Onze Taal. Jaargang 67

[p. 217]

?Vraag en antwoord!
Taaladviesdienst

● Dutroux'/dutrouxs/dutroux's ontsnapping
? Hoe schrijf ik de tweede naamval van de naam Dutroux, bijvoorbeeld in Dutroux(')(s) ontsnapping?

! De naslagwerken bieden hierover geen uitsluitsel, maar wij hebben een voorkeur voor Dutrouxs ontsnapping. De hoofdregel voor de vorming van de tweede naamval van een woord luidt: schrijf een s aan het woord vast. Dus: Jans broer, Piets vader, vaders fiets. Hierop bestaan twee uitzonderingen:

1	Woorden die eindigen op een open klinker a, e, i, o, u of y voorafgegaan door een medeklinkerletter of een lettergreepgrens krijgen apostrof + s; deze regel geldt niet voor de stomme e. Dus: Dulcinea's boek, Antigone's broer, Molly's ogen, maar: Annes opa. En in Renés zus en Bontekoes reizen is geen apostrof nodig omdat deze namen niet verkeerd uitgesproken kunnen worden.
2	Woorden die op een sisklank eindigen, krijgen alleen een apostrof: Kees' moeder, Alex' buren, Den Bosch' burgemeester, Lopez' eindsprint, Maurice' fiets.

Helaas bestrijken deze regels niet alle gevallen; zo bieden ze geen uitsluitsel bij Franse namen waarvan de slot-x, -z of -s niet uitgesproken wordt, zoals Dutroux, Saint-Tropez en Dumas. De meeste naslagwerken gaan aan deze kwestie voorbij; alleen Jan Renkema's Schrijfwijzer besteedt er (zeer summier) aandacht aan. Renkema adviseert bij de naam Malraux apostrof + s te gebruiken, omdat de naam in de uitspraak op de open klinker o eindigt en dus onder de eerste uitzonderingsregel valt. Als we deze redenering doortrekken, zou de tweede naamval van Dutroux als Dutrouxs gespeld worden: omdat deze naam in de uitspraak op oe eindigt, is de apostrof niet nodig voor de uitspraak. Op deze manier zouden er drie verschillende schrijfwijzen voor de tweede naamval van namen op een x bestaan: Malraux's (uitzondering 1), Alex' (uitzondering 2) en Dutrouxs (hoofdregel).

Dit lijkt ons niet gewenst, maar het is ook niet noodzakelijk. Het blijkt namelijk mogelijk de drie schrijfwijzen te reduceren tot twee. Namen als Malraux en Saint-Tropez (in de uitspraak eindigend op de open klinkers o en e) kun je op dezelfde manier behandelen als namen als Dutroux (in de uitspraak eindigend op oe), namelijk door de tweedenaamvals-s aan de naam vast te schrijven. De combinaties xs en zs zien we immers ook bij Nederlandse meervouden van Franse woorden die op een open klinker eindigen, bijvoorbeeld in vieuxs, deux-chevauxs en pince-nezs. Aan de eerdergenoemde hoofdregel zouden we dan kunnen toevoegen: ook bij namen waarvan de slot-x of -z niet uitgesproken wordt, schrijven we de tweedenaamvals-s aan de naam vast: Dutrouxs ontsnapping, Malrauxs werken, Saint-Tropezs strand, enz. Alleen bij namen die op een niet-uitgesproken s eindigen, is dit geen goede oplossing; Dumass is een voor het Nederlands zeer vreemde vorm. De variant met apostrof + s leidt hier tot de verkeerde uitspraak: Dumas's zal veelal uitgesproken worden als [dumassus]. Daarom plaatsen we bij namen met een niet-uitgesproken slot-s uitsluitend een apostrof achter de naam: Dumas' romans, Saint-Saëns' composities, Limoges' inwoners.

● Evacueren
? In de krant kwam ik de volgende zin tegen: ‘Direct na de aanslag werd het gebouw geëvacueerd.’ Kun je gebouwen wel evacueren?

! Ja, dat kan. Niet alleen personen, maar ook gebouwen en gebieden kunnen geëvacueerd worden. Vrijwel alle hedendaagse woordenboeken vermelden bij evacueren de betekenissen ‘personen uit een bepaald gebied wegzenden en elders onderbrengen’ en ‘een gebouw of gebied ontruimen’. Naast een zin als ‘De door de natuurramp bedreigde inwoners werden geëvacueerd’ is dus ook juist: ‘Het door de natuurramp bedreigde gebied werd geëvacueerd.’

Overigens is ‘ontruimen’ ook de oorspronkelijke betekenis van het Latijnse evacuare, waar evacueren van afgeleid is.

● Boeket/bouquet
? Op het etiket van een fles wijn las ik: ‘Een te hoge temperatuur komt het boeket van deze wijn niet ten goede.’ Moet boeket niet bouquet zijn? Een boeket is toch een bos bloemen?

! Zowel het woord voor de kruidige geur van wijn als dat voor een bos bloemen wordt in de nieuwe spelling op z'n Nederlands geschreven: boeket. Voordat in 1996 de nieuwe spelling inging, was boeket de voorkeurspelling en bouquet de toegelaten spelling; beide woorden konden in beide betekenissen gebruikt worden. Bij verreweg de meeste woorden die vroeger zo'n dubbelspelling hadden, is de voorkeurspelling de enige juiste spelling geworden. Dat is ook bij boeket/bouquet gebeurd.

Over het algemeen wordt het afschaffen van de dubbelspelling als een verbetering beschouwd, omdat de taalgebruiker nu niet meer hoeft te kiezen tussen voorkeurspelling en toegelaten spelling. Maar in het geval van boeket/bouquet twijfelen we aan de juistheid ervan. Veel mensen zullen namelijk, als zij het over de geur van wijn hebben, de Franse uitspraak [boekè] gebruiken in plaats van het Nederlandse [boeket]; deze uitspraak zullen zij reserveren voor de betekenis ‘bos bloemen’. Vroeger kon men dit onderscheid ook in de spelling tot uiting brengen door te kiezen voor bouquet in plaats van boeket. In de nieuwe spelling is er echter geen schrijfwijze meer voorhanden die correspondeert met de uitspraak [boekè]. Als we dat tóch willen uitdrukken, moeten we onze toevlucht nemen tot het gebruik van een Frans woord in een Nederlandse tekst. Door het afschaffen van de dubbelspelling boeket/bouquet is er eigenlijk een uitdrukkingsmogelijkheid verloren gegaan, en dat is jammer.