Onze Taal. Jaargang 59

Reacties

Methodisch schrijfonderwijs
Martin de Koning - docent Taalbeheersing, Amstelveen

Ik begrijp niet waarom redacteur F. Jansen zo'n snerende toon moet aanslaan als hij het heeft over methodisch strak geleid stelonderwijs (Onze Taal, november 1989, het artikel over de geschiedenis van het schrijfonderwijs). Alle moeilijke dingen moet je op methodische wijze leren. Ik laat mijn studenten bijvoorbeeld vaak alleen de inleiding op een gegeven tekst schrijven en dan zeg ik er zelfs nog bij welke functie die inleiding behoort te hebben. Ze ervaren dat, geloof ik, niet als ‘buitengewoon vervelend’, ze vinden het eigenlijk wel spannend, zo'n ambachtelijke benadering. Zowel de dichter als de klerk hebben recht op didactiek, op een stap-voor-stap aanpak. Van ‘schrijf maar eens wat’ leer je niks en tegen voorschriften is geen enkel bezwaar. Zeker niet als die voorschriften ontleend zijn aan de argumentatieen compositieleer. Integendeel, dan versterken ze de helderheid van je betoog en behoeden ze je voor onsamenhangend geraaskal.

In mijn exemplaar van het besproken boek Niemand is meester geboren is de volgende passage krachtig onderstreept: ‘Vastgesteld kan worden dat in de Nederlandse leerboeken op het gebied van de stijl de elocutio, inclusief de behandeling van stijlfiguren en tropen, uitgebreid belicht wordt, terwijl de argumentatio vrijwel niet aan bod komt. Voor de schoolboekjes kan zelfs gesteld worden dat, als er al aandacht wordt besteed aan aspecten van de klassieke retorica, uitsluitend de elocutio wordt behandeld.’

In die oude schoolboekjes stond dus wel hoe je het mooi kon zeggen, maar niet hoe je het helder kon zeggen. En nog steeds geldt voor het Nederlandse schrijfvaardigheidsonderwijs dat vrijwel geen aandacht wordt besteed aan vragen als: wat is je standpunt, wat zijn je argumenten, hoe presenteer je die argumenten zo duidelijk mogelijk? Wie zich waagt aan dat soort onderwijs zal zijn pupillen dus onder andere moeten leren wat een inleiding is, waar een conclusie voor dient en hoe je een argument ondersteunt. En dat kan wel degelijk stap voor stap.

Naschrift F. Jansen

Het was niet mijn bedoeling al het methodisch strak geleide schrijfonderwijs in diskrediet te brengen; integendeel: ik geef het zelf ook.

[p. 4]

De bal hebben = aan zet zijn
J.A. Hoeks - Breda

In het artikel ‘Sport, spel en taalgebruik’ (novembernummer blz. 194) stelt Frans Oudejans dat de uitdrukking ‘De bal is aan de kant van...’ ontleend is aan de voetbalsport. Dat lijkt me niet juist.

Het voorbeeld dat Oudejans geeft (‘de bal is duidelijk aan de kant van het ANC’) is afkomstig van ‘de nieuwe Zuidafrikaanse president’, en zal dus uit het Engels vertaald zijn. De Engelse uitdrukking luidt: ‘the ball is clearly/firmly in (somebody's) court’. Uit het woord court blijkt dat we het hier niet over voetbal hebben maar over tennis.

Nu wordt de betekenis van de uitdrukking ook duidelijker. Als PSV de bal aan zijn kant heeft, kan dat betekenen dat PSV in moeilijkheden is, of dat PSV verdedigend speelt. Als Ivan Lendl daarentegen de bal aan zijn kant heeft, betekent dat alleen dat hij verplicht is het initiatief te nemen, en zo moet de uitdrukking dan ook gelezen worden.

Appel - hij vergat er één
Drs. P.S.M. de Leede - Leidschendam

René Appel beschrijft in zijn geestige artikel (in het novembernummer op blz. 192) een aantal veel voorkomende kenmerken van het taalgebruik van voetbalverslaggevers. Op ten minste één uitzondering na: de constructie waarbij het onderwerp direct wordt gevolgd door het bijbehorende voornaamwoord. Deze constructie is volgens mij geïntroduceerd door voetbalmanager/part-time verslaggever Hans Kraaij, en wordt sindsdien gretig nagebauwd door de huidige taalvirtuozen van Studio Sport. Enkele recente voorbeelden:

-	FC Groningen, het blijft jagen.
-	Sören Lerby, hij is de man van de wedstrijd.
-	En Feyenoord, het is moegestreden.
-	Van Aerle, hij kan.

Taalkundige of wiskundige cilinder
I. Suasso - lerares Nederlands, Best

Op blz. 208 van het decembernummer geeft de heer Voorrips kritiek op de door mij gehanteerde definitie van een cilinder: een cilinder is volgens mij per definitie rond. De heer Voorrips voert aan dat volgens de wiskundige definitie van ‘cilinder’ een ovale buis wel degelijk cilinder mag heten. Mijn definitie van cilinder is (mede) gebaseerd op Van Dale (11de druk, blz. 504): (...) lichaam, begrensd door twee gelijke en evenwijdige cirkels en door een gebogen vlak, verkregen door een rechthoek om een zijner zijden te doen draaien; (...).

Er bestaat blijkbaar een discrepantie tussen de taalkundige opvatting van cilinder en de wiskundige, die mij secundair lijkt.

Springlevend meewerkend voorwerp
Ir. J.A. Klaassen - Waalre

In het artikel ‘Dag datief?’ in de rubriek ‘Vraag en antwoord’ (op blz. 172 van het oktobernummer) gaat de redactie mijns inziens te ver in het relativeren. De redactie draait de arme vraagsteller een rad voor de ogen. Hij ergert zich er terecht aan dat het taalbesef van de moderne journalist zover verarmd is dat hij het meewerkend voorwerp niet meer weet te onderscheiden van het onderwerp of lijdend voorwerp. (In het Engels is de verwarring van deze functies trouwens onderdeel van de systematiek geworden: He is given a book.)

Redactie, u ontneemt de vraagsteller elke steun. Ik citeer twee zinnen:

(9)	Mij werd een rad voor de ogen gedraaid.
(10)	Ik werd een rad voor de ogen gedraaid.

U weigert vervolgens zich erover uit te spreken welke van beide goed of fout is. U schrijft: ‘Maar er zijn ongetwijfeld ook lezers die (10) beter vinden dan (9). Daaruit blijkt dat in hun grammatica degene die/wie een rad voor de ogen gedraaid wordt geen meewerkend voorwerp is, maar onderwerp in zin (10).’ Blijkbaar is grammatica bij u een kwestie van persoonlijke voorkeur. Iedereen heeft recht op zijn eigen grammatica.

Allereerst moet u oppassen met dat antwoord. Het maakt de gehele rubriek ‘Vraag en antwoord’ overbodig. Belangrijker is dat men zich wel erg in bochten moet wringen om zin (10) op aanvaardbare wijze te ontleden. Ik werd gedraaid - dat gaat. Maar wat is een rad voor de ogen voor zinsdeel? Nog interessanter is de vraag: wat beweegt u om (10) met alle geweld te verdedigen? Waarom heeft u niet genoeg aan de klassieke grammatica, waarin het rad werd gedraaid en het rad dus onderwerp is? Schuilen hier interessante nieuwe theorieën achter of alleen maar schijn-diepzinnigheid? Ten slotte nog twee opmerkingen. De vraagsteller vraagt naar naamvallen - verbogen vormen van het (voor)naamwoord. Die zijn in het Nederlands bij het zelfstandig naamwoord goeddeels aan elkaar gelijk geworden. Maar de grammaticale functies niet: die zijn gebleven - het meewerkend voorwerp is springlevend.

Uw relativerende standpunt is een ramp voor het moedertaalonderwijs. Is het al zo verbreid onder uw collega's dat dit de verklaring zou kunnen zijn voor de desastreuze resultaten van dat onderwijs?