. tot versterckinge ende stichtinge van sijne gemeynte, gelijck hy te voren geseght heeft voor u.

25

Welcker dienaer ick geworden ben na ⁶⁰ de bedeelinge Godts, ^c die my gegeven is aen u, om te vervullen het woort Godts:

60 D. na dat hy my desen sijnen last, ende dese sijne gaven uytgedeelt heeft, als een heere over sijn huys. Siet de verklaringe van dit woort, Ephes. 1.10.

c Rom. 16.25. Ephes. 1.9. ende 3.9. 2.Tim. 1. vers 10. Tit. 1.3. 1.Petr. 1.20.

26

[Namelick] de verborgenheyt ⁶¹ die verborgen is geweest van [alle] eeuwen ende van [alle] geslachten, ^d maer nu geopenbaert is aen sijnen heyligen,

61 Siet de verklaringe hier van in de aenteeckeninge op Ephes. 3.5, etc.

d Matth. 13.11.

27

^e Aen wien Godt heeft willen bekent maken, welcke daer zy ⁶² de rijckdom der heerlickheyt deser verborgentheyt onder de Heydenen, ⁶³ welcke ⁶⁴ is Christus onder u, ^{f 65} de hope der heerlickheyt:

e 2.Cor. 2.14.

62 Dat is, de overvloet ende heerlickheyt: ofte, de heerlicke overvloedigheyt.

63 Nam. rijckdom der heerlickheyt.

64 Want in hem zijn alle schatten der wijsheyt ende kennisse Godts verborgen, gelijck hy hier na spreeckt Cap. 2. vers 3. Die dan Christum heeft in hem woonende door ’t geloove, die heeft alles met hem, Rom. 8.32.

f 1.Timoth. 1.1.

65 D. in wien ende door wien wy de hope der eeuwiger heerlickheyt ontfangen.

28

Den welcken wy verkondigen, vermanende een yegelick mensche, ende leerende een yegelick mensche ⁶⁶ in alle wijsheyt, op dat wy souden ⁶⁷ een yegelick mensche ⁶⁸ volmaeckt stellen in Christo Iesu.

66 Namel. ter saligheyt noodigh. Siet. Actor. 20.27. 2.Timoth. 3.15.

67 Namel. wie hy oock zy, het zy Iode ofte Heyden.

68 Dat is, leeren sijne volmaecktheyt alleen in Christo te stellen, ende te soecken: of in Christi geloove ende leere. siet Actor. 4.12. Rom. 1.16.

[fol. 114r]

29

Waer toe ick oock arbeyde, ⁶⁹ strijdende ⁷⁰ na sijne werckinge die in my werckt met kracht.

69 Een gelijckenisse genomen van de gene, die om prijs strijden ofte vechten, die alle hare krachten, diese hebben, gebruycken om te overwinnen.

70 D. na de mate sijner werckinge die in ons niet ledigh en is. siet. 1.Corinth. 15.10. 2.Timoth. 1.6, 7.