De Stijl 1 1917-1920

Scheppen.
Door Antony Kok.

Al wat leeft is schepper wijl het leeft

Het scheppen van al wat leeft is algemeen, is herhaling, is sexueel, is voortplanting.

De kunstenaar is schepper als mensch en als kunstenaar.

De kunstenaar is kunstenaar door zijn macht zijn natuurlijken menschelijken scheppingsof levensdrang - libido - zóó te kunnen sublimeeren, dat daaruit kunst wordt geboren. Des kunstenaars schepping is het bijzondere uit het algemeene, is sublimeering van het algemeene, suolimeering van het natuurlijke, omvorming van oerwaarde tot kunstwaarde. Kunst is gesublimeerde natuurlijke scheppingsdrang, welke tot realiteit komt, maar daarom is gesublimeerde natuurlijke scheppingsdrang nog niet steeds kunst.

De waarde van een kunstwerk hangt af van de beteekenis van den natuurlijken scheppingsdrang, die door zijn sublimeering oorzaak is tot het scheppen van het kunstwerk.

[p. 240]

Het hoogste doel des levens is scheppen.

Gezondheid is, waar het leven schept.

Ziekte is, waar het scheppen wordt belemmerd.

Het leven schept, òf natuurlijk òf geestelijk.

Waar het leven natuurlijk schept ontstaat natuur, nakomelingschap, wet.

Waar het leven geestelijk schept ontstaat geest, kunst, vrijheid.

Waar het leven niet schept ontstaat ziekte en moet het leven ophouden.

Hoe meer een kunstwerk als gesublimeerd libido in hoogte evenwaardig is aan de waarde in diepte zijner oorzaak, het natuurlijk libido, des te zuiverder zal het als uiting van kunst verschijnen.

Kunst is waar, is open.

Het kunstwerk heeft waarheid, maakt open.

Kunst is open en recht - oprecht.

Sublimeering van het libido is steeds een beweging naar verheffing van het individu. Zij is een uitbreiding naar het aesthetische en geestelijke leven.

Haar directe uiting is geestdrift, enthousiasme.

Leven is wisselwerking tusschen twee brandpunten, n.l. tusschen hersen- en geslachtsbrandpunt. Beide samen vormen het individu. Het ééne zonder het àndere in een individu is niet mogelijk. Een overheersching van het ééne over het andere is regel.

De verhouding der beide brandpuntwaarden is het karakter. In de eerste plaats wordt die verhouding bepaald door de subjectieve verhouding der brandpunten in het individu zelf. In de tweede plaats door de objectiviteit. De subjectieve verhouding bepaalt den wil, het verstand, de gezondheid van het individu.

Instandhouding en ontwikkeling van het individu wordt bepaald door de objectiviteit.

Waar individuën in subjectieve waarde onderling zeer kunnen verschillen en waar eveneens de omgeving van en voor de individuën zeer kan uiteenloopen, wordt het ons hierdoor mogelijk begrip te krijgen van de groote verschillen en overeenkomsten die wij bij individuën onderling waarnemen.

Indien zich in een individu een sterke domineering van het geestelijk (hersen) brandpunt over het geslachtsbrandpunt, van het bewuste over het onbewuste, vertoont, spreekt men van een kunstenaar, van een denker.

De kunstenaar en denker kan zich slechts manifesteeren in de objectiviteit - realiteit - door zijn kunstwerk, door zijn denkwerk. Deze beide vormen, kunst- en denkvoortbrengsel, zijn vormen die in wezen een zelfde oorzaak hebben, in wezen gelijk zijn.

De richtingen, waarin het natuurlijk libido zich sublimeert, zijn oneindig varieerend.

Naarmate de subjectieve en objectieve waarde van het individu grooter is, zullen ook de in waarde daarvan afhangende sublimeeringen grooter beteekenis kunnen hebben.

De uitingen zijn dan ook zeer uiteenloopend en zeer verschillend in waarde.

Zeer dikwijls, bijna algemeen, uit zich sublimeering in kleeding. In alle rassen, volkeren, waardigheden, standen, komt het tot uiting. Weliswaar is deze sublimeering dikwijls niet individueel-oorspronkelijk doch een soort massa-sublimeeringsverschijnsel. Hoevelen b.v. haten niet het modegedoe? Voor hoevelen is het voorgeschreven kleed zijner waardigheid niet hinderlijk (uniform)? Voor hoevelen is de carnavalspret niet een welkome gelegenheid om het genot van het dragen van eigen gekozen kleeding te kunnen smaken, zich daar-

[p. 241]

mede te sieren, de aandacht tot zich te trekken? De carnavalsfeesten zijn effectvolle directe individueele libido-sublimeeringen, zich realiseerende in de kleeding. Het boetekleed, het kleed der priesters, der rechters, der koningen en soldaten, het zijn alle vormen van gesublimeerd individueel- of massa-libido.

De natuurlijke lichaamsschoonheid wordt bepaald door de libidineuze waarde in het individu zelf. Waar de harmonie tusschen geslachtsbrandpunt en hersenbrandpunt groot is, zijn de voorwaarden aanwezig voor een gezond en daardoor schoon lichaam.

Waar de harmonie tusschen de subjectieve waarde van het individu en de objectiviteit groot is, zal door dat individu het schoone in de objectiviteit worden waargenomen. Deze waarneming is weer oorzaak van ontwikkeling van het vermogen tot sublimeering van het libido.

Waar omvorming van natuurlijk libido in gesublimeerd libido plaats heeft, zal gewaarwording van schoonheid zijn. Bewustwording van schoonheid is direct geestelijk, indirect natuurlijk (sexueel).

Waar het natuurlijk libido misbruikt wordt ontstaat ziekte, ontstaat het leelijke, het afzichtelijke. Kunst leeft en is realiteit die ontstaan is door de harmonische sublimeering van den natuurlijken scheppingsdrang.

Waar het natuurlijk libido geweld wordt aangedaan door sublimeering ontstaat geen kunst doch ziekte, verval.

Waar het natuurlijk libido zich zwak sublimeert ontstaat evenmin kunst doch algemeenen alledaagschheden.

De ware kunstenaar heeft zijn eigenschappen in en om zich in harmonie. Alleen krachtens deze harmonie kan hij zijn kunst tot realiteit brengen.

Hem is het mogelijk door zijn gesublimeerd libido een kunstwerk te scheppen.

De ware kunstenaar overdrijft omdat hij overvloeit.

Alleen bij overvloed kan overdrijven plaats hebben.

Bij overdrijving begint kunst, want wat overdrijft kan sublimeeren tot kunst.

Het natuurlijk libido schept leven.

Het gesublimeerd libido schept kunst.

Het natuurlijk libido kan niet scheppen zonder een zekere harmonie van hersen- en geslachtsbrandpunt.

Het gesublimeerd libido kan niet scheppen zonder de harmonie van hersen- en geslachtsbrandpunt te bewaren.

Waar het natuurlijk libido buiten de harmonie van hersen- en geslachtsbrandpunt komt, ontstaan òf geen òf zieke nakomelingen.

Waar het gesublimeerd libido de harmonie van hersen- en geslachtsbrandpunt niet bewaart ontstaat geen kunst doch ziekelijke voortbrengselen en verval.