Onze Taal. Jaargang 8

[p. 22]

Van onze leden.

Soviët contra sowjet

- In ons blad heeft een van onze leden herhaaldelijk de wenschelijkheid bepleit om de hier te lande gebruikelijke, aan het Duitsch ontleende schrijfwijze: sowjet te vervangen door: soviët. Die w, redeneert ons lid, hebben wij niet noodig, onze v is zacht; en ook die j kunnen wij missen, omdat wij een deelteeken op de e kunnen plaatsen. Wij schrijven immers ook niet Batawja voor Batavia.

Dit nu is de Haagsche Post niet met ons lid eens; in soviët, zegt dit blad, heeft de e een open klank, en die komt in het Russisch niet voor; alleen de doffe o, zooals in hok. De eenig juiste schrijfwijze is dus Sowjet.

Wij hebben ons ter zake van dit verschil van meening tot een hier wonenden Rus gewend en deze zegt, dat:

1^o	de klemtoon op den tweeden lettergreep valt;
2^o	de laatste letter van den eersten lettergreep een v-klank is, en geen w-klank;
3^o	de letter, die daarop volgt, beter is uitgedrukt door een j dan door een i;
4^o	de o meer als een a uitgesproken wordt dan als een o.

Hoe dit alles nu in het Nederlandsch geschreven moet worden, laat onze Russische zegsman aan ons ter beoordeeling over; dat moet in dit vrije land nu maar ieder voor zich zelf weten. Het eene is net zoo goed - of fout - als het andere.

Ongerechtigheden

- Een van onze leden lucht nog eens zijn hart over de vele onnederlandsche woordvormingen, die ons dagelijks worden opgedrongen. Het zijn geen nieuwe woorden, waarvoor dit lid onze aandacht vraagt, maar het kan geen kwaad ze nog eens aan de kaak te stellen.

Ten eerste dan samenstellingen als: grootbank, smalfilm, handgeweven, loodbekleed, boschbedekt. ‘Grootbanken’ annonceeren dat zij reismarken ‘afgeven’; de hondenfokker ‘geeft’ pups ‘af’. Een bekende delicatessenhandelaar had nog nooit van ‘hanekammen’ gehoord; wel had hij in zijn winkel ‘Pfefferlinge’ en andere ‘Pilze’, welk laatste woord hij welwillend toelichtte met ‘paddestoelen’. De kruidenier ‘voert’ alle soorten kaas, en het modemagazijn ‘brengt’ nieuwe stoffen. In financieele kringen vervangt ‘tendenz’ veelal ‘stemming’.

Ons lid vraagt zich af, hoe deze voorkeur voor al dit vreemde te verklaren is; als het zoo zou doorgaan, zou het den schijn kunnen krijgen, dat er waarheid schuilt in het woord van Bismarck: Holland annektiert sich selbst.

(Heeft Bismarck dit inderdaad gezegd?, vraagt een ander lid. En zoo ja, bij welke gelegenheid dan; en had zijn gezegde betrekking op het verduitschen van onze taal?)

Bodem

- In een onlangs gehouden vergadering van het Koninklijk Instituut van Ingenieurs heeft Ir. Zaalberg aanmerking gemaakt op het gebruik van bodem in plaats van ‘grond’, o.a. in den naam Bodemkundig Instituut, het lichaam dat zich thans o.m. bezig houdt met het onderzoek naar de bodemgesteldheid in de Dairilanden. De heer Zaalberg betoogde dat wij in ons land behooren te spreken van ‘grond’ en ‘grond’-onderzoek; dat in dit verband ‘bodem’ voor ‘grond’ een germanisme is en termen als ‘bodemkundig onderzoek’ de taal maar onnoodig ingewikkeld maken.

Laat ons mogen zeggen, dat vele van onze leden het in dezen geheel met den heer Zaalberg eens zijn. Toch zouden wij ons kunnen voorstellen, dat er onder onze leden zijn (om niet te spreken van de leden van ons gezaghebbend college!), die bedenkelijk het hoofd schudden bij het zoo maar, zonder meer, bestempelen van het woord bodem met ‘germanisme’. Germanisme dan, in den zin van ons genootschap: een aan het Hoogduitsch ontleenden vorm, strijdig met het Nederlandsche taaleigen.

Het is al heel oud, dit bodem, niet alleen in de beteekenis van: het onderste, het diepste, den grond, maar ook (Wdb. III, 40) ‘In toepassing op den grond van de aarde, en wel in drie verschillende opvattingen, naarmate meer wordt gedacht aan de aardkorst, of aan het aardoppervlak, of wel aan zeker begrensd gedeelte daarvan. Meestal in hoogeren stijl of in de taal der wetenschap, en alleen in het enkelv., als collectief; het gewone woord der volkstaal voor dit begrip is grond.’ ‘De grond der aarde, beschouwd als het geheel of een deel van de stoffelijke massa, waardoor de aardkorst wordt gevormd; de schoot der aarde, waarin zich delfstoffen bevinden en waaruit planten en boomen ontspruiten; fr. sol.’ ‘Die gronden van den Nederlandschen bodem, welke... ontstaan zijn...’ ‘De bodem bestaat uit lichten leemgrond,....’ Het zou bezwaarlijk zijn in de beide laatstgenoemde vbb. ‘bodem’ door ‘grond’ te vervangen; en als wij lezen (in Heemschut 1939, 4 blz. 45) ‘Moeilijker wordt het echter door middel van bodemonderzoek gegevens te verzamelen omtrent de geschiedenis van ons land in de eerste eeuwen na de invoering van het Christendom’, dan zou bij een vervanging van ‘bodemonderzoek’ door ‘grondonderzoek’ de duidelijkheid er onder lijden.

Het Wdb. maakt wèl aanmerking op het bezigen van ‘bodem’ voor ‘gebied, terrein, veld’. ‘Indien de verbeelding één voet zetten mag op den bodem der geschiedenis...’; ‘Men wist, dat zijne bemoeiingen zich ook op critischen bodem uitstrekken’; ‘Het herinnert mij dat ik hier historischen bodem heb...’ Althans, wanneer wij: ‘niet zonder invloed van nhd.’ en ‘naar 't voorbeeld van 't Hd.’ als een aanmerking mogen beschouwen!

[p. 23]

Doelstelling

- Waar de geest zich verheft en hij peillooze verten doorschouwt; waar de einder zich strekt en het denken grootsch is, en al-omvattend; waar alle beperking ophoudt te zijn - dáár troont Het Verheven Woord.

‘Doelstelling’. Hoog, koel, sereen; een collectief, een essentie; het kent geen meervoud. Wee dengene, die zich aan dit woord vergrijpt. ‘Zoo hij (Napoleon) van overwinningen droomde, dan was het om er doelstellingen mee te bereiken.’ Hier wordt het hooge neergehaald. Want hier is slechts sprake van het doodgewone: doel, bedoeling, doeleinde. Hier hebben wij slechts het lange.... quasi-gewichtige.... dikdoenerige woord....

Verworvenheden

- ‘Op de moeizaam verworven cultuur is men niet weinig trotsch, zooals op alle verworvenheden’. ‘En het zijn dikwijls de verworvenheden van de techniek, die tot deze processen leiden.’

Proeve van vertaling van hd. errungenschaften? Een naar woord....

Traagzaam

- ‘De volgens onze begrippen traagzame kleurlingen’. Contaminatie van traag en langzaam? Een komeet, dit traagzaam; aan den oostelijken hemel verschenen in de 16e eeuw (‘trägsam’) en toen in de interstellaire ruimte verdwenen. Een cyclus van vier eeuwen!

-Istisch

- ‘...., maar de voornaamste zorgen van den architect zijn intimistischer’. Dit fraaie woord is van den Zwitsersch-Franschen architect Le Corbusier; althans men heeft het hem in den mond gelegd.