De Stijl 1 1917-1920

De plaats van het moderne schilderen in de architectuur.
Door B. van der Leck.

Het is de wensch van den modernen schilder, de ‘afzonderlijkheid’ van de schildering, zoowel in innerlijken als uiterlijken aard, op te heffen.

Sterker dan voorheen begint, verklaard, het besef te leven, dat schilderkunst geen ander doel heeft, dan te beelden. Te beelden zonder bedrooming of stemming en zonder vergankelijke bestrevingen.

Geen afzonderlijk of stuksgewijs ingebrachte schildering ter illustratie, geen versiering of verfraaiing, maar beelding van realiteit.

De schilderkunst heeft zich in den loop der tijden, afgescheiden van de bouwkunst, zelfstandig ontwikkeld en is door experiment en destructie van het natuurlijke en oude, geestelijk zoowel als vormelijk tot haar eigen wezen gekomen Zij heeft evenwel altijd het vlak noodig en het zal haar eindwensch blijven, het noodzakelijk praktische vlak, dat door bouwkunst ontstaat, direct te benutten. Meer dan dat, zij zal in haar uitbreiding van afzonderlijkheid tot algemeenheid de geheele kleur- en bij het schilderen behoorende vormconceptie aan het gebouw gaan opvragen als haar rechtmatig domein. Zien de architecten uit naar een schilder, die het verlangde beeld zal brengen, de moderne schilder ziet niet minder uit naar een architect die de geschikte voorwaarden biedt, gezamenlijk tot wezenlijke eenheid van beelding te komen. Wij vragen van den architect ‘zelfbeperking’, omdat deze zooveel in handen heeft, wat in wezen niet tot bouwkunst behoort, en in doorvoering geheel anders moet worden begrepen, dan de architect dat doet.

Bouwen toch is uiteraard iets anders, staat in geheel andere verhouding tot het oneindige, dan de schilderkunst. Hieronder volgen een vijftal aanduidingen van verschillen, tusschen bouwen en schilderen, het schilderen zooals dat in laatste instantie is.

1e.	de moderne schilderkunst is destructie van het plastisch natuurlijke tegenover het plastisch-natuurlijk constructieve van de bouwkunst.
2e.	de moderne schilderkunst is open tegenover het verbindende, geslotene van de bouwkunst.

[p. 9]

3e.	de moderne schilderkunst is kleur en ruimtegevend tegenover het kleurloos-vlakke van de bouwkunst.
4e.	de moderne schilderkunst is beelding in ruimtelijke vlakheid: uitbreiding, tegenover de ruimtebeperkende vlakheid van de bouwkunst.
5e.	de moderne schilderkunst is beeldend-evenwichtig, tegenover het constructief evenwichtige (steun en last) van de bouwkunst.

De moderne schilderkunst destructiveert de lichamelijkheid tot vlakheid en komt door ruimtebegrip tot destructie van het in het vlak gewende natuurlijke, tot ruimtelijke verhouding.

De bouwkunst construeert, schept organische lichamelijkheid in gesloten verhoudingen.

Licht- en ruimte-begrenzing is het bouwkundig vlak.

In de moderne schilderkunst is kleur: beelding van licht, primaire kleur: directe beelding van licht. Kleur is de visueele plastiek van het licht. In het moderne schilderen is regelrechte verhouding beelding van de verhoudingsvolle ruimtelijkheid. Licht en ruimtebeelding is kleur en verhouding. Is bouwkunst ruimtebeperking, kleur en ruimtelijke verhoudingsbeelding voltooit het cosmisch karakter van de bouwkunst.

Bouwkunst is als de aarde: plastiek en vraagt in voltooiing van beelding, beelding van licht en ruimtelijkheid.

En dit is het positieve resultaat van het destructieve karakter in het moderne schilderen, dat zij de atbeelding van de visueele werkelijkheid, met haar tragiek, doorzet tot cosmische waarden van ruimte, licht en verhouding waarin dus alle aardsche plastiek of ‘het geval’ is opgenomen en blijft voorondersteld.