Onze Taal. Jaargang 15

Regelrecht

Lezing van het Octobernummer geeft mij aanleiding tot de vraag waarom U den criticus niet beantwoordt (bl. 47) die meent dat U, door het woord regelrecht te gebruiken, zich aan het napraten van het Duitsch schuldig maakt. ‘Regelrecht’ wordt blijkbaar door Van Dale niet als een germanisme aangemerkt en volgens Vercoullie is regel zoowel Nederlandsch als Hoogduitsch.

Me.

De ‘criticus’, hier bedoeld, antwoordt hierop en zegt:

Inderdaad, van Dale geeft ‘regelrecht’ gladweg op als een Nederlandsch woord; als beteekenissen geeft hij: ‘geheel recht’, ‘zonder omwegen’, fig. ‘op den man af’. Verschueren geeft als voorbeelden: ‘- op iets afgaan’, ‘iemand - iets verwijten’. Maar juist daaruit blijkt, dat ‘regelrecht uit het Duitsch’ een germanisme is. De letterlijke beteekenis komt uiteraard hier niet in aanmerking. En de figuurlijke ‘op den man af’ past hier niet. Dat de schrijver het zoo bezigde, komt daardoor, dat hij het Duitsche gebruik voor den geest had. In het Duitsch wordt ‘regelrecht’ in allerlei toepassingen gebezigd. Daar, waar het ook hierin rijkere Nederlandsch ‘lijnrecht’, ‘rechtstreeksch’, ‘eenvoudigweg’, ‘domweg’, enz. zegt, heeft het Duitsch alleen maar ‘regelrecht’. Doch nog sterker: ‘Regelrecht’ staat voor den Duitscher altijd klaar en is bij hem veel, veel ruimer in gebruik, dan in het Nederlandsch. ‘Er hat ihn regelrecht angefeindet’ is in het Nederlandsch: ‘Hij heeft hem echt, gladweg en dgl. als vijand behandeld’. (Het Duitsch bezigt hier ook: ‘direkt’ en ‘geradezu’). Dat ‘regelrecht’ slaat dan niet op de wijze van de handeling, maar op de quantiteit. Het Nederlandsch gebruikt het zoo niet. Evenzoo b.v. in ‘Er hat ihn regelrecht beschuldigt, dass...’; dat is niet ‘op den man af’, maar ‘Hij heeft hem beschuldigd van niet meer en niet minder dan...’. Het behoeft toch niet te worden gezegd, dat het voor dusdanige dingen niet voldoende is, een woordenboek te raadplegen, maar dat het noodig is, het gebruik te onderzoeken. Doordien de Duitsche wijze van het gebruik van ‘regelrecht’ veel omvangrijker is dan in het Nederlandsch, kan men het niet zoo maar overnemen. Dit maakt het al gewenscht - al is het woord op zichzelf niet ‘ein regelrechter Germanismus’ -, het te vermijden, omdat het gebruik in het Nederlandsch dan allicht uitbreiding krijgt in den geest van het Duitsch - quod figura docet -. Doch in den betrokken zin is het zeker wèl een Germanisme. Het verschil zit 'm daarin, dat ‘regelrecht’ in het Duitsch overwegend meer en vaker ‘volgens den regel’ beteekent dan ‘lijnrecht’.

J.T.

Thans zegt een lid van onzen Raad van Deskundigen:

* De opmerking omtrent ‘regelrecht’ in het laatste

[p. 52]

nummer van October (Jg. 15, no. 10) mag niet onweersproken blijven.

‘Regelrecht’ was reeds Middelnederlands: ‘zo recht als een regel, d.w.z. rechte lijn’ (regel heeft trouwens ook de betekenis van ‘lineaal’). Het Middelhoogduitse woordenboek kent het woord nog in het geheel niet. Op de samenstelling: regel + recht is evenmin iets aan te merken als op: honingzoet, ijskoud, hagelwit, en het door inzender wèl als Nederlands aanvaarde: lijnrecht. Het tegenwoordige Duitse ‘regelrecht’ wordt trouwens in een heel andere betekenis gebruikt dan ons regelrecht en betekent ‘regulier, overeenstemmend met de regel, volgens de regelen der kunst’. Waar wij ‘regelrecht’ gebruiken zal de Duitser zeggen: direkt, geradeswegs, schnurstracks. Wanneer de Duitser zegt: ‘es entwickelte sich ein regelrechtes Gemetzel’ (d.w.z. slachting volgens alle regelen der kunst) dan behoeft dat nog geen reden te zijn om onzen metselaar voortaan het woord ‘metselen’ te verbieden.

Fanatiek en onoordeelkundig purisme leidt tot verarming van de taal. In het onderhavige geval zou de verdachtmaking van ‘regelrecht’ tot het paradoxale resultaat leiden, dat de verarmende invloed juist van die taal uitgaat waarvan men de invloed wil weren.