Streven. Vlaamse editie. Jaargang 51

[p. 865]

Streven
juli 1984

[p. 867]

Een tekst en zijn gebruik
Redactie

Een tekst van een kardinaal zul je in Streven niet zo vaak aantreffen. Ook de tekst van Kardinaal Ratzinger die we nu publiceren, is niet door ons gevraagd en was niet direct voor ons bestemd. Maar hij hoort al geruime tijd tot het publieke domein. In ons vorige nummer (juni) hebben wij er al op gereageerd met een artikel van G. De Schrijver over de ‘orthodoxie’ van de bevrijdingstheologie en een gesprek met Jon Sobrino, een van de theologen die door Kard. Ratzinger persoonlijk worden bekritiseerd. Deze maand publiceren wij een antwoord van twee Braziliaanse theologen, de gebroeders Leonardo en Clodovis Boff. Het leek ons fair, dan toch ook maar de betwiste tekst zelf te publiceren. Dan weet de lezer tenminste waarop geantwoord wordt.

De herkomst van deze tekst, het tijdstip waarop hij in verschillende landen in de openbaarheid kwam en de manier waarop dat gebeurde, stellen allerlei vragen. Vooral de vraag: welk statuut, welk gezag moet eraan worden toegekend?

Hij dook voor het eerst in Peru op, in het tijdschrift Oiga de Lima, 23 januari 1984, anoniem, maar met de vermelding dat hij al alom bekend was. Toevallig rond de tijd dat de Peruaanse bisschoppen bijeenwaren om zich te beraden over de theologie van Gustavo Gutiérrez, over wie een onderzoek van de Romeinse Congregatie voor de Geloofsleer aan de gang is. In maart verscheen hij in het Italiaanse 30 Giorni, het blad van de conservatieve beweging Comunione e Liberazione, als een ‘onuitgegeven’ tekst, mét vermelding van de auteur: Kardinaal Joseph Ratzinger, Prefect van de Congregatie voor de Geloofsleer. Om de bedoeling helemaal duidelijk te maken, werd hij daar geïllustreerd met foto's van een guerrillero-priester, een politieke meeting in een kerk en terroristengeweld. Ook deze publikatie kwam te gelegener tijd. De leiding van de Congregatie voor de Geloofsleer had rond dezelfde tijd een nogal ongewone bijeenkomst met de voorzitters of gedelegeerden van de Geloofscommissies van bijna alle Latijnsamerikaanse Bisschoppenconferenties. Ook de kardinalen Baggio en Lopez Trujillo, twee van de hevigste tegenstanders van de bevrijdingstheologie waren aanwezig. De publikatie van de tekst in het Italiaans en de

[p. 868]

deining die hij daar veroorzaakte, had tot gevolg dat het Vaticaan niet langer kon zwijgen. De persdienst liet weten dat het om een ‘privé studie’ ging, ‘een niet officiële tekst, die niet voor verdere verspreiding bestemd was’. Een kwalificatie die tamelijk laat kwam: in Latijns-Amerika werd de tekst immers allang door velen als een ‘officiële veroordeling’ van de bevrijdingstheologie beschouwd en gebruikt. De Corriere della Sera wist tenslotte te vertellen dat het alleen maar ging om een lezing die Kard. Ratzinger in september 1983 gehouden had op een besloten vergadering in Rome of Castelgandolfo, in aanwezigheid van de paus, waar door verschillende ‘experts’ over de bevrijdingstheologie was gesproken, een gewone informatie-bijeenkomst zoals er door deze paus wel meer worden belegd.

Is het statuut, het ‘gezag’ van de tekst daarmee tot zijn ware proporties herleid? Vertolkt hij slechts de privé mening van een Westeuropese theoloog (die, zoals hij zelf toegeeft, zich maar moeilijk vanuit zijn eigen theologische traditie in de ‘vreemde’ denkwereld van de Latijnsamerikaanse theologen kan verplaatsen)? Maar deze theoloog is dan toch het hoofd van de opperste instantie die over de rechtgelovigheid van alle theologen van de universele kerk moet waken. Hoe dan ook, hier en daar heeft zijn tekst al zijn uitwerking gehad. De aartsbisschop van Rio de Janeiro ontnam twee moraaltheologen, Antonio Moser en Clodovis Boff, hun leeropdracht. Protest van de Braziliaanse Bisschoppenconferentie mocht niet baten. Tot maatregelen tegen Gustavo Gutiérrez kwam het voorlopig nog niet. Op de bovenvermelde vergadering in Lima werd hij door zijn aartsbisschop in bescherming genomen. Veertien dagen voor zijn dood schreef Karl Rahner - een van zijn allerlaatste brieven waarschijnlijk - aan de aartsbisschop van Lima en de jezuïetenbisschoppen van Peru dat hij ‘van Gutiérrez' rechtgelovigheid volledig overtuigd’ was: ‘In de theologie zijn er altijd verschillende scholen geweest, er heeft altijd een legitiem pluralisme bestaan. Het zou te betreuren zijn als het door administratieve maatregelen al te zeer beperkt werd. Een veroordeling van Gutiérrez zou naar mijn stellige overtuiging heel negatieve consequenties hebben voor het klimaat dat we nodig hebben voor een theologie in dienst van de evangelisatie’.