Onze Taal. Jaargang 36

Engels AOW

Het volgende is bestemd voor degenen die denken dat je in het Engels ‘alles zoveel beter en makkelijker kunt zeggen’ dan in het Nederlands. Het sluit goed aan bij de beschouwing van drs. Bakker, Uit anderen hoofde, die terecht betoogde dat een stuk proza met ‘echtgeno(o)t(e)’ algebra is geworden (O.T. dec. '66). In een ambtelijke publikatie over de pensioenen, die aan alle Engelsen is verzonden, staat:

‘The earliest age at which a woman can draw a retirement pension is 60. On her own insurance she can get a pension when she reaches that age, if she has then retired from regular employment. Otherwise she has to wait until she retires or reaches age 65. At age 65 pension can be paid irrespective of retirement. On her husband's insurance, however, she cannot get a pension, even though she is over 60, until she has reached age 65 and retired from regular employment, or until he is 70 if he does not retire before reaching that age.’

Het is als het zoeken naar een parkeerplaats in een vreemde binnenstad. Je begint met éénrichtingsverkeer, plotseling verboden voor auto's, linksaf verboden dan maar rechtsaf, alles bezet, links parkeren op oneven dagen, rechts alleen tussen 14.00 en 16.00 uur, stopverbod, rechtsaf verboden, éénrichtingsverkeer... en je staat na tien minuten weer op het punt waar je begonnen bent te zoeken.

Het Engelse blad The Observer van 1 jan. 1967 heeft het bovengenoemde stuk genoemd: ‘a fine example of the tortuous prose of government pamphlets and leaflets.’ Je zult maar een Engelse getrouwde vrouw van tegen de zestig zijn, die wil weten of ze nu pensioen krijgt of niet...

Twee psychologen van het Medical Research Council hebben zich met het geval bemoeid. Zij zeggen dat de mist niet te wijten is aan de schrijvers van de pensioenregels, maar... ‘it's simply that English doesn't adapt itself to explaining complex regulations’. (Dat lijkt ons een taalkundig onverdedigbare stelling.)

Het voorstel van de psychologen is belangrijk genoeg om het ook voor ons land aan te bevelen. Zij menen dat dergelijke ingewikkelde zaken, die voor iedereen bestemd zijn, niet in normaal proza aan het publiek moeten worden aangeboden. De lezer moet via diagrammen of langs heel eenvoudige stadia van vraag-en-antwoord komen tot datgene wat voor hem relevant is, tot het geval waar hij in thuishoort, tot de oplossing waar hij naar zoekt.

Veel mensen hebben last van een soort ‘geestelijke blokkering’ zodra er formulieren ingevuld moeten worden: zo ja, en/of, gehuwd/gehuwd geweest, geheel/gedeeltelijk. Maar sommige formulieren zitten gek in elkaar! We hebben eens een enquête-formulier van een bedrijf gezien waarin bij de personeelsleden onderzocht werd of er belangstelling was voor een bus van station naar bedrijf. Gevraagd werd o.a. ‘Zou u op eigen kosten met een bus van het station naar het bedrijf willen gaan?’ Ja/nee. Het antwoord kan een kind uitkiezen. Maar de volgende vraag luidde: ‘Zou uw antwoord hetzelfde zijn, als de bus gratis was?’ Ja/nee.

[p. 29]

Twee seconden nadenken leert dat vraag nr. 2 de hele enquête waardeloos heeft gemaakt.

De Engelse psychologen zijn van mening dat de opstellers uit moeten gaan van de eenvoud van een totoformulier. Eenvoudig wegstrepen: dáár hoor ik niet bij, en dan de weg vervolgen naar: dáár is mijn geval. In het bijzonder bij belastingformulieren is die tactiek nodig, want daar heeft elke invuller toch al het gevoel dat hij ‘in oorlog’ is met de opsteller en dat een verkeerd antwoord hem geld gaat kosten.

Wij laten hieronder hun voorgestelde ‘stamboom’ volgen. Een getrouwde vrouw (‘betrokkene’) hoeft maar ja/nee-kiezend van boven naar beneden te gaan om te weten te komen wat over haar beslist is. Het is een goede aanvulling op ons betoog over de leesbaarheid (zie blz. 25). Er zijn nu eenmaal dingen waarover je in normaal proza nooit leesbaar kunt schrijven.