Onze Taal. Jaargang 67

[p. 87]

?Vraag en antwoord
Taaladviesdienst!

● Niet ontzeggen
? ‘Gebrek aan fantasie kan de Denen niet ontzegd worden.’ Hebben de Denen nu wel of niet veel fantasie?

! Hier staat dat de Denen geen fantasie hebben. Als het tegenovergestelde bedoeld is, had er moeten staan: ‘Gebrek aan fantasie kan de Denen niet verweten worden’ of ‘Een grote fantasie kan de Denen niet ontzegd worden.’ Ook dit zijn moeilijk interpreteerbare zinnen. Het duidelijkst zou zijn: ‘Dat de Denen fantasie hebben, kan niemand ontkennen’ of ‘Gebrek aan fantasie hebben de Denen niet.’

Ontzeggen betekent volgens Van Dale ‘zeggen dat iemand iets (een eigenschap) niet heeft, ze bij hem niet erkennen’. Iemand een eigenschap niet ontzeggen betekent dus dat die iemand de eigenschap volgens jou wél heeft. In ‘Gebrek aan fantasie kan de Denen niet ontzegd worden’ wordt uitgedrukt dat het niet-hebben van fantasie iets is wat de Denen kenmerkt.

Het is niet verwonderlijk dat u in de war raakte bij het lezen van deze zin, want er komen maar liefst drie ontkenningen in voor: ontzeggen (‘niet erkennen’), niet en gebrek aan (‘het niet bezitten van’). Twee ontkenningen in een zin kunnen de interpretatie al bemoeilijken; bij drie ontkenningen raken we het spoor helemaal gemakkelijk bijster.

● Grager-graagst
? Het Groene Boekje geeft alleen graag, grager, graagst. Moet dat niet zijn: graag, liever, liefst?

! Zowel graag, grager, graagst als graag, liever, liefst bestaat. In het eerste geval is graag een - verouderd - bijvoeglijk naamwoord met de betekenis ‘begerig’. Het komt onder andere voor in de uitdrukking iemand graag naar iets maken, dat ‘zijn kooplust opwekken’ kan betekenen.

Als bijwoord gebruikt betekent graag ‘op gretige wijze’ (‘Het eten ging graag naar binnen’) en ‘met genoegen’, ‘met plezier’ (‘Ik kom graag tegemoet aan uw verzoek’). De vergrotende en overtreffende trap van dit graag is liever, liefst.

Waarom graag, liever, liefst niet in het Groene Boekje voorkomt, weten we helaas niet. In de meeste woordenboeken wordt zowel graag, grager, graagst als graag, liever, (het) liefst vermeld. Het Woordenboek der Nederlandsche Taal (deel V, 1900) geeft al aan dat bij het bijwoord graag naast grager, graagst ook de trappen van vergelijking liever en liefst worden gebruikt. We gaan ervan uit dat de redactie van het Groene Boekje graag, liever, liefst gewoon is vergeten.

● Terugkomen op/van
? Is op juist in de zin ‘Later kwam de minister op dit besluit terug, waardoor het milieu toch weer de dupe werd?’

! Als bedoeld wordt dat de minister bepaalde maatregelen bij nader inzien introk, dan is van duidelijker dan op. Terugkomen van betekent ‘herroepen’, ‘ervan afzien’. Van Dale (1995) vermeldt het voorbeeld van een besluit terugkomen; het besluit wordt dan niet uitgevoerd.

Terugkomen op kan ‘weer beginnen te spreken over’ betekenen (‘We komen terug op uw vraag’), maar ook ‘herzien’ (‘Ik wil terugkomen op mijn eerdere verklaring’). Volgens het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT, deel XVI, 1934) is het gebruik van terugkomen op in de betekenis ‘herzien’ ofwel toe te schrijven aan verwarring met de betekenis ‘weer beginnen te spreken over’, ofwel aan een uitbreiding van de betekenis: omdat men een onjuistheid in een zaak heeft ontdekt, gaat men zich er weer mee bezighouden om deze ongedaan te maken.

Wij hebben een voorkeur voor terugkomen van een besluit als er bedoeld wordt dat er van een besluit wordt afgezien. Terugkomen op een besluit kan gebruikt worden in de betekenissen ‘weer beginnen te spreken over een besluit’ (neutraal) en ‘weer beginnen te spreken over een besluit omdat men het ongedaan wil maken’.

● Alcoholis(tis)che vader
? Kun je spreken van een alcoholische vader of is alleen alcoholistische vader juist?

! Alcoholisch (afgeleid van alcohol) kan volgens Van Dale (1995) en Verschueren (1996) zowel ‘alcohol bevattend’ als ‘aan alcoholische dranken verslaafd’ betekenen. Van Dale neemt in de zesde druk (1924) een alcoholische stukadoor op, en maakt daar in de elfde druk (1984) een alcoholische advocaat van. Alcoholistisch (afgeleid van alcoholisme/alcoholist) komt in geen van de drukken als lemma voor.

Wolters' Koenen (1996) en Kramers (1996) behandelen deze bijvoeglijke naamwoorden anders. Alcoholisch krijgt daarin alleen de betekenissen ‘alcoholhoudend’ en ‘betrekking hebbend op alcohol’; bij alcoholistisch vermeldt Kramers ‘betrekking hebbend op alcoholisme of alcoholisten’. Volgens deze woordenboeken zouden we daarom van een alcoholistische vader en van alcoholische dranken moeten spreken.

Wat ons betreft hebt u de keuze tussen een alcoholische vader en een alcoholistische vader.