Onze Taal. Jaargang 2

[p. 22]

Van onze leden.

Men heeft reeds vroeger onze aandacht gevestigd op de buitengewoon slordige wijze, waarop men in Indië met de taal omspringt; niet alleen in handelsbrieven, maar zelfs in ambtelijke stukken kan men herhaaldelijk heele reeksen van on-nederlandsche woorden en zinswendingen vinden, die toch met weinig moeite hadden kunnen worden vermeden. Ons medelid, de Heer F.E.H. Groenman vestigt de aandacht op een onlangs te Pasoeroean verschenen geschrift, waarin hij niet minder dan 77 storende woorden, uitdrukkingen en zinswendingen vond. De voornaamste daarvan vindt men hieronder weergegeven. Wie den afkeer kent van dit lid voor de overdreven lange periodes, met de vele tusschenzinnen, zal het niet verwonderlijk vinden er hier eenige aan te treffen, die inderdaad hooge eischen stellen aan de ademhalingstechniek.

de door de Nederlandsch-Indische Regeering in de voornaamste handelscentra in het buitenland te benoemen handelswaarnemers (de handelswaarnemers, door de Nederlandsch-Indische Regeering te benoemen in de voornaamste centra van handel in het buitenland.) -
de door den Adviseur voor Japansche zaken in Batavia samengestelde overzichten van de Japansche pers (de overzichten van de Japansche pers, die de Adviseur voor Japansche zaken in Batavia samenstelt) -
de bezetting van in deze tijden naar verhouding goed bezoldigde betrekkingen (.... van betrekkingen, die in deze tijden naar verhouding goed worden bezoldigd.)
een voor de vergelijking en nivelleering geschikte en zelfde algemeene grondvorm (eenzelfde grondvorm, geschikt voor de vergelijking en nivelleering) -
de in den handelswereld zich afspelende processen (de processen, die zich in de handelswereld afspelen) -
..., terwijl de overdreven beoefening van de statistische kunst naar onze meening als een niet alleen weinig nuttige, maar zelfs schadelijke, te veel tijdroovende en daardoor de uitoefening van een actieve campagne in het belang van den Indischen export belettende bezigheid zou zijn (... naar onze meening een bezigheid zou zijn, niet alleen weinig nuttig, maar zelfs schadelijk, en die, doordat zij te tijdroovend is, de uitoefening van een actieve campagne in het belang van den Indischen export zou beletten) -
... en koopt de door afnemers meer gewilde soort in. (.... en koopt de soort, die meer gewild is bij de klanten) -
de op de plaatsen aanwezige krachten (het personeel, op de verschillende plaatsen aanwezig) -
andere naar verwachting meer energieke en in economische kwesties meer deskundige personen (andere personen, naar verwachting energieker, en bekwamer in economische kwesties) -
eventueel te verstrekken gedeelten van de statistische litteratuur (gedeelten, die eventueel verstrekt worden) -
de voor den import op hun standplaats in aanmerking komende waren. (de waren, die in aanmerking komen voor den import...) -
de door(de) Nederlandsch Indië op de betrokken markt reeds ingenomen positie (de positie, die Nederlandsch Indië reeds op de betrokken markt inneemt) -
de te behalen prijzen (de prijzen, die kunnen worden behaald) -
de in dit geval noodzakelijke strenge selectie (de strenge selectie, die in dit geval noodzakelijk is.) -
een in Nederland verworven titel (een titel, in Nederland behaald) -
afzetsgebieden (markten) -
Handelskamers (Kamers van Koophandel) -
interessen (belangen) -
statistisch (statistiek) -
afnemer (kooper, klant.) -
een transactie afsluiten (sluiten, aangaan) -
meermaals (meermalen, dikwijls, vaak, herhaaldelijk) -
de eene waren optimistisch gestemd; de andere zijn zoo pessimistisch, dat... (sommige waren [de eene was] optimist; de anderen zijn zoo pessimist, dat...) -
paraat (gereed) -
zijn zoo te zeggen vrije tijd (zoogenaamden vrije tijd) -
vele beweren (velen) -
wereldmachten (wereldmogendheden) -
Er voor bestaat slechts een afdoend middel (Hiervoor) -
hoogstens (ten hoogste, op zijn hoogst) -
hulpkrachten (helpers, klerken) -
men zal goed doen.... een geschikt model kaartsysteem uitwerken (uit te werken) -
... mits eraan niet te veel tijd zal worden besteed (mits er niet te veel tijd aan worde besteed) -
gebieden van handel en industrie (terreinen) -
..., wat de omzetten in het land zelf doet verminderen (het vertier; de transacties) -
een land, welke dergelijke maatregelen toepast (een land, hetwelk...) -
de publieke opinie beinvloeden (invloed oefenen op...) -
Zoo moet het ook een van de opgaven van de handelswaarnemers zijn... (Zoo moet het ook behooren tot de taak van de handelswaarnemers...) -
om eventueel erin een weg te vinden (er een weg in te vinden) -
wanneer men een dergelijk product invoert, hetwelk buiten de concurrentie staat (... een zoodanig product invoert, dat het...) -
een groote afzet (een groot debiet) -
dat Japan zijnerzijds... (van zijn kant) -
... of het niet op den weg van Britsch Indië ligt om bij afname van katoen ook mildere tarieven voor de Javasuiker in te voeren (afname: aankoop, aftrek; mildere: lagere) -
het aantal is reeds boven honderd gestegen (... boven de) -
de kennis van minstens Engelsch, Fransch en Duitsch behalve natuurlijk Nederlandsch en liefst nog van meerdere talen (minstens: ten minste, op zijn minst; meerdere: meer) -
de deelname aan het sociale leven (deelneming) -
menschen, aan wie men veel werk zal opdragen en veel ook van hen zal verwachten (... en waarvan men ook veel...) -
de benoeming van geschikte personen onafhankelijk ervan of deze tot de eigen bekenden, vrienden en beschermelingen behooren (onafhankelijk van de kwestie of deze tot de kennissen, vrienden enz. behooren van den ambtenaar, die met de keuze is belast) -
wie het niet beseft, bewijst ermede (wie dit niet beseft...) -
Het is nu geen tijd voor afzijdig nietsdoen (Het is nu geen tijd achteraf te blijven, ons er buiten te houden) -
..., waarbij iedere groep vooral de eigen visie als de belangrijkste beschouwt; zij hebben hun best gedaan om de eigen situatie te redden; men doet goed voortdurend contact te houden met de plaatselijke eigen consulaire en diplomatieke vertegenwoordigers; een verandering van de eigen positie. (haar eigen visie; hun eigen situatie; met zijn eigen ... vertegenwoordigers; zijn eigen positie).

Ons medelid, de Heer J. Sanders Ezn., van wien wij reeds vroeger bewijzen mochten ontvangen van zijne belangstelling in ons streven, zendt ons thans eene beschouwing, waarin hij de aandacht vestigt op ongerechtigheden, die hij voor het meerendeel heeft gevonden in dagblad- en tijdschriftartikelen, zoowel redactioneele als ingezondene. -

Hij is van oordeel dat vooral onze voorname dagbladen zich meer bewust moesten zijn van hunne verantwoordelijkheid op het stuk van taalzuiverheid, niet alleen ten aanzien van barbarismen, maar ook waar het betreft den zinsbouw en het gebruiken van naamvals-uitgangen.

[p. 23]

- Degene -schrijft hij- die op dit stuk gevoelig is, krijgt bijna geen krant in handen, waarin hij niet valt over slordigheden of onlogische zinconstructies; een enkele maal zóó ver gaand, dat ze, goed gelezen, zelfs het tegendeel uitdrukken van hetgeen de schrijver klaarblijkelijk bedoelt. Het snelle tempo, waarin journalistieke arbeid vaak moet worden verricht, biedt m.i. voor deze tekortkomingen geen voldoende verontschuldiging.

Over het verwaarloozen van naamvals-uitgangen zal ik hier niet schrijven; het behoort, zooals bekend, tot het domein der deskundigen, en er zijn reeds officiëel bepaalde regels voor, waarbij men zich, zeker als niet-deskundige, heeft neer te leggen. Maar het plaatsen van buigings-uitgangen, waar ze zeker niet hooren, n.l. in den eersten naamval, -zooals men vaak ontmoet- kan toch nimmer gerechtvaardigd worden. Dat het om phonetische reden noodig zou zijn, kan ook niet worden aangenomen. Bijgaande uitknipsels geven enkele voorbeelden.

Nu vrees ik, dat dien laatsten indruk niet zal gewekt worden. - De film, waarin den spot wordt gedreven. - Maar toch doet zich ongetwijfeld den indruk gevoelen. - Hem lacht den corporatieven staat toe.

Zoo is ook het verwarren van ‘dan’ en ‘als’ een veel voorkomend euvel.

Het is even gevaarlijk om zich schrap te zetten uit wantrouwen dan zich in een dom vertrouwen te laten gaan

Een voorbeeld van ‘terugkomen op’, waar blijkbaar ‘terugkomen van’ bedoeld wordt, vindt de inzender in een artikel, waarin wordt gezegd, dat ‘de vice-president van den Raad van Indië is teruggekomen op zijn voornemen, in September te repatrieeren’.

Ons lid zendt ons nog een aantal germanismen -die wij in ons archief opnemen- en een tweetal anglicismen, ook in dagbladartikelen gevonden, n.l.: ‘zeezijde’ voor ‘kust’

wegens de hitte zochten duizenden verkoeling aan de zeezijde

en ‘volgeboekt’ voor ‘geheel besproken’.

De ‘Dempo’, die volgeboekt was, zou hedenmorgen vertrekken

Een onzer leden vraagt op welken grond wij het woord ‘doorsnee’ niet als een germanisme beschouwen; hij vindt b.v. de uitdrukking ‘doorsnee-mensch’ afschuwelijk.

Ons antwoord op deze vraag luidt, dat de eenige grond waarop wij een woord al of niet als een germanisme aanmerken, is: het oordeel van onzen Raad van Deskundigen. Dit oordeel is voor ons (Onze Taal) beslissend.-

Wat natuurlijk niet zeggen wil, dat wij het gebruik van het woord ‘doorsnee’ zouden willen aanmoedigen; het tegendeel is eerder waar. Trouwens, een lid van den Raad zelf zegt: het geheel afkeuren, in alle gevallen, zou ik niet willen, maar beperking in het gebruik acht ik wenschelijk.

Voor het overige moge worden opgemerkt, dat het bovenstaande betrekking heeft op de uitdrukking ‘in doorsnee’. De opvatting van ons lid t.a.v. de woordverbinding ‘doorsnee-mensch’ wordt door onzen Raad gedeeld; een grof germanisme, zegt de Raad daarvan.

Een ander lid vestigt nog eens de aandacht op het woord ‘omrekenen’ (‘omrekeningskoers’) dat men telkens ontmoet, i.pl.v. het juiste woord ‘herleiden’.-

Onze Raad heeft reeds veroordeeld de woorden: omdoopen, omkleeden, omleggen, omvormen; en zonder aan de beslissingen van den Raad een ongeoorloofde uitbreiding te geven, gelooven wij wel te mogen aannemen, dat het vonnis van den Raad ook het thans gesignaleerde woord treft. (Maar ‘omruilen’ b.v. veroordeelt de Raad niet!)

Men vestigt onze aandacht op een belangwekkend artikel van de hand van David de Kok O.F.M. in het Rechtsgeleerd Magazijn (52e jaargang Afl. 5/6), getiteld: De Nederlandsche Taal in Wetgeving, Rechtspraak en Rechtsliteratuur. De schrijver geeft in dit artikel blijk van een warm meevoelen met de nooden van onze -ook op dit gebied wel zeer verdrukte- taal.

Ons lid, de Heer Henri Hegener, Hoofd-Redacteur van het tijdschrift ‘Het Vliegveld’ zond ons een artikel van zijn hand, voorkomende in het nummer van April 1930, waaruit blijkt dat bij de luchtvaart reeds toen de behoefte werd gevoeld aan taalzuivering. Het artikel draagt den titel ‘Een taalwacht voor de luchtvaart’; wij nemen daaruit het volgende over.

Het wordt tijd, hoog tijd, dat we een taalwacht plaatsen in de Nederlandsche luchtvaart. Vooral ook in de Nederlandsche luchtvaart! Want indien men ergens reeds heel lang doende is vreemde, uitheemsche woorden naar binnen te halen, foei-leelijke woorden, die natuurlijk al diep, heel diep vastgeworteld zitten in onze omgangs- en schrijftaal, dan is het zeker in onze luchtvaart-beweging.
Vooral het germanisme-dom tiert welig! Motoren geven ellende met de ‘vergasser’ en met de ‘anlass’, loopen op een ‘mischung’ of op ‘reinbenzine’ en ‘zetten uit’ als ze plotseling stoppen. Vliegtuigen worden ‘daargesteld’ uit hout of ‘hoogwaardig reinmetaal’ volgens een ‘grondleggende daarstelling’ of volgens bepaalde ‘richtlijnen’, om dan, na te zijn ‘uitgeprobeerd’ en ‘au point’ gebracht, ‘vaarplanmatig ingezet’ te worden op bepaalde ‘strecken’. Of om er de een of andere groote vlucht mee ‘te planten’. Valt de ‘nutlast’ of de ‘toelading’ mee, dan is het een ‘geëigend’ verkeersmiddel. Na een tijdje gaat het toestel weer ‘in revisie’. Tegenwoordig worden de toestellen voorzien van wielremmen, om den uitloop ‘af te bremsen’.
Wat het vliegen ‘aanbelangt’, soms heeft men verschrikkelijk veel last van ‘remous’ en ‘bumps’ en loopt het verkeerd, dan volgt een vette ‘crash’, sla je met je hoofd tegen het ‘dashbord’ en heb je aan je meegenomen ‘ersatz-deelen’ niets. Als de wind niet ‘afflauwt’, is ook je ‘top speed’ aan den lagen kant. En ben je ‘under-powered’ of vlieg je sterk ‘gedrosseld’, dan kom je er heelemaal niet. In de tegenwoordige sportvliegerij is het ‘kleinvliegtuig’ een populair bezit van den ‘private-owner’, maar ze zijn soms verre van ‘fool proof’, deze vliegbabies.
De ‘stuntvlieger’ is werkelijk een heele knaap. Hij draait

[p. 24]

‘loopings’ en ‘vrilles’ en ‘tonneaux’ en ‘kurven’, hij ‘stallt’ en ‘side slipt’ en maakt ‘nose dives’, dat het een lust is. Natuurlijk wordt zijn toestel zwaar ‘beansprucht’. ‘Hélicoptères’ en ‘ornithoptères’ zijn verre van ‘airminded’ (eerder ‘uitgesproken shedminded!’) En bij Fokker komt een nieuwe ‘testvlieger’. Op de vliegvelden - waarom spreken we nog niet van ‘vliegplaats’? - suizen je ooren dikwijls van cockpit en aileron en bequille en capitonneeren en supercharged en reductie-gear en levier en slipstream en stick en gasmanette. En in de schrijftaal zie je vanaf den jongsten scribent tot de ‘voerende’ heeren in Den Haag toe, zich aan dat alles bezondigen. In verband met de nog niet eens geboren zweefvluchtbeweging in ons land, hoorden we nu al het woord ‘Hang’ gebruiken. Inplaats van: helling.
Zoo zouden we ‘non stop’ verder kunnen gaan!
We geven toe: zóó erg als we het hierboven schilderen, is het gelukkig niet. Maar het is toch wel héél erg. Heusch, we brabbelen en schrijven een aviatisch koeterwaalsch - ook ondergeteekende heeft er braaf aan meegedaan! - dat niet eens de verdienste heeft ‘luchtvaartjargon’ te zijn, maar dat een armoedig, frauduleus verkregen samenraapsel is, afkomstig uit twee, drie om ons heen gesproken vreemde talen, waaruit we maar hebben overgenomen en meegenomen, omdat we vierkant te lui zijn om er eens bij te gaan zitten en te overwegen, of we voor die woorden en uitdrukkingen niet iets ècht Hollandsch kunnen vinden.

Zoo héél gemakkelijk schijnt het overigens ook hier niet te zijn steeds een goed-Nederlandsch equivalent te vinden voor een vreemd woord: een enquête t.a.v. het woord ‘airminded’ leverde de volgende vervangende woorden op:

luchtvast - bevlogen - luchtlekker - luchtzeker - vliegrijp - luchtgeneigd - luchtgenegen - luchtzinnig - luchtwarm - luchtdroog - luchtdicht - luchtlief - luchtlustig - luchtzorg - luchtgeest - vlieglustig - vliegbelust - vliegwennig - luchtklaar - luchtvaardig - luchthuis - luchthuizigheid en luchtgraag.
Geruimen tijd geleden - gaat het artikel voort - werd op het marine-vliegkamp ‘De Kooy’ een commissie benoemd om na te gaan, in hoeverre de talrijke bij leger- en marine-vliegdienst in gebruik zijnde vreemde woorden en vaktermen, door Hollandsche woorden zouden kunnen worden vervangen. Die commissie heeft juist onlangs een lijst ingediend bij den commandant der militaire Luchtvaart Afdeeling te Soesterberg, de publicatie waarvan we natuurlijk met belangstelling tegemoet zien. Maken we in het besproken verband nog melding van het werk van onzen medewerker, den heer J.H.W. van der Muelen, wiens zeer vruchtbare luchtvaartpen in den loop der jaren in diens perfekte artikelen in ‘De Motorkampioen’, het ‘Polytechnisch Weekblad’ en andere bladen, vele werkelijk verdienstelijk uitgedachte Hollandsche luchtvaartvaktermen aan de natie heeft geschonken.
In andere landen is de taalzuivering in de luchtvaart, of het opwerpen van barricaden tegen vreemde indringers, reeds van den aanvang af aangepakt. Zoo ontvingen we de vorige week van het ‘Verlag des Deutschen Sprachvereins’ te Berlijn, de nieuwste editie van een werkje getiteld ‘Luftfahrerdeutsch’, welks eerste uitgaaf reeds in 1911 het licht zag, en waarin voor vele Fransche en Engelsche luchtvaartwoorden, een passend Duitsch woord is gegeven. De Duitschers begonnen met hun taalzuivering in 1911. Wij deden tot 1930 nog zoo goed als niets!
Werkelijk, het wordt tijd, hoog tijd, dat we ook voor onze luchtvaart een taalwacht in het leven roepen!

Een conclusie, waarmede wij van harte instemmen.