Onze Taal. Jaargang 18

[p. 11]

U vraagt en wij....

zullen trachten een goed antwoord te geven, maar het zal niet gemakkelijk zijn, daarin altijd te slagen. Ook wij zullen ons wel eens vergissen, of van meening durven verschillen. Zelfs de geleerden zijn het vaak oneens. Hoeveel meer loopen de leeken de kans? De redactie heeft geen wetgevende bevoegdheid, gelijk sommigen schijnen te denken. De taal kent geen wetten (sub specie aeternitatis). Het volk regeert. De geleerde registreert, legt de taal vast voor een tijdperk, en licht haar toe. De leek leert (al doende). En wij antwoorden dus:

Indien de laatste letter van een afkorting de laatste letter van het afgekorte woord is, mag achter de afkorting géén punt staan, want de punt heeft de functie van het afbreken van het woord. □ Is het niet duidelijk? Dan moet u het nog even rustig overlezen. □ Derhalve b.v. met twee punten, maar mr, dr en ir zonder punt. Prof. weer wel, jhr zonder. □ U zult er nog wel aan moeten wennen, net als wij! □ ‘Onder de oogen zien’ is het, niet ‘onder oogen zien’. Men heeft wel tijd om ‘de’ er tusschen te schrijven, maar men doet het meestal niet meer. Luiheid? Neen, oppervlakkigheid waarschijnlijk. □ Maar: wakker porren, aldoor, want anders lezen we spoedig ‘onder oog brengen’, ‘op plaats rust’, en meer van die half ingeslikte uitdrukkingen. □ Waar het woord ‘advocaat’ vandaan komt? Neen, wel dat bedoelt een rechtsgeleerde raadsman, maar een ‘advocatenborrel’. Weet iemand het? Wij niet, maar wel hebben wij bezwaar tegen het woord ‘advocatenborrel’ (al vermeldt het WNT het), want een advocaatje is een (overigens heel lekker) damesdrankje, geen borrel (volgens de begrippen des mans, die wat straffers de voorkeur geeft). Ja, en waar komt het woord ‘borrel’ nu weer vandaan? □ Advocatenborrel wordt aaneen geschreven, zonder. □ Een vertrouwelijke mededeeling van onzen medewerker El. (hier hoort wel een punt, want de laatste letter van deze afkorting is niet de laatste letter van de afkorting), een vertrouwelijke mededeeling dus: een departement schreef in een brief ‘schending der geheimhoudingsplicht’ Ha, ha! □ El. heeft gelijk. Waar gaan wij heen? Als de overheid zoo voorgaat? □ ‘Saamspreking’? Hm! Het klinkt ons wat rhetorisch, dichterlijk, al te letterkundig in de ooren (stel u voor: in ooren!). En vooral wanneer het om een onderhoud tusschen slechts twee personen gaat, kunnen wij beter ‘bespreking’ gebruiken, tenminste in de gewone spreek- of schrijftaal. □ Wij hebben wel eens een ‘saamspreking’ gehad, maarre... toen waren wij nog wel heel erg jong... □ Me's opmerking over de schrijfwijze Cairo zonder deelteeken op de i, ontmoet tegenstand. Da. schrijft ons, dat het deelteeken in het Zuid-Afrikaansch wordt gebruikt, zooals het officieel ook in het Nederlandsch moet. De Arabische schrijfwijze El-Qahira, waarbij de h duidelijk een scheiding in lettergrepen aangeeft (El-Qa-hi-ra), is een beter uitgangspunt dan het Engelsche Cairo, aldus Da. □ Waarvan acte. □ Overigens is dit geen kibbelhoekje. □ Het is niet ‘Mijne Heeren’, maar ‘Mijne heeren’ en niet ‘aan Mijnheer Taalman’, maar ‘aan den heer Taalman’ (zoo heeten we overigens heelemaal niet). □ Het is ook niet ‘aan het Bestuur van een Ambachtsschool’, maar ‘aan het bestuur van een ambachtsschool’ (in een zin tenminste) □ Het is weer wel ‘Aan het Bestuur van de Ambachtsschool’ (in een adres), want dan hebben we met een eigennaam te doen, het Bestuur van de Ambachtsschool’ te... □ Kort gezegd: weg met de hoofdletters, behalve bij het begin van een zin en in eigennamen. Anders gaan we den Duitschen weg op. □ Zeker, wand beteekent natuurlijk ook in onze taal muur, maar wij moeten niet, op straffe van verduitsching, schrijven wandschildering, doch muurschildering. □ En hier komt, in ons taalgevoel, het fijne onderscheid tusschen wand en muur in de Nederlandsche taal tot uiting, want een muur is een onbedekte... wand. Wij spreken van de muren in groote gebouwen, of van de muren, aan den buitenkant ook van kleine huizen, maar van de wanden in onze kamer, behangen met schilderijen. □ Nu ja, als u die (nog) hebt! □ Ja zeker, gezaghebber en gezagvoerder, maar gezagsdrager en volksplanting. Dus niet altijd een s? Zou die wegvallen, als de eerste letter van het tweede woord in de verbinding zacht klinkt, zooals h en v, in tegenstelling met de hard klinkende d en p in de andere verbindingen. □ O, taal! Hoeveel raadselen verbergt gij. O, volk, hoe bemint gij het, raadselen te scheppen! □ Op het taal gevoel komt het aan. Dat kan in elk mensch ontwikkeld worden. Kinderen verbazen ons vaak door hun (nog onbedorven, volkomen natuurlijk ontwikkeld) taalgevoel. Wij zullen daarvan later eens voorbeelden geven. □ Ja, die kranten... durend i.p.v. voortdurend, dictatorisch i.p.v. dictatoriaal, doorgang i.p.v. voortgang vinden... une mer à boire. □ Overigens zijn ‘voortgang vinden’ en ‘plaats hebben’ vreeselijke vervangingen. Alles ‘heeft tegenwoordig plaats’: een teraardebestelling, een feest, een onthulling, een opening... Waarom niet: het standbeeld zal worden onthuld; de spoorwegbrug zal worden geopend; het stoffelijk overschot zal worden teraardebesteld; het feest zal worden gehouden?? Neen! Alles ‘heeft plaats’, alles! □ Als u een ‘plaatshebberig heer’ tegenkomt in een krant, schrijft dan (vriendelijk) aan den hoofdopsteller (ach, wij zijn, eerlijk gezegd, al te veel gewend aan den hoofdredacteur). □ ‘Verstaan’ géén akelig germanisme? De gustibus non est disputandum. In alle woordenboeken wordt het ‘geregistreerd’ als gebruikelijk, in den zin van begrijpen, maar ons taalgevoel verzet zich nu tegen dat gebruik in dien zin. □ Als ik zeg ‘ik versta u niet?’, wat bedoel ik dan? ‘Ik hoor niet wat u zegt’. En als ik zeg ‘ik begrijp u niet?’, wat bedoel ik dan? ‘Ik versta wel wat u zegt, maar ik kan den zin van uw woorden niet vatten’. Als wij het goede Nederlandsche woord ‘begrijpen’ kunnen gebruiken (apprehendere intellectu, apprehendere animo), dan moeten wij niet ‘verstaan’ zeggen. (Hierover zullen we nog veel over te hooren krijgen!) □ Herinnert u zich nog, dat in den bezettingstijd de mannen-met-de-zware-laarzen met een bijzonderen nadruk vroegen: ‘Verstehen Sie?’ Ja, verstaan, dat deden we het wel, maar... we begrepen het niet. □ Ja, wij kennen ook een andere beteekenis van tassen, maar dat blijft onder ons. □ ‘De woorden aangewind en afgewind zijn op het eiland Voorne en Putten algemeen gebruikelijk’, schrijft een lezer, die (door de griep bedlegerig geworden) tijd vond... O.T. te lezen. Ook doen, als u weer beter bent! □ Waarom niet ‘nieuwkomer’? Wij voelen het (nog) niet. □ ‘Rente is de vergoeding voor het leenen van geld, maar als die rente achteraf betaald wordt, dan spreekt men van interest’, schrijft dezelfde lezer. Zeker een bankier (gironummer O.T. 18.16.61). □ ‘Aan den heer die-en-die hebben wij “toentertijd” een machine geleverd en die is nu stuk’ (ook niet leuk, maar daarom gaat het niet, wel om ‘toentertijd’). Wij gevoelen meer voor ‘indertijd’ of ‘destijds’. Wij zouden ‘toentertijd’ alleen gebruiken, na een voorafgaande uiteenzetting, waarop ‘toentertijd’ kon terugslaan. ‘Indertijd’ hebben wij een machine geleverd, d.w.z. in dien tijd, een poos geleden, (toen wij ook al die andere machines verkochten, wat in dit geval zoo is). Juist omdat ‘toentertijd’ op een bepaalden tijd in het verleden sloeg, dient een verhaal vooraf te gaan, waar wij het samen over hebben gehad. □ Ha, ha! Wij hebben ‘apparaten’ geschreven, in het vorig nummer en wij bedoelden ‘toestellen, machines, instrumenten, gereedschap’, legt een lezer ons uit, maar geen ‘Apparate’. Ha, ha, hij heeft gelijk. □ Hameren maar, stevig. En dan samen eens lachen. □ Een lezer vreest, dat vele Nederlanders de ‘u’ in de Maleische spelling niet als een ‘oe’, maar als een ‘uu’ zullen uitspreken, b.v. Smeer u, als ze smeru bedoelen. Ja, vele Nederlanders spreken ook van de ‘swaontjes’, als ze die witte zwanen in het Vondelpark bedoelen. Denkt u, dat de geleerde heeren in Batavia zich daardoor zullen laten weerhouden de schrijfwijze van de Maleische taal te veranderen? □ Deze lezer schreef ‘Aan de redactie in het Haagje vol ivoren torens en houten hammen’ (zeker een Amsterdammer). Kom, kom, het valt mee. Tempora mutantur (et nos, Hagenos, in illis). Komt u maar eens kijken: Parkstraat 32. □ Volkomen kan niet in de plaats van volledig gebruikt

[p. 12]

worden: een volledige uitzet, dat is een uitzet, waarin geen stuk ontbreekt (in betrekkelijken zin natuurlijk, want het is maar de vraag, van hoeveel stuks men uitgaat). Hier kan niet van een volkomen uitzet gesproken worden. □ Het is eigenlijk adspirant (-inspecteur b.v.) maar in sportkringen komen zoowel oefenmeesters als leerlingen en bestuursleden hoe langer hoe meer tot het weglaten van de d. ‘De aspirantjes’ hoort men zeggen. Men bedoelt dan de leerlingen. □ Tornooi, geen tour- of (nog minder) toernooi, □ ‘U bent’... maakte velen schichtig. Ten onrechte. Wat wij (thans) schreven, was (letterlijk) het oordeel van Neêrlands eerste deskundige vrouw op taalgebied. U wilt een uitvoeriger toelichting? Waarom? Wij zouden... Leiden in last brengen, want zij heeft het zeer druk, met de verzorging der Nederlandsche taal. En u bent... (tevreden?). □ ‘U bent’ past wel meer in de spreektaal, minder in de schrijftaal, behalve in een wat vlotte... □ Bedenkt steeds: de taal leeft! □ De taal ligt niet in eeuwige kluisters. □ De taal groeit en ontwikkeld zich en verandert vaak. □ Waarom ‘welke’ en niet ‘die’? Gebruikt u gerust ‘die’ als betrekkelijk voornaamwoord ook voor zaken. Het wil ons niet gemakkelijk uit de pen, alhoewel wij niet bevreesd zijn, zekere vlotheid van stijl en woord te volgen. Als u echter dit onderscheid van het gebruik van het betrekkelijk voornaamwoord ‘die’ voor personen en ‘welke’ voor zaken niet meer wenscht te handhaven (in het geschreven woord) dan is het gevolg gemakkelijk, dat geen enkel onderscheid meer wordt gemaakt. In het ‘Samengesteld Evangelie’ schrijven de vertalers telkens over ‘personen, welke’ en dat is toch wel heel leelijk. □ Bedankt overigens voor uw vriendelijke opmerkingen. □ Li. heeft ons een baal post bezorgd over zijn ‘samenstellingen’. Wij hebben hem al die post maar toegestuurd, maar hij heeft nog geen tijd gehad een nieuw stuk te schrijven. Intusschen stroomt het ‘kokhalzen, schuddebuiken, trekkebekken, trekkebeenen’ en nog veel meer samenstellingen. Alles ging naar Li. En nu maar even afwachten. □ Een ambtgenoot van Li. vindt ons niet aardig (zoo zijn er meer), omdat wij hebben verondersteld, dat de taal der notarissen nog niet zuiver genoeg zou zijn. □ Neen, wij hebben sinds lang geen notarieele acte meer gelezen, maar de voorzitter van de Broederschap heeft ons nog niet op de vingers getikt. Zou dus toch? □ Hun, die vereenvoudigingsaanvechtingen hebben in het Korte Voorhout (Kabinet van den Commissaris der Koningin) te 's-Gravenhage (maar mengt u er zich niet in, want de strijd woedt hevig), zij dit kordate antwoord gegeven: ‘op marsch’ met ch, want die schrijfwijze blijft behouden in vreemde woorden. □ Wie in ‘marsch’ een g hoort, is een Hagenaar, wie daarin alleen een s hoort, een Amsterdammer. □ Wij gevoelen alles voor een vervanging van Engelsche uitdrukkingen in het kaartspel... bruggen. Doet u eens een poging? Op het oogenblik zijn wij troefloos, omdat de eerekaarten verdeeld zijn over onze kleuren. □ Neen (mopperen wij in onszelf), bruggen klinkt niet mooi, maar de Engelschen gebruiken het toch ook (zegt Ha.) □ Het brugspel of het bruggespel? □ ‘Heeft de schrijfwijze van Javaansche geografische namen (Surabaja, Bandung, Smeru) wel te maken met het Maleisch’, vraagt een lezer. Jawel, heeft Mrs al in den eersten zin van zijn artikel geschreven, want men heeft ‘de spelling van de overige talen aangepast’. □ De uitspraak van musici, technici is tegenwoordig musisie, technisie. □ Wij trachtten ons ermede te troosten, niet hiermede. Beter: wij hebben ons trachten te troosten met de gedachte, dat... □ Waarom schrijven de kranten altijd over een ‘recital’? Dit woord is de kranten binnengeloodst in de annonces. De redacties gebruiken het nu ook veel. Geheel onnoodig, want er zijn gelijkwaardige Nederlandsche uitdrukkingen genoeg. □ Staatslieden hebben een ‘bespreking’, niet een ‘gesprek’. □ Een ‘gesprek’ is een onderhoud, dat slechts op algemeene, dagelijksche zaken betrekking hebben kan, en dus niet voor vermelding in de pers in aanmerking komt. □ Een ‘bespreking’ kan van beteekenis zijn, voor mededeeling in de pers geschikt. □ ‘Den heer Jansen en Zoon’? Of ‘De heeren Jansen en Zoon’? Ja, waarom zou de zoon geen heer zijn? Het is eigenlijk ‘de firma Jansen en Zoon’. □ Meneer De Booy, directeur van de Noord- en Zuid-Hollandsche Reddingmaatschappij (giro 26363) gaat (vriendelijk) tekeer tegen dat aardige stukje (niet van ons, maar van een medewerker, en daarom mogen we het aardig vinden) over een m.s.r.b. (een motorstrandreddingboot). Dat is - zegt hij - ‘een reddingboot, uitgerust met een motor, bestemd om van het strand af in zee te worden gebracht’. En hij vertelt er bij: ‘binnenkort hopen wij alle roei-reddingboten door motorreddingboten te hebben vervangen’, en dan kunnen we dus over reddingboten tout court schrijven. Maar, zegt de oolijkerd nog, ‘daarvoor moet ik geld hebben’ (giro 26363). □ U begrijpt hem zeker wel? □ Een museum kondigde een tentoonstelling aan: ‘openingstijden 10-17 uur’. Zeven uren noodig om een tentoonstelling te openen? □ Geopend van 10 tot 17 uur is beter. □ Niet ‘naar verluid wordt’, maar ‘naar verluidt’, alhoewel dit nogal Duitsch klinkt. ‘Men zegt’ is Nederlandsch. □ ‘Staatsietrap’, ja, en niet ‘statietrap’. Net als ‘staatsiebed’ (nooit in gelegen). U? □ Is ‘fijnzinnig’ niet Nederlandsch geworden? ‘Fijn van geest’ is beter, maar dat kunnen we niet bijvoegelijk gebruiken. □ ‘Planning’ schiet wortel. Het is een anglicisme. Ontwerpen en begrooten zijn goed Nederlandsch. □ ‘De oorzaak van het ongeval achterhalen’ is niet goed, ‘vaststellen’ is beter. □ ‘Geen bewaakte stalling?’ Voor rijwielen? Dat zijn toch geen viervoeters, maar tweewielers? ‘Onbewaakte rijwielbergplaats’ - ziedaar. □ El. vond: ‘Schmidt had tegen Henneberke niet over geluk te klagen’. O, neen? ‘Misschien over ongeluk te juichen’? (Henneberke, een jeugdig schaker, heeft ons eens doen huilen, toen we in 18 zetten ‘ingemaakt’ werden). □ Ja, die schakers. ‘Wit geeft op’ schrijven ze altijd en dan denk je, dat wit (met permissie) vomeerde... Wit geeft het op, bedoelen ze dan. Misselijke lieden. □ ‘Gerak’ is eigenlijk ‘het noodige’ (voedsel, gerief, gemak, bijstand). Dus, in een puzzle, ‘wat iemand noodig heeft’, is het noodige ‘gerak’ - ja, dat kan dus wel. □ ‘De’ en ‘het’ schilderij, salon, deksel, fabriek, boord, raam, worden beiden gebezigd, al naar de landstreek, waar men woont. Hoe het moet? Ga tot de woordenboeken, gij luiaards. □ ‘Pup’ is een stom, nietszeggend woord. In Engeland is elke hond tot één jaar een ‘pup’. Met onze Nederlandsche woorden ‘nesthond’ en ‘jonge hond’ bedoelen wij een hondenboreling tot 8 weken en van 8 weken tot een jaar. Dat zegt Toepoel, P.M.C., en hij weet het. □ Van ‘de ooren spitsen’, wat prachtig Nederlandsch is, maken wij ‘de ooren stellen’. Foei! □ En dan verwachten onze honden tegenwoordig ‘puppies’, i.p.v. te jongen of te werpen. □ Allemaal volgens P.M.C., Laren. Heel, heel erg. □ ‘Ik heb deze trui laten verven’, zegt de huisvrouw, niet ‘laten kleuren’. □ ‘Kleuren is kleur geven’, verven (1) is een andere kleur geven, verven (2) is met een (beschermende) verflaag bedekken (zegt Wie.). □ Het ‘standaardiseeren’ en ‘vitaminiseeren’ (van melk) doet inderdaad denken aan het Engelsche standardize en vitaminize. Maar wat dan wel? Vitamineeren is niet gek, maar standaardeeren? □ Ma. schrijft, dat (het Departement van) Economische Zaken ‘knelpunt’ gebruikt voor ‘bottleneck’. Heel aardig. Zeer te waardeeren, maar het bevredigt ons niet heelemaal. Even over denken. □ ‘Repatrieering’ is ingeburgerd. ‘repatriatie’ een verwrongen woord. □ Een Nederlandsch woord voor ‘concretiseeren’? Ja, wat drommel, ‘verwerkelijken’? Neen, dat drukt niet uit wat met ‘concretiseeren’ wordt bedoeld. ‘Concretiseering van het Nederlandsche programma gewenscht’ (een kop in de N.R.C., die taalzuivering begeert als geen andere krant in Nederland). ‘Omlijning’? ‘Omschrijving’? Zoo noodig met het bv. nw. ‘nauwkeurige’ erbij? □ ‘Geconcretiseerd door de schaarschte aan kousen’, lezen we in een boek. Hier zou weer ‘bepaald’ gebruikt moeten worden. □ De stapel stukken heeft hen bereikt, en is hun gegeven. □ Honderde huizen, zonder n. □ Deze affiches (zegt u liever: aankondigingen) werden allen, niet alle, vervaardigd.

Ziezoo. Nu zijn wij nog niet op de helft gekomen van den berg brieven, die er nog lagen. Wij zullen de rest in de volgende nummers behandelen.