Skiplinks

  • Tekst
  • Verantwoording en downloads
  • Doorverwijzing en noten
Logo DBNL Ga naar de homepage
Logo DBNL

Hoofdmenu

  • Literatuur & taal
    • Auteurs
    • Beschikbare titels
    • Literatuur
    • Taalkunde
    • Collectie Limburg
    • Collectie Friesland
    • Collectie Suriname
    • Collectie Zuid-Afrika
  • Selecties
    • Collectie jeugdliteratuur
    • Basisbibliotheek
    • Tijdschriften/jaarboeken
    • Naslagwerken
    • Collectie e-books
    • Collectie publiek domein
    • Calendarium
    • Atlas
  • Periode
    • Middeleeuwen
    • Periode 1550-1700
    • Achttiende eeuw
    • Negentiende eeuw
    • Twintigste eeuw
    • Eenentwintigste eeuw
Taal en Tongval. Jaargang 36 (1984)

Informatie terzijde

Titelpagina van Taal en Tongval. Jaargang 36
Afbeelding van Taal en Tongval. Jaargang 36Toon afbeelding van titelpagina van Taal en Tongval. Jaargang 36

  • Verantwoording
  • Inhoudsopgave

Downloads

PDF van tekst (2.25 MB)

Scans (9.15 MB)

ebook (4.27 MB)

XML (0.55 MB)

tekstbestand






Genre

sec - taalkunde

Subgenre

tijdschrift / jaarboek


© zie Auteursrecht en gebruiksvoorwaarden.

Taal en Tongval. Jaargang 36

(1984)– [tijdschrift] Taal en Tongval–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende
[pagina 70]
[p. 70]

De Molkwerumse woordenlijst van A. Heeroma uit 1856

Een korte bijdrage over het Molkwerums (van 1856 en een eeuw later) is opgenomen in het Willem Pée-nummer van Taal en tongval 1983. Hierin is al aangekondigd dat we A. Heeroma's woordenlijst van het Molkwerums in ditzelfde tijdschrift zouden uitgeven. Tevens is in dit inleidende artikel al naar enkele vroegere voorstudies verwezen. Nu volgt eerst Heeroma's brief van 21 maart 1856 aan dr. J.H. Halbertsma te Deventer. Deze brief begeleidde de woordenlijst. Blijkbaar had Heeroma van Halbertsma een lijst van nederlandse en friese woorden (en mengvormen) ontvangen met het verzoek de equivalenten van Molkwerum op te geven.

Vervolgens geven we ter oriëntatie van de belangstellenden een beknopt overzicht van de inhoud. Daarna volgt de tekst van de woordenlijst. De nummers hebben wij toegevoegd en ook wat tussen haakjes staat. De woorden van Heeroma's eerste kolom, die Halbertsma blijkbaar had gevraagd, worden cursief weergegeven. Bij de spelling moeten we bedenken dat Heeroma als schoolmeester sterk onder de invloed van de hooghollandse spelling stond. Zo spelt hij in plaats van de friese f- en s- aan het begin van het woord meestal een v- en een z-. Ook schrijft hij vaak een slot -n, waar friese infinitieven deze niet hebben. Soms zijn de letters a en o bij Heeroma moeilijk te onderscheiden.

Enkele tekens, vooral kruisjes, en ook woorden zijn vermoedelijk later toegevoegd, misschien door Halbertsma. De familie Visser zal bij de antwoorden ongetwijfeld wel beïnvloed zijn door de (niet-friese, maar wel bekende) woorden die Heeroma hun noemde. Ook gaven ze wel een meervoud in plaats van een enkelvoud of een werkwoord in plaats van een zelfstandig naamwoord. Verder mogen we wel zeggen dat Heeroma - afgezien van de genoemde punten - voor die vroege tijd al een uitstekende poging heeft gedaan de ongewone klanken van het (nu uitgestorven) Molkwerums weer te geven.

Het handschrift van Heeroma bevindt zich in de Provinciale Bibliotheek van Friesland te Leeuwarden in de nalatenschap van Halbertsma en wel in een map, genummerd BH 243 Hs. Het is de bedoeling dat in een latere bijdrage, eveneens in Taal en Tongval een nader commentaar bij deze lijst zal worden opgenomen.

[pagina 71]
[p. 71]

1. De brief van A. Heeroma aan dr. J.H. Halbertsma.

Molkwerum, 21 Maart 1856.

 

WelEerw. en Zeer geleerde Heer!

 

Door het overlijden van een mijner kinderen, en eene naderhand ontstane hevige ziekte mijner vrouw, ben ik verhinderd geworden, zoo spoedig aan uw, voor mij zoo vereerend, verzoek te voldoen, als ik wel wenschte. - In hoe verre, dit mijn werk, uw verlangen kan bevredigen, is moeijelijk door mij te beoordeelen; ik geef de woorden, zoo als dezelve, door Doede Symens Visser, en diens ouders, aan mij zijn opgegeven. - Wat de spelling aangaat, daarin zal wel iets te verbeteren zijn, ik ben te weinig met het taaleigen van het Friesch bekend, om dit zuiver te kunnen doen (verbeterd uit: bepalen). - Wel ben ik in Friesland geboren en opgevoed, maar het dialect, dat men in de plaats mijner geboorte bezigt, verschilt hemelsbreed van het eigenlijke Friesch. Het was daarom, voor mij, eene hoogst moeijelijke taak, om de woorden zoodanig te schrijven, als het behoort. - ik heb nogtans mijn best gedaan en ik hoop dat UEd tevreden zult zijn. - Gaarne had ik er eenige spreekwijzen of buitengewone uitdrukkingen bijgevoegd - zoo als UEd aan het slot van de woordenlijst kunt bemerken, doch daarin heb ik niet kunnen slagen. - Eene menigte woorden waarnaar ik hen vroeg, waren zoo eensluidend met het Friesch, dat ik het nutteloos achtte die er bij te voegen. - en om de waarheid te zeggen, ik geloof ook, dat zij blijde waren toen ik ophield te vragen. - iets wat voor hen ook wel wat lastig was. -

In de hoop dat het geleverde, UEd, tot het doel, dienstbaar kan zijn, noem ik mij met alle hoogachting

 

WelEerw: zeer geleerde Heer!

Uw WelEerw. onderdanige dienaâr, A. Heeroma KHz

2. Beknopt inhoudsoverzicht van de woordenlijst.

1-4 voedselbereiding
5-9 metalen
10-24 zuivel
25-29 vlees, brood (ook 391)
30-34 groenten
35-38 meel en dergelijke
39-45 vat bier en dergel.
46-57 naaien en dergel.
58-61 wassen (ook 83, 411)
62-76 kraamhulp
77-82 schoonmaak
83-90 wassen (ook 58, 411)
91-95 kleine dieren
96-98 brandstof
99-122 vissen
123-28 vissersboot

[pagina 72]
[p. 72]

129-32 in sloten
133-40 hooien (ook 197)
141-47 koestal
148-50 gereedschap
151-52 brug
153-72 (boeren)gezin
173-79 weekdagen
180-91 het weer
192-99 tuin, wei (ook 133)
200-04 vogels (ook 404)
205-10 huis, goot (ook 226)
211-16 bed en dergel. (ook 76)
217-18 hooi, stro
219-25 vloer, deur
226-28 dak (ook 205)
229-31 boom (ook 193)
232-35 huisraad (ook 238, 256)
236-37 biezen
238-44 lamp en dergelijke
245-48 spek, schoorsteen
249-55 haard en dergel.
256-66 put, pan en dergel.
267-72 fluit, dans, zoen
273-74 juk, emmer
275-93 koe, lichaam (ook 338)
294-307 hoofd en dergel. (ook 416)
308-11 hoed, muts
312-18 keel, borst (ook 287, 295, 338)
319-37 kleding
338-70 lichaam (ook 287, 294, 312, 415)
371-80 ziekte en dergelijke
381 toveren
382-90 dood
391-95 maaltijd (ook 10, 25)
396-401 tas, schaar (ook 53)
402-09 kat, vogels (ook 200)
410 spitten
411-13 was, doek (ook 58, 83)
414 stoeien
415-22 tepel, hoofd (ook 294)
423-25 varia

3. De woordenlijst van 1856 (zie de inleiding).

1koken kökje
2braden brieë
3stoven stoven
4afgieten aujette
5goud goold
6zilver zelwer
7koper kaoper +
8ijzer iezer
9lood lae
10melk maölken
11room rimme
12schotel kom of panne
13melkaad molkade
14molkenkamer molkenkelder
15melk- of roomvat molkenvöt (39)
16karn tsönne bijna tsiönne
17pols pols
18karnemelk soepe
19wei wij
20brokken brokken
21brokaad brokade
22kaas tsjiies
23kaasketel tsjiies-zettel
24boter buter
25reuzel riesel
26spek (247) spek
27vleesch flesk
28smeer smoor
29roggenbrood rogenbrea
30+orten aten /
31boonen binnen
32wortels (229) wöttels
33rapen rapen
34kool (98) kool
35gort grot
36meel maól
37pannekoek pankoeken
38wafel wafelkoek Ellypsis (hand van Halbertsma?)
39vat (15) vöt bijna vot (ö = ä?)
40hoepel hoeëp (o = a?)
41kim kiemen
42staaf staeve
43sponsgat spoonsgat
44bier bjer
45brandewijn brandewien
46naald nuddele
47draad trieë
48zoom zoom
49naaijen tsieë
50breiden breidje
51breidpriem breidprieëm
52besten besten
53schaar (400) schiere
54knippen knippe
55vingerhoed tsiering
56kleermaken kleenmaker
57naaister tsiester
58wasschen (83) wasschen
59stijven stiefje
60strijken strieke
61schoonmaken schienmaitsje
[pagina 73]
[p. 73]
62baker kriem warster
63vroedvrouw meuije
64meid (156) faam
65kraamkamer kriemkeemer
66kraamvrouw kriemvrouw
67kind baön
68luier riften
69bakeren inne riften bringe
70bakermand bakerskoer
71bakersmat
72wieg weele
73bakerspeld spiëlde
74navelbandje nawelbandje
75wiegekleed weelskleed
76dekentje (213) weeletetsen
77bezem biezem
78luiwagen luiwagen
79handschoen wanten
80handschrobber handschrobber
81+ schuier schoeijer
82schrobben schrobje
83wasschen (58) waskje
84tobbe tobbe
85zeep sjippe
86zeepsop sjipsop
87bleek bleek
88bleken blikken
89begieten natten
90linnen linnen
91muis moes
92rot rot
93vlo vlieg
94luis loes
95neet niet
96turf turf
97hout hoolt
98kool koal (door Heeroma verbeterd uit: kaöl of) (34)
99snoek snoeëk
100baars beers
101paling iel
102blei blee
103voorn voone
104porsch porsk
105kop kop
106kieuw kieuw
107vinnen vinnen
108kuit kuut
109staart (292) stut
110ingewanden iengewand
111visschen viskje
112gal galle
113+ paren der visschen het parjen (door Heeroma verbeterd uit: perjen)
114fuik foeke
115schakelnet schakel
116totebel totebel
117zegen seine
118dobber dobber
119haak (266) heek
120aas aas
121wormen wirmen
122vischjes visken
123aak aak
124vischbun viskbun
125bootje (423) schuutje
126zeil zeel
127mast mest
128fok fokke
129baggeren baggerje
130modderen modderje
131sloten zuiven haukje
132riet reit
133maaien maaije
134hooijen heeë
135een gemaaide ven niegos
136gras (199) gos - gaós
137time time
138pontjer ponder
139hooiwagen heewein
140swijlje swijlje
141stal staäl
142drek stront
143mest stront
144de grup achter de koeijen groppe
145het schut tusschen elke stal schaot
146mest uit de stal kruijen muksje
147gier jarre
148hooivork vorke
149hark harke
150klaauw (293) klaauw
151brug braege
152vonder vonder
153boer boer
154boerin boerin
155knecht fint
156meid (64) faan
157vrijster (160) vriester
158jonge joenge
159meisje vantje
160oude vrijster ald faan (157)
161grootvader ate
162graetmoeder ame
163vader veer of ta
164moeder mem
165zoon zoon
166dochter doiter
167broeder broeder
168zuster zuster
169neef neef
170nicht nicht
171zwager zweger
172snoor snoor
173zondag zindei
174enz. mindei
175ties-
176wons-
177toens-
178fri-
179snien
180Donder toenger
181weerlicht werluchtig
182blikzem bliksem
183regen riene
184wind wiend
185het waait het weeit
186mist mist
[pagina 74]
[p. 74]
187sneeuw snie
188ijs ies
189vriezen friezen
190dooijen teije
191hagel hilje
192Tuin toen
193boomen bemmen
194bloemen blommen
195appel appel
196weide weide
197maailand haeland
198klaver klaver
199gras (136) gôs
200kievit leep
201ooijevaar ooijevaar
202gans gans
203eend iend
204het mannetje arke
205dak daak
206hanebalk hanebalke
207muur moer
208huisgoot gaote
209ton tonne
210waterbak reenbak
211bed bod
212achtereind vant bed de weeg
213deken (76) tetsne
214beddelaken sliblekken
215kussen kessen
216sloop sloop
217stroo striê
218hooi heea
219vloer flier
220deur doar
221slot slot
222sleutel kij
223klink (331) klienke
224grendel schettele
225de deur op het kier de doar int kier
226dakspant spant
227dakpan huuspanne
228+ krimp steeger
229wortel (32) wortel
230bast bast
231twijg twieg
232tafel tafele
233stoel stoel
234bank bank
235mat matte
236biezen bobbels (later bijgeschreven:) popel
237rusch rosch
238lamp laampe
239kaars korse
240snuiter knipper
241snuitsel korse vier
242roet roet
243rook rook
244vlam flamme
245schoorsteen scharstien
246spek- en rookvleesch stok in den schoorsteen deizenstok
247spek (26) spek
248rookvleesch rookflesk
249haard hordstee
250haardkolk horddobbe
251haardplaat hord
252vuur berekene vier berekkene
253tang tange
254aschschop jiskopschepper
255doofpet doofpot
256put sae
257puthaak scheepert +
258emmer amer
259goteling gôtling
260ketel tsettel
261aker aker
262pan panne
263deksel deksel
264treeft treeft
265ketting ketting
266haak (119) heek
267rommelpot goebe +
268trom troemp
269fluit fluite
270dansen daonsje
271zoene pappe
272vrijen friesterje
273koperen melkemmer molkamer
274juk jok
275koe koe
276hokling hokling
277rier rier
278kalf keel
279biest bjest
280koe's nageboorte vuulens
281hoorn horne
282vang fang
283Jadder jaar
284uier oeren
285longstal loengstal
286pens panse
287darmen tirmen
288strot strot
289leven libben
290lever lever
291milt miïlt
292staart (109) stut
293klaauwen (150) klaauwen
294hoofd Ha
295nek nekke
296tand tosken
297kies kjissen
298oog (418, 416) eeg
299oor aer
300haar hier
301neus noos
302neusgaten nostergatten
303wenkbraauw (417) wienkbraauwen
304wang wing (later bijgeschreven:) wiek (?)
305lip lippe
306kin kin
307bek bek
308hoed hoe
309muts môtse
310tipmuts tipmôtse
311oorijzer aeriezer
312hals haöls
313keel keel
314slokdarm sloktierm
315borst böst (door Heeroma verbeterd uit: börst)
[pagina 75]
[p. 75]
316vrouwenborst (idem als 315)
317oxel hoksmen
318schouder (352) scholder
319borstrok borstrok
320doek doeëk
321jak jak
322schoot schoot
323schorteldoek schuldoek
324hemd hemd
325lijfje (336) liefje
326opzetsel opzotten
327band baänd
328rok rok
329onderrok rok
330kous haos
331klink van de kous klienke (223)
332kouseband haosbiender
333scheen (364) schien
334gesp gaspe
335riem rieter (of: vieter?)
336rijglijf (325) liefje
337veter-band vieter-band
338navel nawele
339buik boek
340rug raeg
341kruis kruus
342+ ruggengraad raegbiên
343arm ierm
344+ elleboog jolmbaôge
345hand haänd
346duim tomme
347vinger fienger
348nagel neel
349knokkel knaôkel
350vel vel
351rimpel rômfel
352schouderblad scholderblee (318)
353middel môddel
354heup heup
355liesch laske
356dij bil
357bil bil
358aars gat
359aarsspleet fondamint
360knie knibbele
361knieschijf de pan
362knieholte hôksme
363kuiten kuten
364scheen (333) schienen
365enkel ankel
366hiel hak
367krop van de voet krop van de voet of it grou van e voet
368toonen tinnen
369groote toon graette tinne
370been bjinnen - bonken
371ziekte sjeek
372koorts koots
373slaap sliepe
374droom draôme
375zweet zwitte
376+ dorst taôst
377honger hoenger
378walging walgje
379braken spieê
380maandstonden (later bijgeschreven:) gedoente verandering of friesterwurk
381betooveren tjoenen
382+ Dood (383) Dea
383lijk (382) dea
384doodlaken deaklad
385bekleeden beklije
386doodkist deakiste
387beluiden belieën
388opdragen nei 't sorkhof briengen
389dood over de aarde dea op ierde
390begrafenis begraffenisse
391maal 't miel
392krentebollen krintebôllen
393zoete melks kaas zoet melks sjies
394witte brood wietebrea
395wegge wigge
396+ gat in een vrouwenrok fr: boesgat djussegat
397beugeltas tas
398lodereindoosje lodereinstontje
399mes mes
400schaar (53) schiere
401+ knipmes knipmes
402kat kat
403kater bôrre
404hen han
405+ haan heânne
406kuikens hannepieken
407zwaluw zwelle
408spreeuw starring
409valk wiekel foegel verschoerder
410spitten hakje
411wasch waske
412zakdoek naesdoeëk (of:) noes- (?)
413halsdoek halsdoeëk
414stoeien regeerje
415tepel tate
416oogappel eegappel
417(303) wienkbraauw
418ooglid eeglid
419voorhoofd kaôlle
420baard baöd
421lokken lokken
422sliepmuts sliepmôtse Hier volgen nog eenige woorden en uitdrukkingen naar mij dacht niet ongeschikt voor het doel.
423-424Het schuutje (125) uutpoempje
425spoken spookje

H.T.J. Miedema en J.A. Niermeijer-Holleman


Vorige Volgende

Footer navigatie

Logo DBNL Logo DBNL

Over DBNL

  • Wat is DBNL?
  • Over ons
  • Selectie- en editieverantwoording

Voor gebruikers

  • Gebruiksvoorwaarden/Terms of Use
  • Informatie voor rechthebbenden
  • Disclaimer
  • Privacy
  • Toegankelijkheid

Contact

  • Contactformulier
  • Veelgestelde vragen
  • Vacatures
Logo DBNL

Partners

Ga naar kb.nl logo KB
Ga naar taalunie.org logo TaalUnie
Ga naar vlaamse-erfgoedbibliotheken.be logo Vlaamse Erfgoedbibliotheken

Over dit hoofdstuk/artikel

auteurs

  • H.T.J. Miedema

  • J.A. Niermeijer-Holleman

  • over Anne Heeroma K. Hz.

  • brief aan Joost Hiddes Halbertsma

  • brief van Anne Heeroma K. Hz.


plaatsen

  • over Molkwerum


datums

  • 1856

  • 21 maart 1856


taalkunde

  • Historische taalkunde